Beta-alanina jest związkiem, który cieszy się dużym zainteresowaniem wśród osób aktywnych fizycznie, w tym również zawodowych sportowców. W licznych badaniach wykazano jej właściwości, poprawiające zdolność do wysiłku o wysokiej intensywności. Jednak nie tylko sportowcy mogą skorzystać z odpowiedniej podaży beta-alaniny. Jaki jest mechanizm jej działania i jaką rolę pełni w organizmie?
Beta-alanina (β-alanina) jest aminokwasem endogennym, produkowanym w wątrobie. Jej źródłem w diecie są przede wszystkim mięso (wołowina, wieprzowina, drób) i ryby. Jest ona niezbędna do wytwarzania karnozyny – dipeptydu składającego się z beta-alaniny i histydyny.
Wpływ beta-alaniny na organizm opiera się na zwiększeniu zawartości karnozyny, która występuje w różnych tkankach i narządach, w tym w mięśniach szkieletowych, nerkach, żołądku, wątrobie i mózgu.
Jak działa beta-alanina?
Beta-alanina, za pośrednictwem karnozyny, wykazuje właściwości buforujące, a więc wiąże nadmiar jonów wodorowych (H+) gromadzących się w mięśniach podczas ich skurczu. Dzięki temu, opóźnia się pojawienie uczucia zmęczenia podczas aktywności fizycznej o wysokiej intensywności.
Beta-alanina jest uznawana za czynnik limitujący szybkość produkcji karnozyny, która poza działaniem buforującym, pełni kilka innych ważnych funkcji w organizmie:
wykazuje działanie neuroprotekcyjne – chroni komórki nerwowe i zapobiega starzeniu się mózgu,
jest przeciwutleniaczem – chroni komórki i tkanki przed szkodliwym działaniem wolnych rodników tlenowych,
pełni funkcję ochronną dla serca w warunkach niedokrwienia, a także wpływa na jego kurczliwość,
ma właściwości przeciwzapalne,
wykazuje potencjalne właściwości przeciwnowotworowe, a także być może ma korzystny wpływ na metabolizm glukozy i insuliny.
Ze względu na swoje właściwości antyoksydacyjne, antyglikacyjne i chelatujące metale ciężkie, karnozyna jest uważana za związek o działaniu przeciwstarzeniowym.
Ponadto, beta-alanina stanowi niezbędny element koenzymu A, może także stymulować syntezę kolagenu w tkankach. Spożycie suplementów zawierających beta-alaninę zwiększa poziom karnozyny w organizmie.
Beta-alanina działa poprzez kumulację (wysycanie) karnozyny w mięśniach. Oznacza to, że nie działa od razu, a efekty są widoczne po dłuższym okresie suplementacji. Przyjmuje się, że bezpieczna dawka beta-alaniny to od 2 do nawet 6 g na dobę, jednak spożywana w kilku porcjach w ciągu dnia (zazwyczaj 3-4).
W praktyce, aby uzyskać oczekiwany efekt buforowania mięśni i zminimalizować działania niepożądane, stosuje się suplementy w dawce 2400 mg beta-alaniny/ dziennie w kilku porcjach, w których jednorazowe spożycie nie przekracza 800 mg.
Suplementacja powinna trwać minimum 4 tygodnie, ale nie dłużej niż 12 tygodni. Rekomendowane są preparaty o przedłożonym działaniu, zażywane podczas posiłku.
Na skuteczność suplementacji wpływa kilka czynników, w tym:
dawka,
czas trwania suplementacji,
rodzaj stosowanego preparatu,
spożycie preparatu wraz z posiłkiem,
rodzaj podejmowanego wysiłku fizycznego,
indywidualne cechu osobnicze, takie jak np. wiek czy poziom wytrenowania.
Beta-alanina jest uważana za bezpieczny suplement, jednak tak jak w przypadku stosowania każdej substancji aktywnej, mogą wystąpić działania niepożądane.
Jakie mogą być skutki uboczne stosowania beta-alaniny?
Efektem ubocznym stosowania beta-alaniny mogą być parestezje – nieprzyjemne objawy sensoryczne – objawiające się w postaci uczucia swędzenia i mrowienia, przede wszystkim na kończynach, brzuchu, twarzy, a także klatce piersiowej. Zazwyczaj pojawiają się przy spożyciu jednorazowej dawki powyżej 800 mg beta-alaniny.
W rzadkich przypadkach może dojść do schorzenia metabolicznego zwanego hiper-beta-alaninemią, a więc podwyższonego stężenia beta-alaniny we krwi i moczu, które charakteryzuje się neurotoksycznością, hipotonią i niewydolnością oddechową.
Beta-alanina – podsumowanie
Beta-alanina za pośrednictwem karnozyny pełni przede wszystkim funkcje buforujące i tym samym zwiększa tolerancję organizmu na intensywną aktywność fizyczną. Poza sportem, stosowanie beta-alaniny może przynosić efekty w postaci działania przeciwstarzeniowego.
Suplementacja beta-alaniną jest bezpieczna i może być rekomendowana szerokiej grupie sportowców oraz w populacjach zdrowych dorosłych osób. Ewentualne odczucie swędzenia czy mrowienia skóry na skutek suplementacji można zniwelować, zmniejszając dawkę, a także wybierając preparat o przedłużonym uwalnianiu i zażywając go podczas posiłku.
Należy jednak pamiętać, żeby ewentualną suplementację podjąć po konsultacji z lekarzem i/lub dietetykiem.
Piśmiennictwo
Syta E.A, Ginalska G., Kazimierczak P. Bioaktywne właściwości karnozyny. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2018, 24, 2,
Cesak O., Vostalova J., Vidlar A. i in. Carnosine and Beta-Alanine Supplementation in Human Medicine: Narrative Review and Critical Assessment. Nutrients, 2023, 15(7), 1770.
Czy wiesz, że nadmiar sodu w diecie może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, takich jak nadciśnienie czy choroby serca? Dieta niskosodowa to sposób żywienia, który pomaga kontrolować poziom sodu w organizmie i wspiera zdrowy styl życia. Z niniejszego artykułu dowiesz się, na czym polega dieta niskosodowa, komu jest szczególnie zalecana, co można jeść, a czego należy unikać.
Dieta niskosodowa to sposób odżywiania, który zakłada ograniczenie spożycia sodu, głównie z soli. Celem jest kontrola nad podażą sodu w diecie, co ma na celu poprawę zdrowia, zwłaszcza u osób z nadciśnieniem.
Jakie są główne zasady diety niskosodowej?
Ograniczenie spożycia soli kuchennej oraz zastąpienie jej ziołami i przyprawami – jest ona głównym źródłem sodu w diecie. Należy jej używać w minimalnych ilościach, oraz zgodnie z zasadami prawidłowego żywienia przedstawionych przez Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej nie należy dosalać potraw na talerzu. W ograniczeniu spożycia soli może pomóc usunięcie solniczki ze stołu i zastąpienie soli przyprawami ziołowymi.
Unikanie produktów bogatych w sód – należy ograniczyć lub wykluczyć z diety przetworzone produkty spożywcze, takie jak konserwy, wędliny, sery, dania gotowe, fast food, i słone przekąski.
Wybór świeżych i naturalnych produktów – dieta powinna bazować na świeżych owocach, warzywach, chudym mięsie, rybach i produktach pełnoziarnistych, które mają naturalnie niską zawartość sodu.
Sprawdzanie etykiet – należy uważnie czytać etykiety produktów spożywczych, zwracając uwagę na zawartość sodu.
Gotowanie w domu – gotowanie własnych posiłków pozwala na kontrolę nad zawartością sodu w diecie.
Dieta niskosodowa, czyli uboga w sól kuchenną (chlorek sodu), jest szczególnie zalecana osobom, u których nadmiar sodu może prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia lub nasilać istniejące objawy chorobowe. Oto grupy osób, dla których taka dieta jest szczególnie ważna:
Osoby z nadciśnieniem tętniczym Sód zwiększa objętość krwi krążącej, co może prowadzić do podniesienia ciśnienia krwi. U osób z nadciśnieniem dieta niskosodowa jest jednym z podstawowych elementów leczenia niefarmakologicznego – pomaga kontrolować ciśnienie i zmniejsza ryzyko powikłań, takich jak udar mózgu czy zawał serca.
Osoby z chorobami nerek U pacjentów z niewydolnością nerek dochodzi do zaburzeń gospodarki elektrolitowej. Nerki nie są w stanie skutecznie usuwać nadmiaru sodu, co może prowadzić do zatrzymywania wody, obrzęków i nadciśnienia. Ograniczenie sodu w diecie pomaga odciążyć nerki i zmniejszyć ryzyko dalszego pogarszania ich funkcji.
Osoby z chorobami serca Nadmiar sodu sprzyja zatrzymywaniu płynów w organizmie, co prowadzi do zwiększonego obciążenia serca, zwłaszcza u osób z niewydolnością serca. Dieta uboga w sód może poprawić komfort życia tych pacjentów, zmniejszając duszność, obrzęki oraz ryzyko hospitalizacji.
Osoby z tendencją do obrzęków Zatrzymywanie wody w organizmie, objawiające się obrzękami (np. kończyn dolnych), może być związane z nadmiarem sodu. Ograniczenie jego spożycia może skutecznie zmniejszyć objawy i poprawić samopoczucie.
Osoby dbające o zdrowie i profilaktykę chorób Nawet osoby zdrowe mogą odnieść korzyści ze zmniejszenia spożycia soli. Dieta niskosodowa wspiera profilaktykę nadciśnienia, chorób sercowo-naczyniowych i osteoporozy. Jest to bardziej naturalny, mniej przetworzony sposób odżywiania, który wpisuje się w zasady zdrowego stylu życia.
Jakie korzyści daje dieta niskosodowa?
Dieta niskosodowa pomaga obniżyć ciśnienie krwi, zmniejsza ryzyko chorób serca i udaru, odciąża nerki i łagodzi obrzęki. Poprawia ogólne samopoczucie i wspiera zdrowy styl życia, szczególnie u osób z nadciśnieniem, niewydolnością nerek czy chorobami sercowo-naczyniowymi.
Dieta niskosodowa – co można jeść?
Świeże owoce i warzywa,
Chude mięso, ryby i drób,
Jaja,
Produkty pełnoziarniste,
Nabiał (twarog, jogurt, kefir, mleko),
Oleje roślinne,
Dania przygotowane na parze, w wodzie lub pieczone w rękawie .
Co jeszcze warto wiedzieć na temat diety niskosodowej?
Jakie produkty spożywcze są niskosodowe?
Produkty naturalne, nieprzetworzone, zwłaszcza świeże warzywa, owoce, zboża i chude mięsa bez dodatku soli są najbezpieczniejsze w diecie niskosodowej, ponieważ zawierają jej najmniejsze ilości.
Dieta niskosodowa to sposób żywienia, który polega na ograniczeniu spożycia sodu, czyli głównego składnika soli kuchennej (chlorku sodu).Jej celem jest ogólna poprawa zdrowia i samopoczucia, zmniejszenie ryzyka chorób sercowo-naczyniowych oraz obniżenie ciśnienia krwi.
Co jeść na diecie niskosodowej?
Na diecie niskosodowej zaleca się: spożywanie świeżych warzyw i owoców bez dodatku soli, unikanie przetworzonych produktów, wybieranie nabiału niskosodowego oraz picie wody i naparów ziołowych.
Zalecane są też: świeże nieprzetworzone chude mięso, drób, jaja, ziemniaki, oleje roślinne.
Dieta niskosodowa to skuteczny sposób na obniżenie ciśnienia krwi, poprawę pracy serca i nerek oraz zmniejszenie ryzyka powikłań zdrowotnych. Bazuje na prostych zasadach – unikanie soli i przetworzonej żywności, wybór świeżych produktów i gotowanie w domu. Korzystają z niej osoby z nadciśnieniem, chorobami nerek czy serca, ale również wszyscy, którzy chcą zadbać o swoje zdrowie na co dzień.
