Tężyczka to złożony zespół objawów związanych z nieprawidłową pracą mięśni i nerwów, zwykle spowodowany zaburzeniami gospodarki wapniowo-magnezowej. Badaniem stosowanym w diagnostyce jest próba tężyczkowa. Test pozwala zobrazować nadpobudliwość nerwowo-mięśniową. Jest on szczególnie istotny u pacjentów skarżących się na bolesne skurcze mięśni czy drętwienie palców. Dowiedz się, jak wygląda próba tężyczkowa, jak się przygotować oraz jak interpretować wyniki.

Spis treści:

1. Próba tężyczkowa – co to jest i w jakim celu się ją wykonuje?
2. Na czym polega próba tężyczkowa i jak wygląda badanie?
   • Czy próba tężyczkowa boli?
3. Co wykrywa próba tężyczkowa – w jakich chorobach jest pomocna?
4. Jak się przygotować do próby tężyczkowej?
5. Próba tężyczkowa – jak interpretować wyniki?
6. Przeciwwskazania do wykonania próby tężyczkowej
7. Próba tężyczkowa – podsumowanie

Próba tężyczkowa – co to jest i w jakim celu się ją wykonuje?

Próba tężyczkowa to badanie mające na celu wykrycie nadpobudliwości nerwowo-mięśniowej. Opiera się na badaniu elektromiograficznym (EMG). Pozwala ocenić spontaniczną czynność bioelektryczną mięśnia podczas intencjonalnie wywołanego niedokrwienia kończyny lub hiperwentylacji.

Na czym polega próba tężyczkowa i jak wygląda badanie?

Próba tężyczkowa jest przeprowadzana w warunkach ambulatoryjnych – najczęściej w pracowni elektrofizjologicznej lub gabinecie neurologicznym. Badanie składa się z dwóch części, które mogą być wykonywane oddzielnie lub łącznie, w zależności od decyzji lekarza prowadzącego.

Pierwsza część to próba ischemiczna, która polega na wywołaniu kontrolowanego niedokrwienia kończyny górnej. W mięsień międzykostny wprowadza się elektrodę igłową, a na ramię zakładana jest opaska uciskowa, którą pompuje się do wartości przekraczającej ciśnienie skurczowe pacjenta o około 20-30 mmHg. Ucisk utrzymuje się przez 10 minut. W tym czasie dochodzi do przejściowego ograniczenia przepływu krwi w kończynie.

Druga część badania rozpoczyna się, gdy pojawi się uczucie drętwienia ręki. Jest to tzw. próba hiperwentylacyjna. Pacjent jest proszony o wykonanie serii głębokich i szybkich oddechów przez 2 minuty. Hiperwentylacja powoduje zasadowicę oddechową i zwiększa pobudliwość nerwowo-mięśniową.

Czy próba tężyczkowa boli?

Próba tężyczkowa nie jest inwazyjna i nie wiąże się z silnym bólem. Badanie jest z reguły dobrze tolerowane, ale zdarza się, że niektóre osoby odczuwają pewien dyskomfort. Ucisk na ramieniu podczas próby ischemicznej może być nieprzyjemny lub powodować mrowienie i drętwienie. Natomiast hiperwentylacja czasami prowadzi do zawrotów głowy i lekkiego osłabienia. Objawy te ustępują zaraz po zakończeniu badania. Wszelkie niepokojące dolegliwości podczas próby tężyczkowej należy zgłosić personelowi medycznemu.

Co wykrywa próba tężyczkowa – w jakich chorobach jest pomocna?

Głównym wskazaniem do wykonania próby tężyczkowej jest diagnostyka tężyczki. Jest to stan chorobowy cechujący się nadmierną pobudliwością nerwowo-mięśniową. Wyróżnia się tężyczkę:

• jawną – przebiegającą z hipokalcemią,
• utajoną – przebiegającą z prawidłowym poziomem wapnia i nietypowymi objawami.

>> Zobacz także: Tężyczka jawna i jej objawy. Czym różni się tężyczka jawna od utajonej?

Próba tężyczkowa bywa pomocna w różnicowaniu przyczyn zespołów psychosomatycznych. Wielu pacjentów z przewlekłym stresem, zaburzeniami lękowymi czy nerwicą wegetatywną doświadcza objawów przypominających tężyczkę (np. drżeń mięśniowych, parestezji czy uczucia duszności). W takich przypadkach ujemny wynik może pomóc w wykluczeniu organicznych przyczyn dolegliwości. Badanie pomaga również w różnicowaniu tężyczki z innymi zaburzeniami nerwowo-mięśniowymi – takimi jak neuropatia obwodowa czy zespół niespokojnych nóg.

