Hemochromatoza to choroba, w której organizm gromadzi nadmiar żelaza, prowadząc do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Odpowiednia dieta odgrywa kluczową rolę w ograniczeniu wchłaniania tego pierwiastka i wspomaganiu pracy narządów, szczególnie wątroby.

W tym artykule dowiesz się, co jeść, czego unikać oraz jak komponować jadłospis przy hemochromatozie. Zadbaj o swoje zdrowie i przeczytaj, jak dieta może wesprzeć leczenie i zapobiec powikłaniom.

Spis treści:

1. Hemochromatoza – dieta przy nadmiarze żelaza
2. Co jeść przy nadmiarze żelaza?
3. Nadmiar żelaza – czego unikać przy hemochromatozie?
4. Hemochromatoza – dieta i przykładowy jadłospis
5. Hemochromatoza: niezbędne badania – dlaczego są tak ważne?
6. Hemochromatoza – dieta. Podsumowanie

Hemochromatoza – dieta przy nadmiarze żelaza

Hemochromatoza to choroba, w której organizm magazynuje zbyt dużo żelaza, co może prowadzić do uszkodzeń narządów, zwłaszcza wątroby, serca i trzustki.

Dieta odgrywa kluczową rolę w łagodzeniu objawów i zapobieganiu powikłaniom wynikającym z nadmiaru tego pierwiastka. Odpowiednio skomponowany jadłospis może pomóc w ograniczeniu wchłaniania żelaza z pożywienia i wspierać ogólny stan zdrowia pacjenta.

>> Przeczytaj też: Ból trzustki – jakie mogą być przyczyny, gdzie lokalizuje się ból, jak postępować?

Co jeść przy nadmiarze żelaza?

Przy hemochromatozie głównym celem diety jest ograniczenie przyswajania żelaza, zwłaszcza tego hemowego (obecnego w produktach zwierzęcych), które wchłania się znacznie łatwiej niż żelazo niehemowe (z produktów roślinnych). Oto zalecenia dietetyczne:

• Produkty zbożowe pełnoziarniste – zawierają błonnik i związki roślinne, które ograniczają wchłanianie żelaza.
• Warzywa i owoce o niskiej zawartości witaminy C – witamina C zwiększa przyswajanie żelaza, więc jej nadmiar nie jest wskazany. Lepiej wybierać np. banany, jabłka czy ogórki.
• Nabiał – mleko, jogurty, kefiry i sery zawierają wapń, który zmniejsza wchłanianie żelaza z jelit.
• Jaja – zawierają foswity, które także hamują absorpcję żelaza.
• Zioła i przyprawy o działaniu wspierającym pracę wątroby – np. kurkuma, ostropest plamisty.

>> Może Cię zainteresować: Postaw na zdrowe jelita!

Nadmiar żelaza – czego unikać przy hemochromatozie?

W przypadku hemochromatozy szczególnie ważne jest unikanie produktów, które mogą zwiększać poziom żelaza w organizmie. Najbardziej należy wystrzegać się żywności bogatej w żelazo hemowe, które wchłania się najłatwiej. To przede wszystkim:

• czerwone mięso,
• podroby, np. wątróbka,
• dziczyzna,
• owoce morza.

Należy też ograniczyć produkty i napoje zawierające witaminę C w dużych ilościach, ponieważ wspomaga ona wchłanianie żelaza. Warto również uważać na alkohol, suplementy multiwitaminowe z żelazem, a także na gotowanie w żeliwnych naczyniach, które może dodatkowo zwiększać zawartość żelaza w posiłkach.

Hemochromatoza – dieta i przykładowy jadłospis

Dieta przy hemochromatozie powinna być oparta na produktach ubogich w żelazo hemowe oraz wspierać funkcje wątroby. Jadłospis powinien być bogaty w pełnoziarniste produkty zbożowe, rośliny strączkowe, jaja, niskowitaminowe owoce i warzywa, a także fermentowane przetwory mleczne.

Poniżej przykładowy jednodniowy jadłospis:

• Śniadanie
  • Owsianka na mleku z bananem i orzechami włoskimi.

• II śniadanie
  • Kanapka z jajkiem na twardo i sałatą.

• Obiad
  • Zupa krem z cukinii, kasza jęczmienna z duszoną soczewicą i pieczarkami.

• Podwieczorek
  • Jabłko z garścią pestek dyni.

• Kolacja
  • Sałatka z rukoli, jajka, ogórka i grzanek z chleba razowego.

Ważne, aby każdy posiłek był prawidłowo zbilansowany oraz nie zawierał składników nasilających wchłanianie żelaza.

Hemochromatoza: niezbędne badania – dlaczego są tak ważne?

Dieta przy hemochromatozie to tylko jedna strona medalu – równie istotne są regularne badania laboratoryjne. Dzięki nim możliwa jest kontrola poziomu ferrytyny i żelaza w surowicy, a także ocena ogólnego stanu narządów, zwłaszcza wątroby.