Zadbaj o siebie – ogranicz sól i wykonaj profilaktyczne badania, by jeszcze lepiej kontrolować swoje zdrowie.
Bibliografia
Diagnosis ,,dieta ubogosodowa- ogranicz sód w posiłkach” – https://diagnosis.pl/dieta-niskosodowa#:~:text=S%C3%B3d%20poprzez%20wi%C4%85zanie%20wody%20ma%20w%C5%82a%C5%9Bciwo%C5%9Bci%20hypertensyjne.,i%20ograniczenie%20ilo%C5%9Bci%20spo%C5%BCywanej%20soli%20do%203%2D6g/dob%C4%99.
Doz.pl – ,, Dieta niskosodowa – dla kogo? Przepisy od dietetyka” Karolina Targosz – https://www.doz.pl/czytelnia/a18180-Dieta_niskosodowa__dla_kogo_Przepisy_od_dietetyka_
Centralny Szpital Kliniczny MSWiA w Warszawie- ,,Dieta niskosodowa (S7)” – Katarzyna Kosałka- Król
Męty ciała szklistego stanowią jedną z najczęstszych dolegliwości, z którą pacjenci zgłaszają się do gabinetów okulistycznych. Opisywane są jako „muszki”, „kłaczki”, „pajęczyny” czy „nitki”, które przemieszczają się wraz z ruchem gałki ocznej. Zwykle nie stanowią zagrożenia dla zdrowia, ale mogą wpływać na jakość życia – szczególnie gdy stają się liczne. Dowiedz się, co to są męty ciała szklistego, jakie są ich przyczyny oraz czy można je leczyć.
Męty ciała szklistego to niewielkie, ciemne lub półprzezroczyste struktury, które unoszą się w obrębie galaretowatej substancji wypełniającej gałkę oczną – tzw. ciele szklistym. Nie są to zewnętrzne zanieczyszczenia, ale skupiska włókien kolagenowych powstałe po rozpadzie tkanek wewnątrzgałkowych. Powstają najczęściej w wyniku naturalnych zmian związanych z wiekiem, jednak mogą pojawić się również u młodych osób.
Warto wiedzieć: W codziennym użyciu można spotkać się z określeniem „męty w oku”. Należy pamiętać, że jest to termin potoczny. Medyczne sformułowanie to „męty ciała szklistego”.
Męty w oku są szczególnie dobrze widoczne podczas patrzenia na jasne, jednolite powierzchnie – takie jak biała ściana, kartka papieru. Częściej pojawiają się w słoneczne dni lub w dobrze oświetlonych pomieszczeniach.
Budowa ciała szklistego i przyczyny pojawiania się mętów
Ciało szkliste wypełnia około 80% objętości gałki ocznej. Jest przezroczystą, bezbarwną, galaretowatą strukturą. Znajduje się między soczewką a siatkówką. Ciało szkliste składa się głównie z wody (stanowiącej około 98% jego składu), kwasu hialuronowego oraz delikatnej sieci włókien kolagenowych, które nadają mu odpowiednią strukturę i sprężystość.
Zmętnienie ciała szklistego może być:
patologiczne – związane z procesami chorobowymi,
łagodne – niezwiązane z chorobami oka lub ogólnoustrojowymi.
Jedną z przyczyn mętów w oku są zmiany związane z naturalnym starzeniem się organizmu. W jego wyniku włókna kolagenowe, które dotychczas były równomiernie rozproszone w galaretowatej masie, zaczynają się skupiać, tworząc zagęszczenia. To właśnie te skupiska są widoczne jako męty. Ponadto w procesie starzenia dochodzi do stopniowego oddzielania się ciała szklistego od siatkówki, co również może powodować nagłe pojawienie się mętów w polu widzenia.
Inne przyczyny mętów ciała szklistego to:
nieprawidłowości w metabolizmie kolagenu lub komórek siatkówki,
Męty w oku najczęściej są opisywane jako ruchome cienie przybierające postać:
pajęczyn,
nitek i włókien,
plamek,
chmur,
pierścieni,
pasm,
drobnych punktów.
Cechą charakterystyczną mętów ciała szklistego jest ruchomość – poruszają się wraz z gałką oczną i często znikają z pola widzenia podczas próby skupienia na nich wzroku.
Męty w oku w młodym wieku – czy to normalne?
Chociaż męty ciała szklistego najczęściej występują po 40. roku życia, mogą pojawić się również u znacznie młodszych osób – nawet u dzieci. W takich przypadkach przyczynami są zwykle:
krótkowzroczność,
mechaniczne urazy oka,
przewlekłe zmęczenie wzroku (m.in. długotrwała praca przy komputerze lub intensywne korzystanie z urządzeń elektronicznych),
Męty w oku u młodych osób zwykle nie są powodem do niepokoju. Natomiast gdy towarzyszą im dodatkowe objawy – np. ból, błyski światła lub pogorszenie widzenia – konieczna jest konsultacja okulistyczna.
Męty w oku a wysiłek fizyczny i stres
Wysiłek fizyczny i stres nie są bezpośrednią przyczyną powstawania mętów ciała szklistego. Jednak część osób zgłasza, że dolegliwości stają się bardziej uciążliwe w chwilach zmęczenia lub w sytuacjach stresowych. Prawdopodobnie ma to związek ze:
wzrostem napięcia mięśni gałki ocznej,
wzrostem ciśnienia krwi w naczyniach krwionośnych oka,
Czy męty w oku są groźne? Kiedy udać się do okulisty?
W większości przypadków męty w oku są niegroźne. Z czasem niektóre osoby przyzwyczajają się do ich obecności. Ponadto zmętnienia mogą się wchłonąć lub przesunąć poza pole widzenia.
Istnieją jednak sytuacje, w których konieczna jest pilna konsultacja z okulistą:
nagłe zwiększenie się liczby mętów w oku,
pojawienie się błysków światła,
zaburzenia ostrości wzroku,
zaburzenia pola widzenia (np utrata widzenia bocznego),
Takie objawy mogą wskazywać na poważne schorzenia, które wymagają pilnej interwencji lekarskiej.
Diagnostyka: badania wykrywające męty ciała szklistego
Diagnostyka mętów ciała szklistego opiera się na dokładnym wywiadzie medycznym, badaniu okulistycznym oraz dodatkowych testach. Najczęściej lekarz zleca:
badanie ostrości wzroku,
badanie oka w lampie szczelinowej,
ocenę tylnej części ciała szklistego i siatkówki przy rozszerzonej źrenicy,
badanie dna oka.
W celu dokładniejszej diagnostyki można przeprowadzić ultrasonografię okulistyczną lub optyczną koherentną tomografię dna oka (OCT).
W większości przypadków męty w oku nie wymagają leczenia, a jedynie regularnej obserwacji okulistycznej. Terapię wdraża się, jeżeli dolegliwość staje się uciążliwa i utrudnia codzienne funkcjonowanie.
Leczenie mętów ciała szklistego obejmuje:
witreolizę laserową,
witrektomię.
Witreoliza laserowa ma na celu przecięcie, rozbicie, obkurczenie, rozrzedzenie i przesunięcie mętów. Zabieg jest bezbolesny, bezinwazyjny i obarczony niskim ryzykiem powikłań.
Witrektomia polega na częściowej wymianie ciała szklistego. Zabieg wykonuje się w znieczuleniu miejscowym lub ogólnym. Pozwala również na usunięcie patologicznych zmian i naprawę struktur siatkówki.
Profilaktyka: jak się pozbyć lub ograniczyć męty
Nie ma skutecznych metod zapobiegania mętom w oku. Zalecenia obejmują głównie:
ochronę oczu przed urazami mechanicznymi (np. noszenie okularów ochronnych),
przestrzeganie zasad higieny (np. unikanie dotykania oczu brudnymi rękami),
unikanie spędzania długiego czasu przed ekranami bez przerw,
noszenie okularów korekcyjnych zgodnie z zaleceniami,
Ważne są także regularne kontrole okulistyczne i badanie dna oka.
Męty w oku – najczęstsze pytania pacjentów
Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące mętów ciała szklistego.
O czym świadczą męty w oku?
Męty w oku najczęściej są wynikiem naturalnego starzenia się ciała szklistego, ale mogą też towarzyszyć krótkowzroczności, stanom zapalnym, urazom lub zmianom związanym z cukrzycą.
Czy męty w oku mogą zniknąć samoistnie?
Zdarza się, że męty ciała szklistego znikają samoistnie lub przesuwają się poza oś widzenia. Z czasem mózg „przyzwyczaja się” do ich obecności i przestaje je rejestrować.
Jak widzi osoba z mętami w oku?
Męty ciała szklistego to plamki, cienie lub linie, które zmieniają swoje położenie przy poruszaniu oczami. Zwykle nie wpływają na ostrość wzroku, ale mogą być uciążliwe.
Czy długie godziny przed komputerem nasilają męty?
Długotrwała praca przed ekranem pogarsza komfort widzenia, może nasilać suchość oczu i sprawiać, że męty stają się bardziej widoczne.
Męty w ciele szklistym – podsumowanie
Męty w oku to drobne zmiany w ciele szklistym widoczne jako plamki, nitki, pasma, pajęczyny.
Męty ciała szklistego najczęściej są spowodowane naturalnymi procesami starzenia, ale ich przyczyną mogą być również m.in. zmiany związane z cukrzycą, krótkowzroczność, stany zapalne, urazy oka.
W większości przypadków męty ciała szklistego nie wymagają leczenia. Wśród metod terapii wyróżnia się witrektomię i witrolizę laserową.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk
Bibliografia
P. Sobolewski, Witreoliza i zwyrodnienie ciała szklistego – zapobieganie, leczenie i rozpoznawanie, Okulistyka po Dyplomie, grudzień 2014, s. 5–13
A. Bochenek, M. Reicher, Anatomia człowieka. Repetytorium, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa, 2014
E. Langwińska-Wośko, M. Lis, Czy pacjent w podeszłym wieku musi źle widzieć? Najczęstsze przyczyny pogorszenia ostrości wzroku u starszych pacjentów, Lekarz POZ 3/2016, s. 195–201
Uciążliwe pęcherze, swędzenie, nadżerki w jamie ustnej lub na skórze, które nie ustępują mimo leczenia? To mogą być objawy autoimmunologicznych chorób pęcherzowych skóry, takich jak pęcherzyce czy pemfigoidy. Ich wspólną cechą jest to, że organizm – zamiast bronić się przed zagrożeniami – zaczyna atakować własną skórę i błony śluzowe. Są to schorzenia, które nie tylko powodują duży dyskomfort, ale mogą także prowadzić do powikłań, zwłaszcza jeśli nie zostaną rozpoznane i odpowiednio leczone.
Autoimmunologiczne choroby pęcherzowe (AIBD) – co to za choroby
Autoimmunologiczne choroby pęcherzowe (ang. autoimmune blistering disorders, AIBD) to grupa rzadkich, ale poważnych chorób skóry, do których zaliczamy m.in. pęcherzycę, pemfigoidy i opryszczkowate zapalenie skóry. Ich przyczyną jest nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego – organizm zaczyna atakować własną skórę, wytwarzając autoprzeciwciała skierowane przeciwko jej strukturom.
To właśnie te autoprzeciwciała powodują uszkodzenia połączeń między komórkami skóry, co prowadzi do powstawania pęcherzy, ran i nadżerek. Diagnostyka tych chorób bywa trudna, a prawidłowe rozpoznanie może zająć wiele miesięcy. Dlatego badanie autoprzeciwciał jest dziś kluczowym narzędziem w wykrywaniu AIBD. Odpowiednia diagnostyka ma kluczowe znaczenie zarówno dla skutecznego ich leczenia, jak i oceny rokowania pacjenta.
Choroby te dzielą się na trzy główne grupy, różniące się lokalizacją pęcherzy, objawami oraz rodzajem autoprzeciwciał:
Pęcherzyce (łac. pemphigus)
W pęcherzycach autoprzeciwciała atakują białka odpowiedzialne za łączenie komórek skóry. Skutkiem są miękkie, wiotkie pęcherze i nadżerki – często bolesne, szczególnie w jamie ustnej. Do tej grupy należą:
pęcherzyca zwykła (łac. pemphigus vulgaris, PV),
pęcherzyca liściasta (łac. pemphigus foliaceus, PF),
pęcherzyca paraneoplastyczna (łac. paraneoplastic pemphigus, PNP),
pęcherzyca IgA (łac. IgA-pemphigus).