Jak się przygotować do próby tężyczkowej?

Przygotowanie do próby tężyczkowej obejmuje zaprzestanie suplementacji preparatami wapnia, magnezu i witaminy D. Mogą one zaburzać wynik badania. W przypadku przyjmowania leków stałych decyzję o ich ewentualnym odstawieniu powinien podjąć lekarz. Nie należy samodzielnie modyfikować dawek ani przerywać terapii.

Do próby tężyczkowej nie trzeba pozostawać na czczo. Należy zjeść normalny, lekkostrawny posiłek i zadbać o optymalne nawodnienie organizmu.

W dniu badania należy umyć ręce i nie nakładać żadnych kremów lub balsamów. Wskazane jest także założenie luźnego i wygodnego ubrania oraz zrezygnowanie z biżuterii.

Próba tężyczkowa – jak interpretować wyniki?

Wyniki próby tężyczkowej powinny być zawsze interpretowane przez lekarza specjalistę – najlepiej neurologa lub endokrynologa – w kontekście całego obrazu klinicznego pacjenta. Dla tężyczki charakterystyczny jest zapis EMG z wieloiglicowymi potencjałami wyładowań w pierwszej minucie po sprowokowaniu niedokrwienia lub hiperwentylacji. Wyładowania następują po sobie w stałych odstępach czasu i tworzą:

• dublety – podwójne wyładowanie mięśniowe (dwa potencjały następujące szybko po sobie),
• triplety – potrójne wyładowanie (trzy powtarzające się potencjały),
• multiplety – seria czterech lub więcej wyładowań w krótkich odstępach czasu.

Aby rozpoznać rodzaj i przyczynę tężyczki, konieczne jest wykonanie badań laboratoryjnych – w tym m.in. oznaczenia we krwi poziomu wapnia, magnezu, potasu, witaminy D, parathormonu, fosforanów nieorganicznych.

>> Zobacz także: Diagnostyka zaburzeń gospodarki wapniowej w organizmie

Przeciwwskazania do wykonania próby tężyczkowej

Chociaż badanie jest z reguły bezpieczne, istnieją pewne przeciwwskazania do próby tężyczkowej lub sytuacje, które wymagają szczególnej ostrożności. Są to głównie:

• wszczepiony rozrusznik serca,
• opatrunek lub gips na badanej kończynie,
• ciało obce w kończynie,
• choroby zakrzepowo-zatorowe,
• przyjmowanie leków przeciwzakrzepowych,
• wysokie ciśnienie krwi.

O tym, czy próba tężyczkowa może być wykonana, zawsze decyduje lekarz po konsultacji.

Próba tężyczkowa – podsumowanie

• Próba tężyczkowa to badanie oceniające pobudliwość nerwowo-mięśniową stosowane w diagnostyce tężyczki.
• Próba tężyczkowa składa się z próby ischemicznej (wywołanie niedokrwienia mięśnia) i próby hiperwentylacyjnej (wywołanie zasadowicy oddechowej).
• Badanie jest nieinwazyjne i bezbolesne, chociaż może pojawić się dyskomfort związany z uciskiem ręki lub hiperwentylacją.
• Przygotowanie do próby tężyczkowej obejmuje przerwanie suplementacji wapnia, magnezu i witaminy D. Do badania nie trzeba być na czczo.

Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz

Bibliografia

1. A. Jopek, B. Steinborn, Tężyczka u dzieci – diagnostyka i leczenie, Neurologia Dziecięca 28/2019, s. 35–39
2. R. Rola, Badania neurograficzne i elektromiograficzne w praktyce klinicznej, Neurologia po Dyplomie 2012, t. 7, nr 5, s. 7–18
3. https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/140530,elektromiografia (dostęp 08.05.2025)
4. M. Koszewicz, A. Pokryszko-Dragan, Znaczenie badań elektrofizjologicznych w diagnostyce schorzeń ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego, Polski Przegląd Neurologiczny 2008, t. 4, nr 4, s. 175–180

Wiek metaboliczny pojawia się głównie w kontekście diet i treningów. To interesujący wskaźnik, który może wiele powiedzieć o kondycji organizmu. Ustalany jest na podstawie tempa przemiany materii i składu masy ciała. Dowiedz się, co to jest wiek metaboliczny, jak go sprawdzić oraz jakie są sposoby na jego obniżenie.