Monitorowanie wyników pomaga dostosować dietę i ewentualne leczenie, takie jak upusty krwi (flebotomie). Z tego względu bardzo ważne jest ścisłe przestrzeganie zaleceń lekarza, regularne wizyty kontrolne i nieprzerywanie terapii, nawet przy poprawie samopoczucia.

Hemochromatoza – dieta. Podsumowanie

Dieta w hemochromatozie może skutecznie wspierać leczenie i ograniczyć skutki nadmiaru żelaza. Najważniejsze zasady to:

• Unikanie żelaza hemowego (pochodzenia zwierzęcego – mięsa czerwonego, podrobów).
• Ograniczenie witaminy C w diecie.
• Rezygnacja z alkoholu.
• Rezygnacja z suplementów zawierających żelazo.
• Wybieranie produktów roślinnych i nabiału, które hamują wchłanianie żelaza (żelazo niehemowe).

Pamiętaj! Skonsultuj dietę z lekarzem lub dietetykiem i regularnie badaj poziom żelaza we krwi – to klucz do zdrowia przy hemochromatozie.

---

Bibliografia

1. mp.pl artykuł „Hemochromatoza (nadmiar żelaza) – przyczyny, objawy i leczenie”, prof. dr hab. Tomasz Mach, dr med. Andrzej Cieśla, Aktualizacja: lek. Magdalena Wiercińska. (dostęp 29.04.2025 r.).

Tłuszcz to ważny składnik naszej diety. Zdrowy, dorosły człowiek powinien czerpać ok. 25-30% energii właśnie z tłuszczu. Jak zadbać o to, aby jeść zdrowe tłuszcze? Odpowiedź w artykule.

Spis treści:

1. Które tłuszcze są zdrowe – nasycone czy nienasycone?
   • Tłuszcze nasycone – niezdrowe tłuszcze
   • Tłuszcze nienasycone: zdrowe tłuszcze, dobre tłuszcze
2. Zdrowe tłuszcze – czytajmy etykiety
3. Zdrowe tłuszcze i ich rola w diecie. Podsumowanie

Które tłuszcze są zdrowe – nasycone czy nienasycone?

Tłuszcze możemy podzielić na kilka grup. Jednym z najważniejszych kryteriów podziału jest obecność w cząsteczce tzw. wiązań podwójnych pomiędzy atomami węgla – ich istnienie warunkuje właściwości zdrowotne lipidów.

Tłuszcze nasycone – niezdrowe tłuszcze

Brak wiązań podwójnych oznacza, iż mamy do czynienia z tłuszczami nasyconymi, które uważane są za niezdrowe tłuszcze.

Lipidy nasycone są syntetyzowane w ludzkim organizmie, ich obecność w diecie nie jest wymagana. Zbyt wysoki poziom NKT (nasyconych kwasów tłuszczowych) prowadzi do:

• zwiększonego poziomu cholesterolu i wszystkich związanych z tym konsekwencji: miażdżycy, chorób serca,
• zwiększonej aktywności proagregacyjnej płytek krwi i zwiększenia ryzyka chorób zatorowo-zakrzepowych
• zaburzeń metabolicznych, nadwagi i otyłości,
• zwiększenia ryzyka wystąpienia chorób nowotworowych.

Nasycone kwasy tłuszczowe to przede wszystkim lipidy pochodzenia zwierzęcego. Ich źródłem są:

• masło,
• smalec,
• słonina, boczek, wędliny, tłuste mięso, np. karkówka, żeberka,
• tłuste produkty mleczne, np. ser żółty, ser topiony.

Tłuszcze nasycone występują również w niektórych olejach roślinnych:

• oleju palmowym,
• oleju kokosowym.

Zaleca się, aby w diecie osób dorosłych spożycie tych produktów było tak niskie, jak to tylko możliwe.

Przeczytaj też:

>> Cholesterol HDL – co to jest dobry cholesterol i co zrobić, gdy jego poziom jest za niski?

>> Cholesterol LDL – co to jest? Przyczyny podwyższonego cholesterolu, badania i redukcja

Tłuszcze nienasycone: zdrowe tłuszcze, dobre tłuszcze

Tłuszcze nienasycone są grupą lipidów, która zawiera wiązania podwójne pomiędzy atomami węgla i są uważane za dobre tłuszcze, ponieważ wywierają korzystne efekty zdrowotne. Są źródłem witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, decydują o właściwościach błon komórkowych, wspierają pracę układu sercowo-naczyniowego i układu nerwowego, uczestniczą w produkcji hormonów, wspierają procesy przeciwzapalne.

Istnieją dwa rodzaje zdrowych tłuszczów – tłuszczów nienasyconych:

1. Jednonienasycone – wywierające korzystny wpływ na profil lipidowy. Jednonienasycone kwasy tłuszczowe, w tym przede wszystkim kwas oleinowy, wstępują w produktach roślinnych. Należą do nich:
   • oliwa z oliwek,
   • olej rzepakowy,
   • awokado,
   • orzechy – laskowe, pekan, migdały,
   • nasiona – dynia, sezam.
2. Wielonienasycone – nie mogą być syntetyzowane w organizmie człowieka. Obecne są w produktach roślinnych, jak i rybach. Dobre źródła tych tłuszczów to:
   • oleje – rzepakowy, słonecznikowy, kukurydziany, sojowy i lniany,
   • orzechy włoskie,siemię lniane,
   • ryby.