Pemfigoidy (łac. pemphigoid)
W tej grupie chorób autoprzeciwciała atakują struktury leżące głębiej – u podstawy naskórka – co prowadzi do powstawania napiętych pęcherzy, które często bardzo swędzą.
Do najczęstszych typów pemfigoidów należą:
pemfigoid pęcherzowy (ang. bullous pemphigoid, BM),
pemfigoid błon śluzowych (ang. Mucous membrane pemphigoid, MMP),
pemfigoid ciężarnych (łac. pemphigoid gestationis, PG),
nabyte pęcherzowe oddzielanie się naskórka (łac. epidermolysis bullosa acquisita, EBA),
Opryszczkowate zapalenie skóry (ang. dermatitis herpetiformis, DH)
To skórna manifestacja celiakii – choroby związanej z nietolerancją glutenu. Powoduje drobne, swędzące pęcherzyki i grudki, najczęściej na łokciach, kolanach, pośladkach i dolnej części pleców. Chorobie tej towarzyszy obecność autoprzeciwciał przeciwko transglutaminazom – głównie transglutaminazie tkankowej (TG2) i transglutaminazie naskórkowej (TG3).
Objawy różnią się w zależności od rodzaju choroby, ale do najczęstszych należą:
Pęcherzyce – miękkie pęcherze i bolesne nadżerki na skórze i błonach śluzowych (najczęściej w jamie ustnej), naskórek oddziela się łatwo przy tarciu.
Pemfigoidy – napięte, swędzące pęcherze; początkowo zmiany mogą przypominać egzemę lub pokrzywkę. Często zajmują także błony śluzowe i mogą prowadzić do bliznowacenia.
Opryszczkowate zapalenie skóry – bardzo swędzące, symetryczne grudki i pęcherzyki w typowych lokalizacjach. Zmiany często ustępują po zastosowaniu diety bezglutenowej.
Dlaczego diagnostyka AIBD jest tak ważna
Autoimmunologiczne choroby pęcherzowe mają przewlekły i niekiedy ciężki przebieg. Ich leczenie wymaga precyzyjnego rozpoznania typu choroby. Terapia może obejmować m.in. leki sterydowe, immunosupresyjne, immunoglobuliny, plazmaferezę czy nowoczesne leki biologiczne. Dobór odpowiedniego leczenia możliwy jest tylko wtedy, gdy znane jest dokładne rozpoznanie – a to opiera się m.in. na wykrywaniu autoprzeciwciał.
Rozpoznanie chorób z grupy AIBD ustala się na podstawie analizy objawów klinicznych oraz specjalistycznych badań laboratoryjnych i histopatologicznych. Kluczową rolę odgrywa wykrywanie autoprzeciwciał – zarówno tych obecnych bezpośrednio w skórze, jak i krążących we krwi.
1. Bezpośrednia immunofluorescencja (DIF)
To podstawowe badanie w diagnostyce AIBD. Polega na analizie próbki skóry pobranej z okolic zmiany skórnej. W laboratorium sprawdza się, czy na granicy naskórka i skóry właściwej obecne są złogi autoprzeciwciał. Jeśli tak, wskazuje to na autoimmunologiczne tło choroby. DIF charakteryzuje się wysoką czułością i swoistością i bywa nazywana złotym standardem diagnostycznym.
2. Pośrednia immunofluorescencja (IIF)
To badanie, w którym wykrywa się autoprzeciwciała krążące we krwi pacjenta. Obecnie stosuje się należące do tej metody nowoczesne testy biochipowe. Testy te pozwalają na równoczesne i jednoczesne badanie autoprzeciwciał przeciwko wielu antygenom w jednej próbce krwi pobranej od pacjenta. Badania wykazały, że metoda ta osiąga skuteczność porównywalną z tradycyjnymi, wieloetapowymi technikami, umożliwiając serologiczne rozpoznanie ponad 90% przypadków AIBD.
3. Testy ELISA
To testy z krwi, które pozwalają nie tylko na wykrycie, ale również na dokładne oznaczenie poziomu autoprzeciwciał przeciwko konkretnym antygenom. Dzięki temu możliwe jest monitorowanie aktywności choroby i skuteczności leczenia.
4. Badanie histopatologiczne
Niezależnie od zaawansowanych badań immunologicznych istotną rolę w diagnostyce AIBD odgrywa również badanie histopatologiczne skóry pobranej z obszaru zmiany. Analiza mikroskopowa umożliwia ocenę lokalizacji pęcherzy – czy są one umiejscowione wewnątrz naskórka (typowe dla pęcherzycy), czy pod nim (jak w pemfigoidzie lub opryszczkowatym zapaleniu skóry). Dodatkowo ocenia się charakter zapalnego nacieku komórkowego, co wspomaga diagnostykę różnicową. Badanie histopatologiczne pozostaje szczególnie ważne w sytuacjach, gdy wyniki bezpośredniej immunofluorescencji i badań serologicznych są niejednoznaczne lub negatywne.
Podsumowanie
Autoimmunologiczne choroby pęcherzowe to rzadkie, ale poważne choroby skóry, w których układ odpornościowy atakuje własne komórki i tkanki. Objawiają się bolesnymi pęcherzami, nadżerkami i uporczywym świądem. Należy do nich m.in. pęcherzyca, pemfigoid i opryszczkowate zapalenie skóry. Ich rozpoznanie opiera się m.in. na wykrywaniu autoprzeciwciał.
Jeśli zauważasz u siebie przewlekłe, nawracające zmiany skórne – pęcherze, nadżerki, silny świąd – skonsultuj się z lekarzem i zapytaj o badania w kierunku autoprzeciwciał. Wczesna diagnostyka daje szansę na skuteczne leczenie i poprawę jakości życia.
Piśmiennictwo
Hashimoto T. et al., Classification and Antigen Molecules of Autoimmune Bullous Diseases,Biomolecules 2023, 13, 703, https://doi.org/10.3390/ biom13040703
Daniel B.S. et al., Review of autoimmune blistering diseases: the Pemphigoid diseases,European Academy of Dermatology and Venereology 2019, 1–10
van Beek N. et al., State-of-art diagnosis of autoimmune blistering diseases 2024, Frontiers in Immunology 2024, 15: 1363032, doi: 10.3389/fimmu.2024.1363032
Ból owulacyjny dotyka znaczną część populacji kobiecej w wieku rozrodczym. Dla niektórych jest to jedynie krótkotrwałe, łagodne uczucie, dla innych natomiast może stanowić powtarzający się, uciążliwy problem, wpływający na codzienne funkcjonowanie. Zrozumienie przyczyn, objawów i metod radzenia sobie z bólem owulacyjnym jest kluczowe dla poprawy komfortu życia wielu kobiet i lepszego zrozumienia własnego ciała. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej temu zjawisku, analizując jego mechanizmy, typowe symptomy oraz dostępne strategie łagodzenia dolegliwości. Dowiedz się, jakie objawy powinny Cię zaniepokoić i skłonić do konsultacji z lekarzem.
Ból owulacyjny występuje u około 40% kobiet w wieku rozrodczym. Jest to charakterystyczny dyskomfort (czasem ostry ból) zlokalizowany w podbrzuszu, pojawiający się mniej więcej w połowie cyklu menstruacyjnego. Jest bezpośrednio związany z owulacją – momentem cyklu, w którym jajnik uwalnia komórkę jajową. U kobiety, która ma 28-dniowe cykle menstruacyjne ból owulacyjny występuje około 14 dnia cyklu – licząc od pierwszego dnia miesiączki.
Kobiety doświadczające tego rodzaju dolegliwości często potrafią precyzyjnie określić, na podstawie rodzaju bólu i czasu jego trwania, że jest to właśnie ból owulacyjny. Warto podkreślić, że w większości przypadków jest to zjawisko nieszkodliwe i nie wymaga interwencji lekarza.
Ponieważ jednak wiele kobiet doświadcza bardzo nasilonych dolegliwości, ból międzymiesiączkowy i ból owulacyjny wpisany jest do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10 z kodem N94.0.
Bolesna owulacja – przyczyny
Ból owulacyjny i bolesna owulacja to zjawisko fizjologiczne, będące częścią cyklu miesięcznego. Owulacja to proces poprzedzony wzrostem komórki jajowej, polegający na jej uwolnieniu z pęcherzyka – struktury w której komórka dojrzewa.
Ból owulacyjny, odczuwany przez niektóre kobiety, jest prawdopodobnie związany zarówno z rozciąganiem ścianek pęcherzyka w miarę jego wzrostu, jak i z samym momentem jego pęknięcia i uwolnienia komórki jajowej. Te mechaniczne czynniki mogą wywoływać charakterystyczny dyskomfort w podbrzuszu.
Ponadto z pękniętego pęcherzyka uwalnia się płyn lub krew, powodując podrażnienie wyściółki jamy brzusznej, co również może być przyczyną bólu. Wreszcie wzrost stężenia hormonu LH na tym etapie cyklu zwiększa kurczliwość mięśni gładkich, mogąc nasilać dyskomfort i ból.
Ból owulacyjny – ile dni przed owulacją występuje?
Jak wyjaśniono wyżej, mechanizm powstawania bólu owulacyjnego jest ściśle związany z fizjologią tego zjawiska. Dlatego ocenia się, iż występuje on 12-24 godziny przed owulacją, zazwyczaj kilka godzin przed uwolnieniem pęcherzyka. Może również występować w trakcie owulacji, a także już po uwolnieniu komórki jajowej.
Ból owulacyjny a zapłodnienie. Ból owulacyjny a zajście w ciążę
Obecność bólu owulacyjnego może być dla niektórych kobiet sygnałem ich płodności i czasu, w którym mają największe szanse na zajście w ciążę. Świadomość występowania bólu owulacyjnego może pomóc w planowaniu współżycia w celu zwiększenia prawdopodobieństwa zapłodnienia.
Warto jednak pamiętać, że:
brak bólu nie oznacza braku owulacji. Wiele kobiet doświadcza owulacji bez odczuwania jakiegokolwiek bólu, dlatego jego brak nie jest wskaźnikiem niepłodności ani braku jajeczkowania;
ból nie precyzuje momentu uwolnienia komórki. Ból owulacyjny może trwać od kilku minut do kilku dni, a sam moment uwolnienia komórki jajowej jest stosunkowo krótki (około 24 godzin żywotności komórki), dlatego ból jest jedynie orientacyjnym wskaźnikiem płodności;
ból w podbrzuszu w środku cyklu może mieć inne podłoże, nie zawsze musi być bólem owulacyjnym, dlatego nie można się nim kierować jako wskaźnikiem wyznaczającym optymalny moment zapłodnienia.
Ból owulacyjny – objawy
Jak rozpoznać ból owulacyjny i jak się objawia? Jest to ból o różnym nasileniu, zazwyczaj odczuwany w dolnej części brzucha, w okolicy miednicy. Większość kobiet ma dwa jajniki, owulacja zazwyczaj odbywa się na zmianę, co oznacza ból może być odczuwany również naprzemiennie – raz po lewej stronie jamy brzusznej, raz po prawej.
Bólowi owulacyjnemu mogą towarzyszyć inne objawy owulacji, do których należą:
wydzielanie śluzu szyjkowego,
plamienie owulacyjne – lekkie krwawienie z pochwy,
Ból owulacyjny może trwać kilka minut, kilka godzin lub nawet cały dzień, czy przez cały czas trwania owulacji. Czas trwania tego bólu może być zmienny nawet u tej samej kobiety, w niektórych miesiącach może ona odczuwać niewielkie, krótkie dolegliwości, w innych mogą one być bardzo nasilone.
Ból owulacyjny – kiedy się niepokoić?