Spis treści:

1. Co to jest wiek metaboliczny?
2. Wiek biologiczny a metaboliczny
3. Jak obliczyć wiek metaboliczny?
4. Od czego zależy wiek metaboliczny?
5. Jak obniżyć wiek metaboliczny?
6. Wiek metaboliczny – często zadawane pytania
   • Ile powinien wynosić wiek metaboliczny?
   • Jak poznać swój wiek metaboliczny?
   • W jakim wieku jest najlepszy metabolizm?
7. Wiek metaboliczny – podsumowanie

Co to jest wiek metaboliczny?

Wiek metaboliczny określa, jak tempo przemiany materii danej osoby wypada w porównaniu ze średnim tempem metabolizmu dla osób o tym samym wieku kalendarzowym i tej samej płci. Pokazuje, czy ciało zużywa energię w sposób bardziej wydajny, czy też mniej efektywny niż wynikałoby to z wieku chronologicznego.

Wiek metaboliczny oblicza się na podstawie szczegółowej analizy składu ciała i tempa podstawowej przemiany materii. Im niższy jest wynik w porównaniu do wieku kalendarzowego, tym lepiej. Świadczy to o tym, że organizm pracuje sprawniej niż u większości osób w tym samym przedziale wiekowym. Wiąże się z lepszą sprawnością fizyczną i dłuższym, zdrowszym życiem.

Natomiast wiek metaboliczny znacznie wyższy niż wiek chronologiczny może być jednym z czynników ryzyka chorób przewlekłych – m.in. chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy typu 2, niektórych rodzajów raka.

>> Zobacz także: Choroby cywilizacyjne: czym są, rodzaje, przyczyny i profilaktyka

Wiek biologiczny a metaboliczny

Wiek biologiczny obejmuje całościową ocenę funkcji organizmu – komórek, tkanek i narządów wewnętrznych. Jest to wskaźnik bardziej kompleksowy, który uwzględnia wiele różnych czynników – w tym metabolizm, ale też styl życia, predyspozycje genetyczne i środowisko życia.

Natomiast wiek metaboliczny koncentruje się wyłącznie na tempie przemiany materii oraz składzie ciała. Oba wskaźniki mogą być ze sobą skorelowane, jednak możliwe są przypadki, w których osoba z młodym wiekiem metabolicznym może mieć wysoki wiek biologiczny ze względu na inne czynniki ryzyka, np. przewlekły stres, używki czy choroby przewlekłe.

Często analizuje się wiek metaboliczny i biologiczny łącznie. Pozwala to na uzyskanie pełniejszego obrazu stanu organizmu.

Jak obliczyć wiek metaboliczny?

Obliczenie wieku metabolicznego wymaga specjalistycznych pomiarów, ponieważ nie da się go określić na podstawie prostych wzorów matematycznych. Istnieje kilka metod. Najpopularniejszą i najbardziej dostępną jest analiza składu ciała metodą bioimpedancji elektrycznej. Urządzenia tego typu zwykle znajdują się na wyposażeniu gabinetów dietetycznych.

Analiza składu ciała metodą bioimpedancji elektrycznej polega na przepuszczeniu przez ciało prądu o niskim natężeniu, który mierzy opór elektryczny tkanek. Na tej podstawie można ustalić m.in.:

• ilość tkanki tłuszczowej,
• ilość beztłuszczowej masy ciała,
• całkowitą zawartość wody w organizmie,
• masę tkanki kostnej,
• podstawową przemianę materii,
• wiek metaboliczny.

Należy pamiętać, że dokładność metody bioimpedancji może być ograniczona przez poziom nawodnienia organizmu, porę dnia oraz spożycie posiłków przed badaniem. Bardziej precyzyjna, choć rzadziej dostępna, jest kalorymetria pośrednia, która mierzy tempo metabolizmu na podstawie zużycia tlenu i produkcji dwutlenku węgla.

Informacji na temat zdrowia metabolicznego dostarczają także markery metaboliczne – np. poziom glukozy na czczo czy lipidogram.

W internecie można znaleźć kalkulator wieku metabolicznego. Pozwala on na obliczenie podstawowej przemiany materii na podstawie podanych danych – płci, wieku, masy ciała, wzrostu i poziomu aktywności fizycznej. Należy jednak pamiętać, że narzędzia tego typu mają swoje ograniczenia, a uzyskane wyniki niekoniecznie odzwierciedlają stan rzeczywisty.

Od czego zależy wiek metaboliczny?