Szczególną pozycję wśród WNKT zajmują kwasy omega-3 i omega-6. Omega-3 są krytycznie ważne w okresie prenatalnym oraz w rozwoju noworodka, jednak zapewniają wiele korzyści zdrowotnych w każdym wieku.

Kwasy omega – kwas eikozapentaenowy (EPA) i kwas dokozaheksaenowy (DHA) mają działanie antyoksydacyjne, przeciwdziałając skutkom stresu oksydacyjnego. Wywierają korzystny efekt metaboliczny, przeciwzapalny, kardioprotekcyjny, neuroprotekcyjny (prawidłowy poziom tych kwasów działa ochronnie na mózg, obniżając ryzyko występowania zaburzeń funkcji poznawczych).

Dlatego dieta osób zdrowych powinna zawierać 250 mg kwasów EPA i DHA. Ich źródłem w pierwszej kolejności są tłuste ryby.

Należy pamiętać, iż produkty pochodzenia roślinnego – oleje, nasiona, pestki – są również bogate w zdrowe tłuszcze. Zawierają jednak przede wszystkim kwas α-linolenowy (ALA), który w bardzo niewielkim stopniu jest przekształcany w EPA i DHA. Dlatego nie można traktować tych produktów jako źródła pokrycia zapotrzebowania na kwasy omega-3.

Warto pamiętać: Źródłem kwasów omega-3 w diecie człowieka są tłuste ryby.

Może Cię zainteresować:

>> Prawidłowy poziom kwasów omega-3 a prawidłowy lipidogram

>> Kwasy omega-3 i omega-6 w diecie kobiet w ciąży. Czy kobiety w ciąży mogą jeść ryby?

Zdrowe tłuszcze – czytajmy etykiety

Jak na co dzień poradzić sobie z odróżnieniem zdrowych i dobrych tłuszczów od tych, których powinniśmy unikać? Tym bardziej, iż ich źródłem są nie tylko produkty powszechnie znane jako rezerwuar niezdrowych tłuszczów. Można je spotkać także tam, gdzie się tego nie spodziewamy.

Produkty, które należy spożywać, zawierające zdrowe tłuszcze, to:

• olej rzepakowy, oliwa z oliwek,
• nasiona, orzechy, pestki,
• awokado,
• tłuste ryby morskie.

Produkty, które należy spożywać w umiarkowanych ilościach – zawierają niezdrowe tłuszcze, ale są źródłem innych wartościowych składników pokarmowych:

• masło,
• sery żółte, śmietana,
• mięso i wyroby mięsne.

Produkty, które należy eliminować z diety lub w znacznym stopniu ograniczać:

• olej palmowy i olej kokosowy,
• fast foody – pizza, hamburgery,
• słodkie przekąski – ciasteczka, herbatniki, ciasta,
• słone przekąski – chipsy.

Dobrym sposobem na uniknięcie niezdrowego tłuszczu w kupowanej żywności jest czytanie etykiet. Każdy kupowany artykuł spożywczy ma tabelę wartości odżywczych, w której jest wyszczególniona zawartość poszczególnych składników. W przypadku tłuszczów należy zwracać uwagę na dwie pozycje:

• tłuszcz,
• nasycone kwasy tłuszczowe.

Wysoka zawartość kwasów nasyconych daje nam informację, iż tym produkcie ilość zdrowych tłuszczów jest niewielka.

>> O zasadach zdrowego odżywania dowiesz się więcej z artykułu: Piramida Żywienia – czym jest i jakie są zasady zdrowego żywienia?

Zdrowe tłuszcze i ich rola w diecie. Podsumowanie

Dobre tłuszcze to kwasy nienasycone, które są zawarte przede wszystkim w produktach pochodzenia roślinnego. Bardzo dobrym ich źródłem jest olej rzepakowy i oliwa z oliwek. Cenne są także tłuste ryby.

Na drugim biegunie są tłuszcze nasycone, których powinno być jak najmniej w diecie. Ich źródłem są głównie produkty pochodzenia zwierzęcego. Nasza dieta powinna zawierać ich umiarkowane ilości. Na naszym stole jak najrzadziej powinna gościć żywność przetworzona, słodkie i słone przekąski.

Optymalne ilości zdrowych tłuszczów znajdziemy w diecie śródziemnomorskiej – warto na co dzień opierać się na tym modelu żywienia.

---

Bibliografia

1. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. (red.), Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020.

2. https://nutritionsource.hsph.harvard.edu/what-should-you-eat/fats-and-cholesterol/types-of-fat/ (dostęp 28.04.2025 r.)