Typowy ból owulacyjny jest zazwyczaj łagodny do umiarkowanego, trwa krótko (od kilku minut do maksymalnie jednego dnia) i nie towarzyszą mu objawy ogólne, takie jak gorączka, czy problemy z oddawaniem moczu. Jeśli takie dodatkowe objawy są obecne, jest to powód do niepokoju.
Niepokojące objawy owulacji
gorączka powyżej 38°C – jest oznaką infekcji lub stanu zapalnego, nie jest związana z fizjologicznym bólem owulacyjnym;
ból podczas oddawania moczu – sugeruje infekcję dróg moczowych, która nie ma związku z owulacją;
zaczerwienienie lub pieczenie skóry na skórze brzucha, w miejscu bólu – może wskazywać na infekcję skóry lub inne problemy dermatologiczne, niezwiązane z cyklem menstruacyjnym;
silne nudności lub wymioty – nudności o niewielkim nasileniu mogą towarzyszyć różnym fazom cyklu, jednak silne nudności i wymioty nie są typowe dla bólu owulacyjnego i mogą świadczyć o infekcji czy problemach żołądkowo-jelitowych;
obfite krwawienie z pochwy między miesiączkami – krwawienie międzymiesiączkowe nie jest typowe dla owulacji, chociaż u niektórych kobiet występują niewielkie plamienia owulacyjne. Krwawienia obfite zawsze wymagają konsultacji lekarskiej, gdyż mogą świadczyć o wielu różnych problemach ginekologicznych;
bardzo bolesna owulacja – nasilenie bólu owulacyjnego jest sprawą indywidualną, jednak bardzo silny ból owulacyjny i brak reakcji na standardowe leki przeciwbólowe może wskazywać na ból o innym, niż owulacja, podłożu;
kilkudniowy ból owulacyjny – typowy ból owulacyjny jest krótkotrwały. Długotrwały (np. ból owulacyjny trwający 5 dni) lub nawracający co miesiąc silny ból wymaga diagnostyki, aby wykluczyć inne przyczyny, takie jak endometrioza, torbiele jajników, zrosty lub schorzenia narządów miednicy.
bóle owulacyjne przy tabletkach antykoncepcyjnych – tabletki antykoncepcyjne uniemożliwiają owulację, jej brak jest głównym powodem, dla którego ból owulacyjny nie występuje podczas ich stosowania. Jeśli kobieta regularnie i prawidłowo przyjmuje tabletki antykoncepcyjne, owulacja nie występuje, a co za tym idzie, nie ma przyczyny pojawienia się bólu owulacyjnego. Jeśli podczas stosowania antykoncepcji hormonalnej pojawia się ból w środku cyklu, nie jest to ból owulacyjny i może mieć inne przyczyny.
W przypadku występowania objawów, które nie są typowe dla owulacji, lekarz zarekomenduje badania, które będą pomocne w znalezieniu ich przyczyny. Może to być USG jamy brzusznej lub pochwy. Mogą to być badania laboratoryjne, w tym wymaz z szyjki macicy w celu sprawdzenia, czy nie ma infekcji (np. Chlamydia trachomatis).
Ból owulacyjny – leczenie
U większości kobiet doświadczających bólu owulacyjnego nie jest konieczne żadne leczenie, ponieważ dolegliwości zwykle ustępują w ciągu jednego dnia.
Aby złagodzić objawy, można zastosować powszechnie dostępne leki przeciwbólowe, takie jak ibuprofen, naproksen czy paracetamol. Pomocne mogą być również metody niefarmakologiczne, np. zastosowanie ciepła w postaci poduszki grzewczej, ciepłego okładu lub gorącej kąpieli.
Jeśli ból owulacyjny jest wyjątkowo silny i kobieta nie stara się o dziecko, warto omówić z lekarzem możliwość stosowania tabletek antykoncepcyjnych. Hormonalne środki antykoncepcyjne zapobiegają uwalnianiu komórki jajowej, co eliminuje przyczynę występowania bólu owulacyjnego.
PODSUMOWANIE
Ból owulacyjny to zazwyczaj łagodny dyskomfort w podbrzuszu, występujący w połowie cyklu menstruacyjnego w wyniku uwalniania komórki jajowej. Jest zjawiskiem fizjologicznym, u większości kobiet nie wymaga leczenia i ustępuje samoistnie. Jeśli bólowi owulacyjnemu towarzyszą nietypowe dla jajeczkowania objawy, lub jest on bardzo silny, koniecznie należy skonsultować się z lekarzem.
PIŚMIENNICTWO
https://www.nhs.uk/conditions/ovulation-pain/
Brott NR, Le JK. Mittelschmerz. [Updated 2023 May 1]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK549822/
W dzisiejszym świecie, gdzie zdrowie i dobre samopoczucie stają się priorytetem, coraz częściej szukamy naturalnych sposobów wspierania organizmu. Wśród liczonych związków chemicznych o potencjale prozdrowotnym duże zainteresowanie budzą flawonoidy. Te naturalne barwniki, odpowiedzialne m.in. za intensywne kolory owoców, warzyw i kwiatów, to znacznie więcej niż tylko estetyczny dodatek. Artykuł przybliża informacje na temat flawonoidów, czym są, gdzie występują, i jak ich obecność w naszym codziennym menu może przyczynić się do lepszego zdrowia i witalności. Dowiedz się, jakie jest działanie i właściwości flawonoidów.
Flawonoidy są związkami polifenolowymi pochodzenia roślinnego. Wiemy, że w przyrodzie występuje blisko 10 tys. takich związków. Występują w liściach, kwiatach, owocach – głównie w skórce, łodygach, łupinach zbóż. Na dziś zidentyfikowano ok. 10 tys. flawonoidów (sic!).
Mnogość związków flawonoidowych przekłada się na mnogość spełnianych przez nie funkcji.
Pełnią rolę antyoksydantów, naturalnych antybiotyków, fungicydów – środków grzybobójczych oraz herbicydów. Chronią rośliny przed promieniowaniem UV, a nadając roślinom intensywne barwy – żółtą, czerwoną, niebieską, fioletową – oraz smak, pomagają w przywabianiu owadów.
Jakie są rodzaje flawonoidów?
Różnice w budowie chemicznej pozwalają podzielić tę grupę związków na sześć klas:
antocyjany,
flawonole,
flawanole,
izoflawonoidy,
flawony i flawanony.
Działanie i właściwości flawonoidów w dużej mierze zależą od ich budowy chemicznej i przynależności do odpowiedniej grupy związków.
Antocyjanidyny – antocyjany
Antocyjany to najbardziej intensywnie zabarwione flawonoidy, należą do nich barwniki kwiatów, owoców i liści, odpowiedzialne za barwy od różowej, przez czerwoną, do niebieskiej i fioletowej.
Wszyscy wiemy, że im dojrzalszy owoc, tym intensywniej wybarwiony – pozostaje to w związku ze stężeniem antocyjanów, które rośnie w miarę dojrzewania owoców.
Ta klasa flawonoidów to również naturalne filtry UV dla roślin, chronią ich tkanki przed szkodliwym wpływem promieniowania słonecznego.
Antocyjany to związki zawarte w owocach i warzywach, wielu z nich nadając intensywną barwę, dzięki temu są również wykorzystywane jako barwniki do żywności (napojów, deserów, słodyczy) i leków. Na etykietach produktów oznaczane są jako E163.
Cyjanidyna – barwa czerwona – E163A
Delfinidyna – barwa niebieska – E163B
Malwidyna – barwa fioletowa – E163C
Pelargonidyna – barwa pomarańczowa – E163D
Peonidyna – barwa czerwono-brązowa – E163E
Petunidyna – barwa ciemnoczerwona – E163F
Antocyjany – gdzie występują?
Antocyjany są bogato reprezentowane w owocach i warzywach o zabarwieniu fioletowym. Należą do nich: aronia, bakłażan, czarny bez, czarne winogrona, czarna porzeczka, borówka, borówka brusznica, jeżyna.
Owoce i warzywa z czerwonym barwnikiem to: czereśnia, wiśnia, malina, truskawka, rabarbar, czerwona kapusta, żurawina.
Flawonole
Flawonole są klasą flawonoidów nadającą kwiatom barwę żółtą. Głównym przedstawicielem flawonoli w naszej strefie geograficznej jest kwercetyna, oprócz niej kempferol, mirycetyna i izoramnetyna.
Kwercetyna wchłania się w jelicie cienkim. Co ciekawe, niewchłonięta część kwercetyny, wydalana jest następnie z żółcią, a po dalszych przemianach pod wpływem mikrobioty jelitowej, jest wchłaniana w dalszych odcinkach przewodu pokarmowego.
Kwercetyna dostępna jest w wielu owocach i warzywach (np. w cebuli i jabłkach), a stopień jej absorpcji w przewodzie pokarmowym zależy od źródła w diecie.
Flawonole – gdzie występują?
Owoce i warzywa będące źródłem flawonoli to: jeżyna, żurawina, jagody, czarny bez.
Kwercetyna występuje w największych ilościach w jabłkach i w cebuli, przy czym wchłanianie tego związku z cebuli jest nawet trzy razy większe niż z jabłek.
Źródłem kwercetyny jest również zielona herbata, czerwone wino, niewielkie ilości zawiera kawa i białe wino.
Flawanole
Flawanole, nazywane także katechinami, to: katechina, galokatechina, epikatechina; epigalokatechina, leukopelargonidyna, leukocyjanidyna, leukopelargonidyna, leukocyjanidyna.
Katechina i epikatechina występują w największych ilościach w: jabłkach, morelach, owocach pigwowca, natomiast galokatechina i epigalokatechina w nasionach roślin bobowatych, winogronach i herbacie.
Najbogatszym źrodłem flawanoli jest herbata, czyli suszone i odpowiednio preparowane liście Camelia sinensis. Podczas fermentacji suszu liści herbacianych flawanole i ich skład ulegają znaczącym zmianom, tylko 10% flawanoli pozostaje w formie niezmienionej. Dlatego lepszym źródłem katechin jest napar z zielonej herbaty, która nie jest poddawana fermentacji, niż herbata czarna.
Katechina to stosunkowo dobrze absorbowany związek, wykazujący potencjał prozdrowotny. Niektóre badania pokazują przeciwnowotworowe działanie katechin, chociaż nie wszystkie to potwierdzają. Zbyt wysokie spożycie katechin (zielonej herbaty) nie jest wskazane dla kobiet w ciąży.
Związki izoflawonoidowe to genisteina i daidzeina.
Pochodząca z soi i produktów sojowych genisteina wykazuje działanie estrogenowe. Z tego powodu znajduje zastosowanie w suplementach zmniejszających objawy niedoboru estrogenów u kobiet po menopauzie.
Izoflawony obecne są również w roślinach strączkowych.
Do klasy flawonów należą apigenina i luteolina. Ich źródłem są seler czy czerwona papryka. Oprócz tego flawony zawarte są w czerwonym pieprzu, pietruszce, cytrynach i tymianku.
Flawanony to hesperetyna i narygenina, zawarte w pomarańczach i grejpfrutach – z tego powodu bywają określane jako flawonoidy cytrusowe.
Właściwości i działanie flawonoidów
Flawonoidy to ogromna grupa związków, dlatego działanie, które wykazują jest różnorodne i wielokierunkowe. Poniżej opisujemy kilka najważniejszych działań tych związków.
Działanie antyoksydacyjne
Najczęściej wymienia się działanie antyoksydacyjne flawonoidów, zdolność do zmiatania wolnych rodników i hamowanie ich wytwarzania.
Uczestniczą również w regulacji enzymów biorących w procesach antyoksydacji oraz mechanizmach rozszerzania naczyń krwionośnych. Działanie antyoksydacyjne wykazuje np. rutyna – flawonoid używany w lekach, jako składnik regulujący przepuszczalność naczyń włosowatych i poprawiający krążenie obwodowe.
Flawonoidy mają również zdolność do chelatowania, czyli wiązania jonów niektórych metali – miedzi, żelaza – blokując je i zapobiegając możliwości generowania wolnych rodników. Takie działanie wykazuje np. rutyna, kwercetyna czy mirycetyna. Jest to również mechanizm wspomagający działanie innych antyoksydantów, np. witaminy C i witaminy E.