Wiek metaboliczny zależy głównie od:

• czynników genetycznych,
• składu ciała,
• aktywności fizycznej,
• diety.

Jednak jest ściśle związany z podstawową przemianą materii, na którą – oprócz powyższych – wpływają m.in. płeć, wiek, jakość snu, poziom stresu, ogólny stan zdrowia, masa mięśniowa.

>> Zobacz także: Tkanka tłuszczowa – funkcje, rodzaje, prawidłowa ilość w organizmie człowieka

Jak obniżyć wiek metaboliczny?

Obniżenie wieku metabolicznego jest możliwe – głównie poprzez zmianę stylu życia. Należy zadbać o:

• regularną aktywność fizyczną dostosowaną do możliwości organizmu (szczególne znaczenie ma trening oporowy),
• dobrze zbilansowaną dietę dostarczającą organizmowi odpowiednią ilość energii i wszystkich niezbędnych składników odżywczych (w tym dietę redukcyjną przy nieprawidłowym poziomie tkanki tłuszczowej),
• nauczenie się technik pozwalających na zredukowanie lub lepsze radzenie sobie ze stresem,
• zadbanie o regenerację i odpowiednią ilość snu,
• unikanie używek.

>> Zobacz także: Talerz zdrowego żywienia

Wiek metaboliczny – często zadawane pytania

Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące wieku metabolicznego.

Ile powinien wynosić wiek metaboliczny?

Należy dążyć do sytuacji, w której wiek metaboliczny jest równy lub niższy od wieku chronologicznego. Wyższy wynik wskazuje na potrzebę zmiany nawyków zdrowotnych.

Jak poznać swój wiek metaboliczny?

Aby poznać wiek metaboliczny, należy wykonać analizę składu ciała metodą bioimpedancji elektrycznej. W urządzenia, które ją umożliwiają, wyposażone są m.in. gabinety dietetyczne, kluby fitness i niektóre przychodnie.

W jakim wieku jest najlepszy metabolizm?

Najwyższe tempo metabolizmu przypada na okres dzieciństwa i dojrzewania. Po 20.–25. roku życia metabolizm stopniowo zwalnia, szczególnie wyraźnie po 40.–50. roku życia, gdy maleje masa mięśniowa oraz poziomy hormonów anabolicznych.

Wiek metaboliczny – podsumowanie

• Wiek metaboliczny wskazuje na efektywność metabolizmu w porównaniu do średniej dla danego wieku chronologicznego.
• Im niższy wiek metaboliczny, tym lepiej. Wyższe wartości mogą zwiększać ryzyko chorób przewlekłych.
• Obliczenie wieku metabolicznego jest możliwe dzięki analizie składu ciała metodą bioimpedancji elektrycznej.

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha

Bibliografia

1. Zespół do spraw Standaryzacji Opieki Farmaceutycznej Naczelnej Izby Aptekarskiej i Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne we współpracy z Centrum Medycznym Kształcenia Podyplomowego, Wytyczne dla farmaceutów dotyczące wykonywania pomiarów podstawowych parametrów antropometrycznych i wykorzystania ich do oceny stanu odżywienia pacjenta 2023
2. K. Wierzcholski, Bio-hydro-elektro-magneto-dynamika mazi stawowej i potu treningowego w procesie przemiany materii, Zeszyty Naukowe KSW 2018
3. A. Appleton, O. Vanbergen, Metabolizm i żywienie, Edra Urban & Partner, Wrocław 2017
4. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11644425/ (dostęp 06.05.2025)

Otrzewna to niezwykle istotna struktura anatomiczna, której obecność i funkcjonowanie mają ogromne znaczenie dla zdrowia jamy brzusznej. Ta delikatna, surowicza błona nie tylko otacza narządy wewnętrzne, ale również aktywnie uczestniczy w ich ochronie, stabilizacji i regulacji środowiska wewnętrznego. Czym jest otrzewna? Gdzie się znajduje?

Spis treści:

1. Otrzewna – co to takiego?
   • Jak wygląda otrzewna?
2. Gdzie jest otrzewna?
3. Budowa otrzewnej
   • Otrzewna – unerwienie
   • Otrzewna – anatomia u kobiet a mężczyzn
4. Jakie funkcje pełni otrzewna?
5. Najważniejsze informacje o otrzewnej – podsumowanie

Otrzewna – co to takiego?