Flawonoidy, np. genisteina, przyczyniają się także do stabilizacji błon komórkowych sprawiając, że stają się one bardziej odporne na działanie czynników utleniających.
Działanie peroksydacyjne – chroniące lipidy przed przyłączaniem wolnych rodników – wykazuje również sylimaryna – mieszanka flawonoidów i lignanów – wykorzystywany w lekach wspomagających pracę wątroby.
Należy podkreślić, iż biologiczna aktywność flawonoidów zależy w dużej mierze od stężenia, w jakim występują: niskie stężenie flawonoli (0,4–1,6 μM) związane jest z ich własnościami antyoksydacyjnymi, podczas gdy wysokie stężenie tych związków (25–100 μM) może zadziałać w przeciwny sposób.
Działanie przeciwzapalne
Działanie przeciwzapalne flawonoidów polega na hamowaniu aktywności enzymów biorących udział w kaskadzie zapalenia, w produkcji mediatorów odpowiedzi zapalnej, zmniejszając odczyn zapalny. Substancje wykazujące takie działanie to m.in.:
kwercetyna,
galangina,
apegenina,
naryngeina,
baikaleina.
CIEKAWOSTKA Często wykorzystywana w przeziębieniach cebula swoje właściwości prozdrowotne zawdzięcza m.in. kwercetynie.
Działanie przeciwalergiczne
Niektóre flawonoidy wykazują również właściwości przeciwalergiczne. Ich działanie polega na hamowaniu nadmiernej odpowiedzi immunologicznej, m.in. syntezy komórek IgE. Kwercetyna i luteolina dodatkowo hamują uwalnianie histaminy.
Flawonoidy o właściwościach przeciwalergicznych to również rutyna, bajkalina, mirycetyna, apigenina. Ich obecność potwierdzono w wielu ziołach, np. rdeście ptasim Herba polygoni avicularis i skrzypie polnym Herba equiseti.
Niektóre flawonoidy, zwłaszcza z grupy izoflawonów, np. genisteina czy daidzeina, wykazują podobieństwo do estrogenów. To sprawia, że mogą działać na receptory estrogenowe α, występujące głównie w gruczole sutkowym, endometrium macicy czy jajnikach, i receptory estrogenowe β obecne w:
mózgu,
nerkach,
naczyniach krwionośnych,
płucach,
kościach.
Ich korzystne, estrogenne działanie wykorzystywane jest w łagodzeniu objawów menopauzy.
Pozostałe możliwe właściwości flawonoidów
Flawonoidy i ich potencjał zdrowotny są ciągle obszarem badania. Poza już opisanymi właściwościami, wykazują również działanie ochronne przed promieniowaniem UV i znajdują zastosowanie jako naturalne filtry przeciwsłoneczne. Wykazują działanie hipoglikemiczne, uszczelniają i wzmacniają ścianki naczyń krwionośnych, wpływają na aktywność wielu enzymów.
Flawonoidy – występowanie i źródła w diecie
Flawonoidy są wszechobecne w roślinach: warzywach, owocach, nasionach, ziołach. Stanowią istotny element diety człowieka, zależny jednak od zwyczajów żywieniowych. Społeczeństwa zachodnie spożywają od 50-800 mg flawonoidów dziennie, natomiast wschodnie nawet do 2 g. Większe spożycie flawonoidów wiąże się ze spożywaniem żywności nieprzetworzonej oraz większym spożyciem produktów roślinnych, głównie strączkowych.
czekolada – 8,5% (bogata w te związki jest gorzka czekolada, zawierająca > 70% kakao),
herbata – ok. 3,5%.
Zawartość tych związków w spożywanych pokarmach zależy od gatunku, odmiany i stopnia dojrzałości rośliny, a także od stopnia ich przetworzenia. Np. te zawarte w nasionach są tracone przy produkcji mąki.
Poziom zalecanego dziennego spożycia dla żadnego związku z tej grupy nie został ustalony, ale spożycie polifenoli na poziomie 250-500 mg zapewnia poprawne funkcjonowanie organizmu.
Jakie produkty zawierają najwięcej flawonoidów i są ich najlepszym źródłem? Informacja o zawartości danej substancji w przeliczeniu na masę produktu ma ograniczoną przydatność.
Wiemy np. że natka pietruszki zawiera więcej flawonoidów niż jabłka, jednak to jabłka są ważnym ich źródłem w polskiej diecie, ponieważ zjadamy ich więcej niż liści pietruszki.
Ponadto nawet w obrębie danego gatunku mogą istnieć różnice, spowodowane np. odmianą, sposobem przechowywania czy przetwarzania.
Dlatego – zgodnie z zaleceniami – spożywajmy 5 porcji warzyw i owoców dziennie, a nasza dieta będzie odpowiednio zasobna we flawonoidy.
Produkty wysoko przetworzone praktycznie nie zawierają flawonoidów.
Napar kawy, napar herbaty, sok pomarańczowy, gorzka czekolada, czerwone wino
Suplementacja flawonoidów – czy warto?
Suplementacja flawonoidów w profilaktyce zdrowotnej nie jest rekomendowana i nie ma udowodnionych korzyści z jej stosowania.
Należy zdawać sobie sprawę z tego, iż w suplementach zawarte są wyselekcjonowane, pojedyncze związki, o właściwościach zmodyfikowanych przez ich przetwarzanie w postaci farmaceutyczne. Tymczasem na ich aktywność oraz możliwości przyswajania przez organizm ma wpływ wiele czynników, w tym ich rodzaj, właściwości chemiczne i fizyczne, a także obecność innych związków i grup funkcyjnych.
Ponadto aktywność biologiczna flawonoidów w dużym stopniu zależy od ich stężenia. Np. właściwości antyoksydacyjne związane są z niższą zawartością flawonoli (0,4–1,6 μM), podczas gdy ich wysoka zawartość ((25–100 μM) może zadziałać w sposób nasilający stres oksydacyjny.
Wielkie bogactwo tych związków w naszej żywności powoduje, iż sposobem dostarczania ich dla organizmu powinna być zróżnicowana i kolorowa dieta. W suplemencie mamy zazwyczaj jeden związek, tymczasem natura nie bez powodu obdarowała rośliny wieloma tysiącami związków flawonoidowych, które mamy na wyciągnięcie ręki.
Ponadto dostarczanie dodatkowych ilości flawonoidów nie przynosi dużych korzyści osobom, które ich nie potrzebują. W roku 2024 ukazało się badanie, w którym przeanalizowano wpływ flawonoidów na ryzyko wystąpienia demencji. W próbie wzięło udział ponad 120 tys. Uczestników, a jej efektem był wniosek, iż spożywanie diety bogatej we flawonoidy związane jest z niższym ryzykiem wystąpienia tej choroby.
Okazało się, że osoby spożywające 6 porcji żywności bogatej we flawonoidy dziennie korzystały z ich ochronnego efektu, przy czym ważne w tym badaniu są dwie rzeczy:
spożywane flawonoidy pochodziły z modyfikacji diety, która w grupie z największymi korzyściami prozdrowotnymi zawierała 5 porcji herbaty dziennie, porcję czerwonego wina (standardowa porcja to 150 ml) i porcję czarnych jagód, a najsilniejsze zależności wykazywała herbata
redukcja ryzyka demencji była najbardziej widoczna u osób z wysokim ryzykiem genetycznym, nadciśnieniem i objawami depresyjnymi.
Podobne wyniki uzyskano w innych badaniach, gdzie wykazano związek picia herbaty z opóźnieniem występowania choroby Alzheimera u osób z genotypem APOE, czy spożywaniem bogatych we flawonoidy warzyw i owoców w populacji nie obciążonej wyższym ryzykiem genetycznym.
Wyniki te sugerują, że proste zmiany w diecie, polegające na zwiększeniu spożycia powszechnie spożywanych produktów i napojów bogatych we flawonoidy, mogą obniżyć ryzyko demencji.
Nie warto dodatkowo suplementować flawonoidów. Spożywanie przetworzonej żywności uszczupla zasoby wielu cennych witamin, minerałów, a także flawonoidów. Nie ulegajmy paradoksowi, który polega na tym, iż kupując przetworzoną żywność, chcemy posiłkować się kolejnym przetworzonym produktem, czyli suplementem. Zamiast tego, lepiej zmieńmy nawyki żywieniowe.
Flawonoidy – często zadawane pytania
Na co pomagają flawonoidy?
Działanie flawonoidów jest bardzo szerokie, mają silne działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, przeciwalergiczne. Dzięki temu wspierają układ krążenia, układ immunologiczny, uszczelniają naczynia krwionośne, chronią przed promieniowaniem UV.
Co ma najwięcej flawonoidów? Gdzie znaleźć flawonoidy?
W największych stężeniach występują w warzywach i owocach, zwłaszcza w produktach świeżych i surowych. Największa ilość występuje w aronii, owocach czarnego bzu, natce pietruszki, zielonej herbacie.
W polskich warunkach bogatym źródłem tych związków są cebula i jabłka. Ich stężenie w tych produktach nie jest najwyższe, jednak ich spożycie jest na tyle wysokie, iż są ważną częścią diety.
Jakie są naturalne flawonoidy?
Wszystkie flawonoidy są naturalnymi związkami pochodzenia roślinnego.
Jaka herbata ma najwięcej flawonoidów?
Najwięcej flawonoidów zawiera zielona herbata.
Jakie zioła zawierają flawonoidy?
Bardzo wiele ziół zawiera flawonoidy, jednak znacznie różnią się miedzy sobą składem i stężeniem tych substancji. Należą do nich głóg, czarny bez, skrzyp polny, mięta pieprzowa, tymianek, liście pietruszki, ostropest plamisty, pokrzywa, ruta i wiele innych.
Czy czarna herbata zawiera flawonoidy?
Czarna herbata zawiera flawonoidy, choć ich profil i ilość różni się w porównaniu z zieloną herbatą.
PIŚMIENNICTWO
Małgorzata Białek, Marian Czauderna, Budowa chemiczna oraz funkcje fizjologiczne wybranych antyoksydantów, Instytut Fizjologii i Żywienia Zwierząt im. Jana Kielanowskiego Polskiej Akademii Nauk, Jabłonna 2016, s. 68-89.
Malińska D., Kiersztan A., Flawonoidy – charakterystyka i znaczenie w terapii, „Postępy Biochemii”, t. 50, 2004, nr 2, s. 182–196.
Maria Kapiszewska, Małgorzata Kalemba-Drożdż, OCENA STANU ODŻYWIENIA ORGANIZMU Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Kraków 2014, s. 103-108
Wangensteen H., Bräunlich M., Nikolic V., Malterud K.E., Slimestad R., Barsett H., Anthocyanins, proanthocyanidins and total phenolics in four cultivars of aronia: Antioxidant and enzyme inhibitory effects. Journal of Functional Foods, Volume 7, March 2014, Pages 746-752
Monika Majewska, Hanna Czeczot, Flawonoidy w profilaktyce i terapii, Farm Pol, 2009, 65(5): 369-377
Jennings A, Thompson AS, Tresserra-Rimbau A, O’Neill JK, Hill C, Bondonno NP, Kühn T, Cassidy A. Flavonoid-Rich Foods, Dementia Risk, and Interactions With Genetic Risk, Hypertension, and Depression. JAMA Netw Open. 2024 Sep 3;7(9):e2434136. doi: 10.1001/jamanetworkopen.2024.34136. PMID: 39292460; PMCID: PMC11411383
Zgaga to częsta i uciążliwa dolegliwość, która może znacząco obniżać komfort życia. Na szczęście odpowiednio dobrana dieta może skutecznie złagodzić jej objawy i zapobiegać nawrotom. W tym artykule dowiesz się, co warto jeść przy zgadze, jakich produktów unikać oraz jak komponować codzienne posiłki, by wspierać prawidłowe funkcjonowanie układu pokarmowego. Przeczytaj dalej, aby poznać praktyczne wskazówki i przykładowy jadłospis, które pomogą Ci poczuć ulgę już po kilku dniach ich stosowania.
Dieta przy zgadze ma na celu złagodzenie objawów refluksu żołądkowo-przełykowego poprzez eliminację produktów nasilających dolegliwości oraz wprowadzenie pokarmów łagodzących podrażnienia błony śluzowej.
Co jeść, by unikać zgagi po jedzeniu?
Aby skutecznie unikać zgagi po posiłkach, warto sięgać po produkty, które nie tylko nie podrażniają żołądka, ale również pomagają neutralizować nadmiar kwasu solnego. Dieta łagodząca zgagę powinna opierać się na lekkostrawnych i niskotłuszczowych składnikach, które nie wywołują nadmiernego wydzielania kwasu żołądkowego i nie osłabiają dolnego zwieracza przełyku.
Produkty polecane w walce ze zgagą to:
Chude mięsa: takie jak indyk, kurczak bez skóry oraz chude ryby – są lekkostrawne i nie obciążają układu pokarmowego.
Warzywa o niskiej kwasowości: np. brokuły, marchew, kalafior czy ziemniaki – nie fermentują w żołądku i są delikatne dla przewodu pokarmowego.
Wybrane owoce: banany, gruszki, jabłka (najlepiej pieczone), maliny, awokado – mają neutralne pH i działają łagodząco na błonę śluzową żołądka.
Chudy nabiał: jogurt naturalny, mleko o niskiej zawartości tłuszczu, chudy twaróg, serek wiejski, kefir, maślanka – mogą pomagać w zobojętnianiu nadmiaru kwasu.
Produkty zbożowe lekkostrawne: jasne pieczywo lub typu graham, jasny ryż, makaron, kasza manna i jęczmienna – nie powodują nadmiernego wydzielania soków trawiennych.
Łagodne napoje: herbaty ziołowe (np. rumianek, koper włoski), woda niegazowana oraz kawa zbożowa – nie podrażniają przełyku i żołądka, a niektóre z nich mają działanie osłaniające i rozkurczowe.
Produkty te nie tylko nie nasilają objawów zgagi, ale często wspomagają proces trawienia oraz działają kojąco na układ pokarmowy. Dodatkowo warto spożywać posiłki w małych porcjach, jeść powoli i unikać jedzenia na krótko przed snem.
Dodatkowe wskazówki – jak jeść, aby uniknąć zgagi
Unikanie zgagi zależy nie tylko od doboru produktów, ale również od sposobu spożywania posiłków. Nawet zdrowe jedzenie może wywoływać dyskomfort, jeśli jemy w nieodpowiedni sposób.
Oto zasady, które warto wdrożyć na co dzień:
Zamiast dużych porcji, jedz częściej i mniej – lepiej rozłożyć jedzenie na 4–5 niewielkich posiłków, co zmniejsza nacisk na żołądek.
Nie spiesz się przy stole – dokładne gryzienie i spokojne tempo jedzenia sprzyjają łagodnemu trawieniu i ograniczają ryzyko cofania się treści pokarmowej.
Ogranicz płyny podczas jedzenia – popijanie dużych ilości napojów w trakcie posiłku może nadmiernie rozciągać żołądek, sprzyjając refluksowi. Lepiej pić między posiłkami.
Zadbaj o przerwę przed snem – ostatni posiłek powinien być spożyty minimum 2–3 godziny przed położeniem się do łóżka, by dać żołądkowi czas na opróżnienie.
Wybieraj lekkie metody przygotowywania potraw – zrezygnuj ze smażenia na rzecz gotowania, pieczenia, duszenia lub gotowania na parze, co zmniejsza ryzyko podrażnień żołądka.
Jakich produktów unikać na diecie przy zgadze?
Pewne produkty mogą nasilać objawy zgagi poprzez relaksację dolnego zwieracza przełyku (LES) lub zwiększenie produkcji kwasu żołądkowego.
Oto lista najczęstszych „produktów wyzwalających”:
Tłuste i smażone potrawy: spowalniają opróżnianie żołądka i mogą osłabiać LES.
Czekolada: zawiera teobrominę, która relaksuje LES.
Mięta pieprzowa: może osłabiać LES, prowadząc do refluksu.
Kofeina: obecna w kawie, herbacie i napojach energetycznych, może zwiększać produkcję kwasu żołądkowego.
Alkohol: relaksuje LES i zwiększa produkcję kwasu.
Napoje gazowane: zwiększają ciśnienie w żołądku, co może prowadzić do refluksu.
Cytrusy i soki cytrusowe: mogą podrażniać przełyk.
Pomidory i produkty pomidorowe: są kwaśne i mogą nasilać objawy.
Czosnek i cebula: mogą zwiększać objawy refluksu.
Ostre przyprawy: takie jak chili, mogą podrażniać przełyk.
Dieta przy zgadze w ciąży
Zgaga jest powszechnym objawem w ciąży, szczególnie w trzecim trymestrze, głównie z powodu zmian hormonalnych i mechanicznych. Progesteron relaksuje LES, a rosnąca macica zwiększa ciśnienie na żołądek.
Jeśli gotowany na chudym mięsie (np. indyk), bez tłuszczu i przypraw – tak. Tłusty rosół i z cebulą – nie.
Co jeść na kolację przy zgadze?
Lekkie dania: np. zupa krem, chude mięso z warzywami gotowanymi, twarożek, jogurt naturalny, pieczywo graham.
Co na obiad na zgagę?
Gotowany drób, ryż, ziemniaki, warzywa na parze, pieczone jabłko. Unikać smażonego i ciężkostrawnego.
Jaka zupa na zgagę?
Krem z marchewki, brokułów, kalafiora, ziemniaków. Bez cebuli, czosnku i śmietany.
Czy jogurt jest dobry na zgagę?
Tak, szczególnie naturalny, niskotłuszczowy. Może łagodzić objawy dzięki neutralnemu pH i probiotykom.
Czy kiszonki są dobre na zgagę?
Nie. Kiszonki (np. kapusta kiszona) są kwaśne i mogą nasilać refluks.
Czy jabłko pomaga na zgagę?
Pieczone lub słodkie odmiany (np. Gala) mogą łagodzić objawy. Surowe, kwaśne odmiany – mogą podrażniać.
Czy ser żółty powoduje zgagę?
Tak, może – zawiera tłuszcz i sól, które mogą zwiększać refluks. Lepiej wybierać chudy twaróg.
Dieta przy zgadze – podsumowanie
Dieta przy zgadze nie musi być restrykcyjna – kluczem jest świadomy dobór produktów, unikanie potraw drażniących oraz przestrzeganie zasad lekkostrawnego odżywiania. Regularne, niewielkie posiłki, gotowane lub pieczone potrawy i eliminacja produktów takich jak czekolada, tłuste mięsa czy kawa mogą znacząco poprawić komfort trawienia. Pamiętaj, że jeśli zgaga występuje często, warto skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem w celu dokładnej diagnozy i dostosowania planu żywieniowego do indywidualnych potrzeb. Zadbaj o swoje zdrowie – już dziś wprowadź zmiany, które mogą przynieść ulgę!
Bibliografia
Verywellhealth ,,Hiatal Hernia Diet: What to Eat to Help Manage Symptoms” By Sherry Christiansen – https://www.verywellhealth.com/hiatal-hernia-diet-4773046?utm_source=chatgpt.com
Richter JE. Review article: the management of heartburn in pregnancy. Aliment Pharmacol Ther. 2005 Nov 1;22(9):749-57. doi: 10.1111/j.1365-2036.2005.02654.x. PMID: 16225482. – https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/16225482/
Helicid max ,, Dieta w zgadze – co i jak jeść, żeby uniknąć zgagi” – https://helicidmax.pl/blog/dieta-w-zgadze-co-i-jak-jesc-zeby-uniknac-zgagi/?utm_source=chatgpt.com
Choroba refluksowa przełyku [w] Interna Szczeklika. Podręcznik chorób wewnętrznych 2014. Talar-Wojnarowska R., Gąsiorowska A., Małecka-Panas E. Gajewski P. (red.), Medycyna Praktyczna. Kraków, 2014.
Rola diety i stylu życia w leczeniu choroby refluksowej przełyku, Robert Dudkowiak, E. Poniewierka, Zakład Dietetyki przy Katedrze Gastroenterologii i Hepatologii Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, Family Medicine & Primary Care Review 2012, 14, 4: 586–591.
Nowoczesne leki na cukrzycę typu 2, takie jak semaglutyd, zdobywają coraz większą popularność nie tylko w leczeniu choroby metabolicznej, ale także jako wsparcie w redukcji masy ciała. Czy jednak są bezpieczne? Jakie badania warto wykonać, zanim zdecydujemy się na terapię? W artykule znajdziesz najważniejsze informacje o właściwościach tych leków, działaniach niepożądanych oraz zaleceniach dla pacjentów. Dowiedz się więcej, zanim rozpoczniesz leczenie – dla zdrowia warto być świadomym!
Semaglutyd to substancja czynna z grupy analogów GLP-1 (glukagonopodobny peptyd-1), stosowana pierwotnie w leczeniu cukrzycy typu 2. Z czasem odkryto jej wpływ na redukcję masy ciała, co doprowadziło do wykorzystania semaglutydu również w leczeniu otyłości. Preparaty lecznicze zawierające tę substancję aktywną dostępne są na receptę i podlegają ścisłym zaleceniom stosowania.
Semaglutyd działa poprzez naśladowanie naturalnego hormonu GLP-1, wpływając na regulację poziomu glukozy we krwi, opóźnia opróżnianie żołądka i zmniejsza łaknienie. To właśnie ta ostatnia cecha sprawia, że coraz częściej po lek sięgają osoby bez cukrzycy, kierując się wyłącznie chęcią utraty wagi.
Jak działa semaglutyd?
Semaglutyd wiąże się z receptorami GLP-1 w organizmie, stymulując wydzielanie insuliny oraz hamując glukagon, co obniża poziom cukru we krwi. Jednocześnie wpływa na ośrodkowy układ nerwowy, zmniejszając apetyt i uczucie głodu, co prowadzi do spadku masy ciała.
Lek podawany jest zazwyczaj raz w tygodniu w formie iniekcji podskórnej. Dawkę zwiększa się stopniowo, by zminimalizować działania niepożądane. Efekty terapeutyczne pojawiają się po kilku tygodniach stosowania.
Leki na odchudzanie z semaglutydem: kto powinien je stosować?
Semaglutyd może być stosowany w dwóch głównych wskazaniach: leczeniu dorosłych pacjentów z cukrzycą typu 2 w celu poprawy kontroli glikemii (szczególnie, gdy inne leki nie przynoszą wystarczających efektów), oraz jako wsparcie w redukcji masy ciała u dorosłych z otyłością (BMI ≥ 30) lub nadwagą (BMI ≥ 27) i co najmniej jednym schorzeniem związanym z nadmierną masą ciała, takim jak nadciśnienie tętnicze, zaburzenia lipidowe czy obturacyjny bezdech senny.
Leczenie semaglutydem powinno być zawsze elementem kompleksowego programu redukcji masy ciała, obejmującego zmianę stylu życia, dietę i aktywność fizyczną. Terapia tym lekiem wymaga nadzoru lekarza i regularnych kontroli parametrów metabolicznych.
Nie powinny stosować tego leku osoby zdrowe, które nie spełniają kryteriów wskazań medycznych, a jedynie dążą do szybkiej utraty kilku kilogramów. Niestety, tego rodzaju nadużycia obserwuje się coraz częściej w mediach społecznościowych, gdzie semaglutyd promowany jest jako środek „na szybkie odchudzanie”, co może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych – zwłaszcza przy stosowaniu bez właściwego nadzoru medycznego i bez wcześniejszej diagnostyki.
Pamiętaj: Leki zawierające semaglutyd powinny być stosowane wyłącznie pod ścisłą kontrolą lekarza, który monitoruje przebieg terapii oraz dostosowuje leczenie w celu zapewnienia bezpieczeństwa i skuteczności.