Otrzewna (łac. peritoneum) to cienka, lśniąca błona surowicza, będąca największą tego typu strukturą w organizmie człowieka. Wyścieła od wewnątrz jamę brzuszną oraz jamę miednicy (tworząc tzw. otrzewną ścienną), a jednocześnie otacza i osłania narządy wewnętrzne, jak żołądek, jelita czy wątrobę (tworząc otrzewną trzewną).

Jej gładka powierzchnia oraz wydzielany płyn surowiczy umożliwiają swobodne przesuwanie się narządów względem siebie, co ma kluczowe znaczenie dla ich prawidłowego funkcjonowania. Otrzewna pełni również funkcję ochronną i bierze udział w reakcjach odpornościowych organizmu.

>> Przeczytaj także: Budowa, funkcje i najczęstsze choroby układu pokarmowego człowieka

Jak wygląda otrzewna?

Otrzewna to delikatna, gładka i lśniąca błona o półprzezroczystym wyglądzie, przypominająca cienką warstwę jedwabiu rozpostartą wewnątrz jamy brzusznej. Jej powierzchnia jest wilgotna dzięki obecności płynu surowiczego, co nadaje jej subtelny połysk i umożliwia narządom wewnętrznym łagodne przesuwanie się względem siebie.

Gdzie jest otrzewna?

Otrzewna znajduje się wewnątrz jamy brzusznej i miednicy, tworząc rozległy, ciągły worek, który otacza i oddziela różne struktury anatomiczne. Jej zewnętrzna warstwa – otrzewna ścienna – przylega do wewnętrznych ścian jamy brzusznej, natomiast wewnętrzna – otrzewna trzewna – otula narządy, takie jak:

• jelita;
• wątroba;
• żołądek.

Pomiędzy tymi warstwami znajduje się jama otrzewnowa, czyli tzw. przestrzeń potencjalna, w której zwykle nie ma wolnej przestrzeni, ponieważ narządy ściśle do siebie przylegają. Otrzewna nie tylko dzieli przestrzenie, ale i je organizuje, odgrywając istotną rolę w anatomii i funkcjonowaniu jamy brzusznej.

Budowa otrzewnej

Otrzewna składa się z dwóch głównych warstw:

• otrzewnej ściennej (peritoneum parietale), która wyścieła wewnętrzne ściany jamy brzusznej i miednicy;
• otrzewnej trzewnej (peritoneum viscerale), otulającej z zewnątrz niektóre narządy wewnętrzne, takie jak jelita, żołądek czy wątroba.

Obie te warstwy płynnie przechodzą w siebie, tworząc strukturę zwaną krezką – swoiste zawiesie, które utrzymuje narządy w odpowiedniej pozycji i zawiera naczynia oraz nerwy je zaopatrujące. Pomiędzy warstwami znajduje się jama otrzewnowa, czyli przestrzeń potencjalna wypełniona niewielką ilością płynu surowiczego.

To właśnie on zapewnia gładkie przesuwanie się narządów względem siebie, chroniąc je przed urazami mechanicznymi i bólem. W miejscach, gdzie krezka przytwierdza się do tylnej ściany jamy brzusznej, powstają zachyłki otrzewnowe – kieszonkowate zagłębienia, które mogą występować m.in. w okolicach:

• dwunastnicy;
• kątnicy;
• esicy.

Otrzewna – unerwienie

Unerwienie otrzewnej to precyzyjnie zorganizowany system, który odgrywa kluczową rolę w percepcji bólu i funkcjonowaniu narządów jamy brzusznej. Otrzewna ścienna, przylegająca do wewnętrznych ścian jamy brzusznej i miednicy, jest bogato unerwiona czuciowo przez nerwy somatyczne – m.in.:

• dolne nerwy międzyżebrowe;
• nerw biodrowo-podbrzuszny;
• nerw biodrowo-pachwinowy.

Dzięki temu jest bardzo wrażliwa na ból, temperaturę, bodźce mechaniczne i chemiczne, a co najważniejsze – umożliwia precyzyjne lokalizowanie dolegliwości bólowych.

W przeciwieństwie do niej, otrzewna trzewna, pokrywająca narządy wewnętrzne, jest unerwiona przez autonomiczny układ nerwowy, głównie za pośrednictwem nerwów trzewnych. Jej ból ma charakter rozlany, trudny do zlokalizowania i często odczuwany jako głęboki dyskomfort, związany z rozciąganiem, skurczem lub niedokrwieniem narządów.