Remedium na za wysoką wagę: dlaczego w social mediach semaglutyd to popularny sposób na ochudzanie?
Leki z semaglutydem zyskały ogromną popularność w mediach społecznościowych, zwłaszcza na TikToku i Instagramie, gdzie prezentowane są jako „magiczne zastrzyki na odchudzanie”. Celebryci i influencerzy chwalą się spektakularnymi efektami, często nie wspominając o wymaganiach medycznych, działaniach niepożądanych czy konieczności badań kontrolnych.
To niebezpieczne uproszczenie. Pomijanie kontekstu medycznego prowadzi do nadużyć, a nawet zakupów leków z nielegalnych źródeł, co grozi poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi, w tym uszkodzeniem trzustki lub nerek.
Stosowanie semaglutydu w ciąży: czy jest bezpieczne?
Semaglutyd jest przeciwwskazany w ciąży – brak jest odpowiednich badań klinicznych u kobiet ciężarnych. Zaleca się zaprzestanie stosowania leku co najmniej 2 miesiące przed planowaną ciążą, ze względu na długi okres półtrwania substancji. W trakcie terapii kobieta powinna stosować skuteczną metodę antykoncepcji. Warto podkreślić, że test ciążowy nie jest częścią standardowego pakietu badań, dlatego pacjentka powinna poinformować lekarza o wszelkich podejrzeniach ciąży.
lipazę, amylazę trzustkową – w celu monitorowania czynności trzustki, ze względu na ryzyko zapalenia tego narządu jako jednego z możliwych działań niepożądanych,
morfologię krwi, która daje ogólny obraz stanu zdrowia i pozwala wykrywać wczesne objawy ewentualnych powikłań,
W związku z częstymi działaniami niepożądanymi ze strony przewodu pokarmowego, wskazane może być oznaczenie przeciwciał IgA i IgG przeciwko Helicobacter pylori. Infekcja tą bakterią może być czynnikiem ryzyka rozwoju choroby wrzodowej żołądka lub dwunastnicy, a objawy mogą być maskowane przez działania niepożądane semaglutydu.
Niezwykle ważne są także regularne pomiary masy ciała, obwodu talii oraz kontrola ciśnienia tętniczego. Regularne wizyty u lekarza – diabetologa, endokrynologa, internisty lub lekarza rodzinnego – pozwalają nie tylko na bieżąco oceniać skuteczność leczenia, ale również wcześnie wykrywać potencjalne powikłania.
Najnowsze leki na cukrzycę 2 i odchudzanie: podsumowanie informacji o semaglutydzie
Semaglutyd to bez wątpienia przełomowy lek w leczeniu cukrzycy typu 2 i wspomaganiu terapii otyłości. Jego skuteczność potwierdzają liczne badania kliniczne, ale nie powinien być stosowany bez wskazań medycznych. Skutki uboczne, ryzyko w ciąży oraz konieczność regularnych kontroli lekarskich sprawiają, że to leczenie wymaga świadomego i odpowiedzialnego podejścia.
Zadbaj o swoje zdrowie – zanim rozpoczniesz terapię semaglutydem, wykonaj odpowiednie badania i skonsultuj się z lekarzem. Wybieraj bezpieczne leczenie, poparte nauką, a nie trendami z internetu.
Bibliografia
Tan HC, Dampil OA, Marquez MM. Efficacy and Safety of Semaglutide for Weight Loss in Obesity Without Diabetes: A Systematic Review and Meta-Analysis. J ASEAN Fed Endocr Soc. 2022.
Chao AM, Tronieri JS, Amaro A, Wadden TA. Semaglutide for the treatment of obesity. Trends Cardiovasc Med. 2023.
Skov K, Mandic IN, Nyborg KM. Semaglutide and pregnancy. Int J Gynaecol Obstet. 2023.
Castellana E, Chiappetta MR. Semaglutide: a gendered phenomenon-women’s increased vulnerability to adverse drug reactions in the global weight loss trend. Ther Adv Drug Saf. 2025.
Bostonka jest chorobą wirusową dłoni, stóp i jamy ustnej. Mimo że infekcja dotyczy głównie dzieci, zachorowanie może dotknąć również dorosłych z osłabionym układem immunologicznym. Zakażenie bostonką w okresie ciąży w większości wypadków przebiega łagodnie, ale sporadycznie może być przyczyną poronienia, zapalenia mięśnia sercowego płodu lub wystąpienia wad wrodzonych płodu.
Termin bostonka jest powszechnie przyjętą w Polsce potoczną nazwą choroby dłoni, stóp i jamy ustnej (ang. Hand, Foot and Mouth Disease – HFMD) przebiegającej z charakterystycznymi zmianami pęcherzykowymi i plamisto-grudkowymi na skórze i błonach śluzowych. Jest to choroba wirusowa, wywoływana przez różne enterowirusy, najczęściej Coxsackie A16 i enterowirusa 71 (EV71).Jedynym rezerwuarem wirusów wywołujących bostonkę jest człowiek.
Do zakażenia bostonką dochodzi:
drogą powietrzno-kropelkową w trakcie kaszlu i kichania,
poprzez bezpośredni kontakt z wydzielinami zakażonego (wydzielina z gardła/nosa, płyn z pękających pęcherzyków) lub wydalinami (np. kał z pieluszki),
drogą fekalno-oralną poprzez przenoszenie wirusów do ust z powierzchni/przedmiotów (np. zabawek, blatów, klamek) zanieczyszczonych wydzielinami i wydalinami zakażonego (choroba brudnych rąk),
drogą pokarmową poprzez spożycie wody lub pokarmów skażonych fekaliami (np. wspólne napoje, kąpiel w basenie).
Bostonka jest bardzo zaraźliwa, zakażenie rozprzestrzenia się bardzo szybko. Sprzyja temu przebywanie w dużych skupiskach ludzi (żłobki, przedszkola, szkoły, akademiki). Okres wylęgania choroby wynosi zazwyczaj 3-5 dni. Pęcherzyki pojawiają się w 2-3 dniu choroby i ustępują po ok. 1 tygodniu. Zakaźność jest najwyższa w czasie występowania wysypki, ale chory wydala wirusy wraz z kałem nawet do kilku tygodni.
Bostonkę charakteryzuje sezonowość. W strefie klimatu umiarkowanego do zakażeń dochodzi głównie w okresie wiosennym, letnim i wczesną jesienią, ze szczytem zachorowań przypadającym na późne lato.
Jak przebiega bostonka w ciąży?
Bostonka jest zazwyczaj chorobą dotykającą małe dzieci (głównie do 5 r.ż.), ale choroba bostońska może dotyczyć również dorosłych z obniżoną odpornością. Układ odpornościowy kobiety w ciąży jest fizjologicznie osłabiony, stąd jest ona bardziej podatna na infekcje. Częstą przyczyną zakażenia przyszłej mamy bostonką jest opieka nad chorymi dziećmi w wieku niemowlęcym lub przedszkolnym. Infekcja HFMD przebiega u ciężarnych zazwyczaj bezobjawowo lub łagodnie, ciężkie postaci choroby występują niezwykle rzadko.
Czy bostonka jest niebezpieczna dla kobiet w ciąży?
Bostonka nie stanowi dużego zagrożenia dla przyszłej mamy i dziecka. Choroba przebiega w zdecydowanej większości przypadków bezobjawowo lub łagodnie. Ciężkie postaci infekcji zdarzają się niezwykle rzadko i wiążą się z nasilonymi objawami klinicznymi i wysoką gorączką. U ciężarnej może wystąpić odwodnienie, utrata paznokci, wtórne bakteryjne nadkażenie pękających pęcherzyków, pojawiających się w trakcie infekcji na skórze i błonach śluzowych, zaostrzenie przewlekłych chorób dermatologicznych, rzadziej infekcje narządów wewnętrznych.
Sporadycznie mogą wystąpić powikłania w ciąży, jednak ich ryzyko u zakażonej bostonką kobiety nie jest jednoznacznie oszacowane, ze względu na zbyt małą liczbę wyników badań naukowych. Potencjalnie prawdopodobieństwo wystąpienia i rodzaj powikłań zależy od stopnia zaawansowania ciąży.
Bostonka w ciąży: 1 trymestr – pojawienie się wysokiej gorączki w przebiegu choroby może być przyczyną poronienia. Sporadycznie infekcja może prowadzić do zapalenia mięśnia sercowego płodu i wad wrodzonych.
Bostonka w ciąży: 2 trymestr – małe prawdopodobieństwo wpływu na płód.
Bostonka w ciąży: 3 trymestr – infekcja może wywołać poród przedwczesny.
Zakażenie okołoporodowe – może skutkować infekcją noworodka, która zazwyczaj przebiega bezobjawowo lub łagodnie.
Diagnostyka bostonki w ciąży – badania laboratoryjne
Podstawą rozpoznania bostonki są objawy kliniczne występujące w przebiegu choroby oraz szczegółowy wywiad z pacjentką, który jest pomocny w ustaleniu prawdopodobieństwa zakażenia. W przypadku charakterystycznie umiejscowionych zmian skórnych na dłoniach i stopach oraz w jamie ustnej diagnoza nie sprawia trudności, jednak u osób dorosłych obraz kliniczny często nie jest typowy.
W przypadkach wątpliwych w diagnostyce choroby bostońskiej znajdują zastosowanie badania laboratoryjne. Do diagnozowania HFMD stosuje się testy molekularne (metoda PCR) wykrywające materiał genetyczny wirusów w próbkach pobranych od pacjenta (płyn z pęcherzyków, wymaz z gardła, kał).
Badaniami pomocniczymi są badania serologiczne wykrywające swoiste przeciwciała w klasach IgA, IgM i IgG przeciwko wirusom Coxsackie oraz przeciwciała neutralizujące wirusy. Przeciwciała w klasach IgA i IgM pojawiają się jako pierwsze na początku infekcji i z czasem zanikają. Przeciwciała w klasie IgG utrzymują się do końca życia.
Wcześniejsze przechorowanie bostonki nie daje jednak odporności na wszystkie typy wirusów wywołujących chorobę, ale może mieć wpływ na lżejszy przebieg infekcji w przypadku zakażenia innym typem.
Bostonka w ciąży – leczenie
Bostonka jest chorobą samoograniczającą, która ustępuje zazwyczaj po tygodniu. Nie istnieje leczenie przyczynowe choroby, terapia ma charakter objawowy. Leczenie ma na celu obniżenie gorączki i zmniejszenie bólu. Podawane są leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne. Zmiany skórne traktowane są preparatami antyseptycznymi.
Istotne jest odpowiednie nawadnianie organizmu, odpoczynek i spokój. W przypadku wystąpienia zmian w jamie ustnej należy unikać gorących, pikantnych i słonych pokarmów. Wskazane jest picie chłodnych napojów.
Nie istnieje szczepionka przeciwko zakażeniu bostonką. Profilaktyka ma charakter nieswoisty i obejmuje:
higienę rąk – częste i dokładne mycie dłoni, szczególnie po przewijaniu dziecka, po wyjściu z toalety, po dotykaniu przedmiotów użytkowanych przez chorego,
dezynfekcję przedmiotów i powierzchni (np. zabawek, klamek, uchwytów szafek),
unikanie kontaktu z osobami chorymi (izolacja chorych),
unikanie wspólnego użytkowania sztućców i naczyń,
używanie maseczek ochronnych w przypadku konieczności opieki nad chorym dzieckiem.
Bostonka w ciąży – podsumowanie
Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej (HFMD) powszechnie nazywana w Polsce bostonką, jest chorobą wirusową, która zazwyczaj przebiega u ciężarnych bezobjawowo lub łagodnie.
Do zakażenia bostonką dochodzi najczęściej drogą kropelkową oraz przez kontakt bezpośredni z chorym lub przedmiotami skażonymi jego wydzielinami i wydalinami.
Najbardziej na zakażenie bostonką są narażone kobiety pracujące z małymi dziećmi lub opiekujące się nimi w domu.
Objawy bostonki u ciężarnej mogą mieć nietypowy obraz kliniczny.