Otrzewna – anatomia u kobiet a mężczyzn

Z perspektywy anatomii porównawczej, otrzewna wykazuje istotne różnice strukturalne u kobiet i mężczyzn. U mężczyzn stanowi ona zamknięty, szczelny worek surowiczy, całkowicie odizolowany od środowiska zewnętrznego. U kobiet natomiast jama otrzewnowa pozostaje fizjologicznie otwarta – poprzez ujścia brzuszne jajowodów łączy się z drogami rodnymi, a tym samym pośrednio ze światem zewnętrznym.

Jakie funkcje pełni otrzewna?

Otrzewna pełni szereg istotnych funkcji fizjologicznych i ochronnych w obrębie jamy brzusznej. Jak już wcześniej wspomnieliśmy, jej gładka, surowicza powierzchnia, nawilżana przez płyn otrzewnowy, umożliwia minimalizację tarcia między narządami trzewnymi podczas ruchów perystaltycznych czy zmian pozycji ciała. Dzięki temu ogranicza ryzyko uszkodzeń mechanicznych oraz powstawania zrostów.

Otrzewna bierze również udział w zawieszaniu i stabilizacji narządów – poprzez struktury takie jak krezki i więzadła otrzewnowe, które jednocześnie stanowią drogi przebiegu naczyń krwionośnych, limfatycznych i nerwów. Co więcej, pełni funkcję bariery immunologicznej – uczestniczy w lokalnej odpowiedzi zapalnej, fagocytozie oraz izolowaniu procesów chorobowych, takich jak zakażenia czy perforacje przewodu pokarmowego.

>> Zobacz także: Wodobrzusze – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Najważniejsze informacje o otrzewnej – podsumowanie

Podsumowując, otrzewna:

• jest największą błoną surowiczą w organizmie człowieka;
• składa się z dwóch warstw: otrzewnej ściennej (wyściełającej ściany jamy brzusznej i miednicy) oraz trzewnej (pokrywającej narządy);
• między nimi znajduje się jama otrzewnowa – przestrzeń potencjalna zawierająca niewielką ilość płynu surowiczego;
• unerwienie otrzewnej ściennej jest czuciowe, co umożliwia lokalizację bólu, natomiast otrzewna trzewna unerwiona jest autonomicznie – ból jest rozlany i trudny do umiejscowienia;
• u kobiet jama otrzewnej łączy się pośrednio ze środowiskiem zewnętrznym przez drogi rodne, u mężczyzn pozostaje zamknięta;
• pełni funkcje ochronne, stabilizujące, immunologiczne i transportowe, stanowiąc ważny element homeostazy jamy brzusznej.

Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski

Bibliografia

1. Wiercińska M., Otrzewna – co to jest, gdzie się znajduje i jakie pełni funkcje?, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2025.
2. Koninckx P.R., Gomel V., Ussia A., Adamyan L., Role of the peritoneal cavity in the prevention of postoperative adhesions, pain, and fatigue, Fertility and Sterility, tom 106, rozdział 5, s. 998-1010, 2016.
3. https://www.researchgate.net/publication/372155851_Comparing_peritoneal_dialysis_and_hemodialysis_-_patient’s_perspective_special_consideration_of_quality_of_life/fulltext/64a8b2848de7ed28ba826c62/Comparing-peritoneal-dialysis-and-hemodialysis-patients-perspective-special-consideration-of-quality-of-life.pdf?origin=scientificContributions [dostęp: 02.05.2025]
4. Pannu H.K., Oliphant M., The subperitoneal space and peritoneal cavity: basic concepts. Abdom Imaging. 2015 Oct;40(7):2710-22.

Samobadanie jąder to jedna z najprostszych, a zarazem najważniejszych metod profilaktyki nowotworowej u mężczyzn. Wczesne wykrycie nieprawidłowości znacznie zwiększa szansę na skuteczne leczenie i powrót do zdrowia. Samodzielne badanie trwa zaledwie kilka minut, a może uratować życie. Dowiedz się, jak zrobić samobadanie jąder w domu.

Spis treści:

1. Samobadanie jąder: dlaczego jest tak ważne?
2. Jak badać jądra: przygotowanie do samobadania
3. Samobadanie jąder krok po kroku
4. Co ile wykonywać samobadanie jąder?
5. Nie tylko samobadanie jąder: jakie badania z krwi wykonywać regularnie?
6. Samodzielne badanie jąder: co powinno zwrócić uwagę?
7. Co przy samobadaniu jąder może wskazywać na nowotwór?
8. Kiedy udać się do lekarza po samobadaniu jąder?
9. Podsumowanie: badanie jąder w domu

Samobadanie jąder: dlaczego jest tak ważne?

Nowotwór złośliwy jąder występuje stosunkowo rzadko – stanowi 0,5-1,5% zachorowań u mężczyzn. Niestety, charakteryzuje się agresywnym przebiegiem. Jednak wczesne wykrycie w zdecydowanej większości przypadków daje szansę na całkowite wyleczenie.

Nowotwór jądra zwykle objawia się jako niebolesny, twardy guzek lub powiększenie jądra. Warto jednak zaznaczyć, że u części pacjentów (około 10-20%) może wystąpić dyskomfort lub ból jądra, moszny czy okolicy pachwinowej. W większości przypadków proces nowotworowy obejmuje jedno jądro, a jednoczesne występowanie w obu jądrach jest bardzo rzadkie (około 1-2% przypadków).

Regularne samobadanie jąder pozwala na szybkie wykrycie niepokojących zmian (np. guzków, zgrubień). Warto przy tym pamiętać, że nie każda zmiana oznacza nowotwór – w mosznie mogą występować również łagodne torbiele, wodniaki czy stany zapalne. Dlatego wszelkie zauważone nieprawidłowości są wskazaniem do konsultacji lekarskiej i wdrożenia szczegółowej diagnostyki.

Samodzielne badanie jąder jest proste, nie wymaga żadnego sprzętu i trwa zaledwie kilka minut. Nie jest przesadą stwierdzenie, że może uratować życie. W przypadku wczesnego wykrycia, odsetek całkowitych wyleczeń nowotworu jądra przekracza 95%. Niestety, każdy miesiąc zwłoki w diagnostyce może zmniejszyć te optymistyczne rokowania.

>> Zobacz także: Rak jąder i prostaty – wczesne wykrywanie oraz profilaktyka nowotworów męskich narządów płciowych

Jak badać jądra: przygotowanie do samobadania

Badanie jąder w domu nie wymaga specjalnych przygotowań. Konieczne jest jednak przeprowadzenie go w odpowiednich warunkach, aby było wiarygodne. Zalecane jest wykonanie samobadania po ciepłej kąpieli lub prysznicu. Ciepło rozluźnia mięśnie, co ułatwia wyczucie ewentualnych nieprawidłowości.

Na miejsce samobadania jąder najlepiej jest wybrać dobrze oświetlone miejsce. Można stanąć np. przed lustrem w łazience, co dodatkowo ułatwi obserwowanie moszny. Podczas badania należy być rozluźnionym i zrelaksowanym. Wskazany jest brak pośpiechu, aby nie przeoczyć ewentualnych nieprawidłowości.

Należy również zapoznać się z prawidłową budową jąder. Powinny być gładkie, elastyczne i mieć nieznaczną różnicę w rozmiarze – lewe jądro zwykle jest nieco większe i znajduje się niżej niż prawe. W szczytowej części można wyczuć lekko wypukłe zgrubienie – jest to najądrze. Systematyczne samobadanie jąder pozwala nauczyć się, jakie struktury są prawidłowe, a które są zmianami patologicznymi.

>> Przeczytaj: Krew w spermie (hematospermia) – co oznacza krew w nasieniu? Możliwe przyczyny

Samobadanie jąder krok po kroku

Samobadanie jąder powinno przebiegać w następujących krokach:

1. Należy stanąć przed lustrem i obejrzeć mosznę pod kątem zniekształceń, asymetrii, obrzęku, napięcia skóry, zmian skórnych.
2. Należy chwycić jedno jądro między kciuk a palce wskazujący i środkowy, a następnie delikatnie je przetaczać, badając powierzchnię i konsystencję. Tą samą czynność trzeba powtórzyć z drugim jądrem.
3. Należy ocenić, czy jedno z jąder nie jest wyraźnie większe od drugiego lub czy jego wielkość nie zmieniła się od ostatniego samobadania.
4. Po zbadaniu samych jąder warto również sprawdzić najądrza, które znajdują się z tyłu każdego jądra. Powinny one mieć miękką, lekko wypukłą strukturę.

Samobadanie jąder powinno trwać około 5 minut.

Co ile wykonywać samobadanie jąder?

Zalecane jest, aby wykonywać samobadanie jąder raz w miesiącu. Najlepiej wybrać stały dzień (np. każdą pierwszą sobotę), aby wyrobić w sobie stały nawyk. Pierwsze badanie dobrze jest wykonać już po ukończeniu 15. roku życia.

>> To może Cię zainteresować: Niepłodność u mężczyzn: najczęstsze przyczyny, objawy i rozpoznanie. Leczenie niepłodności

Nie tylko samobadanie jąder: jakie badania z krwi wykonywać regularnie?

Oprócz samobadania jąder należy również regularnie wykonywać badania krwi, które pozwalają na skontrolowanie ogólnego stanu zdrowia. Wszyscy mężczyźni powinni przynajmniej raz w roku ocenić poziom glukozy we krwi, morfologię krwi i lipidogram, a po 50. roku życia oznaczyć poziom antygenu PSA (swoisty antygen sterczowy) służącego wczesnemu wykrywaniu raka prostaty. Inne badania laboratoryjne mogą zostać zlecone przez lekarza, jeżeli istnieją ku temu wskazania (np. przynależność do grupy ryzyka, obecność niepokojących objawów).

>> Zobacz także: Podstawowe badania krwi – jak często wykonywać?

Samodzielne badanie jąder: co powinno zwrócić uwagę?

Podczas samobadania jąder należy zwrócić uwagę na wszelkie niepokojące zmiany – twarde guzki, powiększenie jednego jądra, ból przy dotyku oraz uczucie ciężkości lub rozpierania w mosznie. Chociaż nie każda zmiana oznacza nowotwór, wszystkie wyczuwalne nieprawidłowości wymagają konsultacji z lekarzem.

Co przy samobadaniu jąder może wskazywać na nowotwór?

Objawy sugerujące nowotwór jądra to przede wszystkim:

• twardy, nieruchomy i bezbolesny guz,
• nagłe powiększenie jądra,
• obrzęk moszny,
• stwardnienie moszny,
• uczucie ciężaru w mosznie.

Należy pamiętać, że powyższe objawy nie pozwalają na postawienie rozpoznania nowotworu jądra. Konieczne jest przeprowadzenie szczegółowej diagnostyki.

>> Sprawdź: Rak piersi u mężczyzny. Jakie daje objawy? Diagnostyka nowotworu piersi

Kiedy udać się do lekarza po samobadaniu jąder?

Konsultacja lekarska jest konieczna, jeżeli podczas samobadania jąder mężczyzna wyczuje jakiekolwiek niepokojące zmiany – w szczególności guzki, zgrubienia, powiększenie jądra lub zaobserwuje zmiany względem poprzedniego badania. W takiej sytuacji lekarz zwykle zleca dodatkowe testy.

W diagnostyce nowotworów jądra stosuje się przede wszystkim USG jąder oraz oznaczenie markerów nowotworowych (podjednostki beta gonadotropiny kosmówkowej, alfa-fetoproteiny, dehydrogenazy mleczanowej). Standardowo nie wykonuje się biopsji jądra przez mosznę ze względu na ryzyko rozsiewu nowotworu. Diagnostyczne usunięcie jądra (orchidektomia) jest preferowaną metodą potwierdzenia diagnozy.

>> To może Cię zainteresować: Badania laboratoryjne w diagnostyce nowotworu prostaty

Podsumowanie: badanie jąder w domu

• Samobadanie jąder pozwala na wczesne wykrycie nowotworu jądra.
• Badanie jąder w domu obejmuje dwie podstawowe czynności: wzrokową ocenę moszny pod kątem zmian w wyglądzie oraz delikatne badanie dotykowe jąder, które umożliwia wychwycenie niepokojących różnic w ich wielkości, kształcie lub konsystencji.
• Szczególną uwagę należy zwrócić na niebolesny guzek, powiększenie jądra, obrzęk moszny, ale również na utrzymujący się ból lub dyskomfort w jądrze lub mosznie, który również wymaga konsultacji lekarskiej.
• Samodzielne badanie jąder należy wykonywać raz w miesiącu, po kąpieli, w dobrze oświetlonym pomieszczeniu.

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha

Bibliografia

1. M. Baran i in., Wiedza młodych mężczyzn o raku jądra, Problemy Pielęgniarstwa 2014; 22 (1), s. 1–5
2. T. Sarosiek i in., Nasieniak z przerzutem zaotrzewnowym o innej komponencie guza – opis przypadku, Review of MedicalPractice 2023, vol. XXIX, nr 3, s. 57–62
3. https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/chorobynowotworowe/99055,rak-jadra-nowotwory-zlosciwe-jadra (dostęp 14.05.2025)
4. J. Ryszawy, Ocena wiedzy mężczyzn na temat nowotworów złośliwych jądra w badaniu ankietowym przeprowadzonym w ramach akcji Movember 2020, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach, Zabrze 2021