Ryzyko powikłań u ciężarnej i płodu po zakażeniu bostonką jest niewielkie.
Wykazano, że potencjalnie najbardziej ryzykowne dla płodu jest zakażenie ciężarnej w 1. trymestrze ciąży, a zakażenie w 3. trymestrze może być przyczyną porodu przedwczesnego.
Leczenie bostonki opiera się na terapii objawowej znoszącej gorączkę i ból, wskazana jest łagodna lekkostrawna dieta, odpoczynek i spokój.
Zapobieganiu bostonce sprzyjają właściwe zachowania higieniczne – higiena osobista i higiena otoczenia.
Piśmiennictwo
prof. dr hab. med. Leszek Szenborn Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/chorobyzakazne/79171,choroba-dloni-stop-i-jamy-ustnej (dostęp 30.04.2025 r.)
dr n. med. Patrycja Marciniak-Stępak, dr hab. n. med. Leszek Szenborn „Choroba dłoni, stóp i jamy ustnej – nowe spojrzenie na znaną osutkę wirusową” https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/artykuly-przegladowe/139641,choroba-dloni-stop-i-jamy-ustnej (dostęp 30.04.2025 r.)
Mirosława Kuchciak-Brancewicz, Wojciech Bienias, Andrzej Kaszuba „Choroba bostońska” https://www.dermatologia-praktyczna.pl/a1865/Choroba-bostonska-.html/ (dostęp 01.05.2025 r.)
„Characteristics of Hand, Foot, and Mouth Disease in Adults” https://www.vinmec.com/eng/blog/characteristics-of-hand-foot-and-mouth-disease-in-adults-en (dostęp 02.05.2025 r.)
Choroby związane z glutenem, takie jak celiakia i ataksja glutenowa, są stosunkowo rzadkimi schorzeniami, dotykającymi ok. 1% populacji w Polsce. Dieta bezglutenowa u tych pacjentów jest na dziś jedynym leczeniem choroby, dlatego osoby z takimi diagnozami muszą jej przestrzegać. Jednak w ostatnich latach dieta bezglutenowa stała się stylem życia wielu zdrowych osób. Jakie mogą być zagrożenia związane z jej stosowaniem bez wskazań medycznych i na co należy zwracać uwagę? Zapraszamy do przeczytania!
Dieta bez glutenu polega na całkowitej eliminacji z diety tego naturalnego – składnika żywności zawartego w zbożach. Przeznaczona dla osób z celiakią, nieceilakalną nadwrażliwością na gluten, zyskała znaczną popularność wśród osób zdrowych i im zawdzięcza swój rozgłos.
Moda na dietę bezglutenową rozpoczęła się po badaniach przeprowadzonych w 2011 roku w Australii. Wówczas sugerowano, że gluten powoduje dolegliwości trawienne i chroniczne zmęczenie u osób bez stwierdzonej nietolerancji. Jednakże już dwa lata później ci sami naukowcy, powtarzając eksperyment, podważyli wcześniejsze wnioski. Mimo to obecnie osoby bez celiakii stanowią zdecydowaną większość populacji unikającej glutenu.
Dla kogo jest dieta bezglutenowa? Wskazania do jej stosowania na dziś obejmują:
nietolerancję glutenu – nieceilakalną nadwrażliwość na gluten,
alergię na gluten.
Badane są potencjalne korzyści ze stosowania diety bez glutenu przez osoby z innymi chorobami autoimmunologicznymi, np. chorobą Hashimoto, endometrioza.
Dieta bezglutenowa a tarczyca. Czy dieta bezglutenowa pomaga w Hashimoto?
Niektóre badania wskazują na pozytywny wpływ eliminacji glutenu u pacjentów z chorobą Hashimoto, m.in. zmniejszenie miana przeciwciał. Jednak sam poziom przeciwciał nie jest wystarczającym miernikiem poprawy i zdrowienia w chorobie Hashimoto. Dlatego obecnie nie mamy jeszcze wystarczających dowodów, aby zalecać to podejście dietetyczne wszystkim pacjentom z tą chorobą.
Unikanie glutenu jest często spotykaną w Internecie poradą dietetyczną dla pacjentek z endometriozą. Jednak spożycie glutenu ma ograniczone znacznie w etiologii tej choroby, a często cytowane badanie interwencyjne dotyczące skuteczności tej diety w endometriozie jest pozbawione grupy kontrolnej. Z tego powodu nie ma podstaw, aby pacjentki z endometriozą stosowały taką dietę i odnosiły z niej korzyści.
Na dziś wiadomo na pewno, że dieta bezglutenowa nie powinna być stosowana przez osoby zdrowe, ponieważ – co należy podkreślić – jest to dieta eliminacyjna i może być dietą niedoborową.
Dieta bezglutenowa – skutki uboczne
Potencjalne skutki uboczne eliminacji glutenu z diety obejmują niedobory:
ważnych dla zdrowia mikro i makroelementów – np. żelaza,
Dieta bez glutenu wyklucza spożywanie pełnoziarnistych produktów spożywczych, które odgrywają ważną rolę w profilaktyce wielu chorób, takich jak cukrzyca, choroby sercowo-naczyniowe, nieswoiste choroby zapalne jelit, raka jelita grubego. Zmieniony niekorzystnie skład diety może powodować różne problemy zdrowotne.
Cukrzyca typu 2
W jednym z długoterminowych badań obserwacyjnych (29 lat) wzięło udział ponad 160 tys. kobiet i blisko 42 tys. mężczyzn. Badacze zaobserwowali związek pomiędzy spożyciem glutenu a ryzykiem rozwoju cukrzycy. U osób wykluczających gluten ryzyko zachorowania na cukrzycę było o 13% wyższe w stosunku do tych, którzy spożywali go więcej. Naukowcy uważają, iż jest to związane z mniejszą podażą błonnika pokarmowego na diecie bezglutenowej.
Osoby wykluczające z diety gluten i zastępujące go żywnością z zamiennikami tego białka spożywają więcej tłuszczów, w tym tłuszczów nasyconych i trans. Dlatego w tej grupie osób istnieje większe ryzyko zaburzeń gospodarki lipidowej, podwyższonego poziomu cholesterolu oraz związanych z tym problemów zdrowotnych, takich jak miażdżyca i choroba niedokrwienna serca.
Dieta bezglutenowa wpływa niekorzystnie na skład mikrobioty jelitowej, zmniejszając ilość dobrych bakterii jelitowych z rodzaju Bifidobacterium i Lactobacillus. Odbija się ponadto na różnorodności mikrobioty, co wpływa na zaburzenia jej funkcjonowania.
Zaburzenia odżywiania
Osoby, które unikają spożywania glutenu w diecie w trosce o swoje zdrowie zagrożone, są rozwinięciem zaburzeń łaknienia polegających na koncentracji wyłącznie na jakości spożywanych posiłków. Uzależnienie od zdrowego jedzenia – ortoreksja – jest stosunkowo nowe i prowadzi do stosowania coraz bardziej restrykcyjnych diet.
Opóźnienie właściwej diagnozy, jeśli objawy są spowodowane innymi przyczynami
Osoby z zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi często odstawiają gluten, ponieważ uważają, iż jest on główną przyczyną objawów. Jeśli cierpią na NNG, tak może rzeczywiście być, ale większość dolegliwości przewodu pokarmowego ma inne przyczyny. Odstawianie glutenu może opóźniać i utrudniać właściwą diagnostykę, niektóre osoby w ogóle nie zgłaszają się do lekarza.
W jednym z badań u pacjentek z endometriozą okazało się, iż kluczowym czynnikiem wpływającym na objawy z nią związane jest unikanie FODMAP, a nie glutenu. Kobiety zgłaszające nadwrażliwość na gluten po testach prowokacyjnych z tym składnikiem i stosowaniu diety low FODMAP zareagowały na szybko fermentujące fruktany zawarte w zbożach, a nie sam gluten.
Należy również pamiętać, że odstawienie glutenu opóźnia ewentualną diagnostykę w kierunku celiakii, ponieważ może skutkować wynikami fałszywie ujemnymi.
Czy dieta bezglutenowa jest zdrowa?
Dieta bezglutenowa nie ma walorów prozdrowotnych, dla osób bez wskazań medycznych nie jest zdrowsza od zrównoważonej diety zawierającej gluten. Eliminacja produktów z glutenem może prowadzić do problemów z jej prawidłowym zbilansowaniem. Gotowe produkty bezglutenowe są często żywnością przetworzoną, zawierają więcej tłuszczu lub cukru.
Natomiast nie będzie szkodliwa dla zdrowia, jeśli gotowe, wysoko przetworzone produkty pszenne zamieni się na produkty np. z kaszy gryczanej, jaglanej i zadba o dobre źródła wszystkich witamin i minerałów.
Dla osób z celiakią, nadwrażliwością na gluten lub alergią na pszenicę dieta bezglutenowa jest niezbędna. Stosowanie jej bez konsultacji lekarskiej niesie jednak ryzyko niedoborów pokarmowych. Zbilansowanie tej diety jest trudniejsze ze względu na ograniczony wybór bezglutenowych zbóż, wymaga starannego planowania posiłków, może utrudniać codzienne funkcjonowanie. Osoby zdrowe nie muszą rezygnować z glutenu, dla lepszego samopoczucia warto odstawiać np. białe pieczywo, biały makaron, ciasta, pieczywo cukiernicze i słodycze.
Dieta bezglutenowa – często zadawane pytania
Czy dieta bezglutenowa odchudza?
Wyeliminowanie glutenu z diety nie wiąże się ze zmniejszeniem masy ciała. Do utraty kilogramów niezbędny jest deficyt kaloryczny, sama eliminacja glutenu takiego deficytu nie zapewnia.
Czy dieta bezglutenowa tuczy?
Sama eliminacja glutenu nie jest przyczyną zwiększania masy ciała. Jednak pewne aspekty diety bezglutenowej mogą przyczyniać się do tycia, jeśli nie jest ona odpowiednio kontrolowana. Do wielu gotowych produktów bezglutenowych (pieczywo, ciasta, ciasteczka, makarony) producenci dodają więcej tłuszczu i cukru, aby poprawić ich smak i teksturę.
Z drugiej strony jeśli osoby eliminujące gluten nie zastępują go odpowiednią ilością warzyw, owoców i chudego białka, mogą nieświadomie zwiększać spożycie tłuszczu i cukru, co przyczynia się do nadwyżki kalorycznej.
Piśmiennictwo
Zong G, Lebwohl B, Hu FB, Sampson L, Dougherty LW, Willett WC, Chan AT, Sun Q. Gluten intake and risk of type 2 diabetes in three large prospective cohort studies of US men and women. Diabetologia. 2018 Oct;61(10):2164-2173. doi: 10.1007/s00125-018-4697-9. Epub 2018 Aug 3. PMID: 30074058; PMCID: PMC6182774.
Piticchio T, Frasca F, Malandrino P, Trimboli P, Carrubba N, Tumminia A, Vinciguerra F, Frittitta L. Effect of gluten-free diet on autoimmune thyroiditis progression in patients with no symptoms or histology of celiac disease: a meta-analysis. Front Endocrinol (Lausanne). 2023 Jul 24;14:1200372. doi: 10.3389/fendo.2023.1200372. PMID: 37554764; PMCID: PMC10405818.
Rybicka I. i wsp., Niedobory składników odżywczych w diecie bezglutenowej,„Nutritional Deficiencies in Gluten-Free Diet” 2016; 97 (3): 183–186.
Thompson T. Folate, iron, and dietary fiber contents of the gluten-free diet. J Am Diet Assoc. 2000 Nov;100(11):1389-96. doi: 10.1016/S0002-8223(00)00386-2.Niland B, Cash BD. Health Benefits and Adverse Effects of a Gluten-Free Diet in Non-Celiac Disease Patients. Gastroenterol Hepatol (N Y). 2018 Feb;14(2):82-91. PMID: 29606920; PMCID: PMC5866307.
van Haaps AP, Brouns F, Schreurs AMF, Keszthelyi D, Maas JWM, Mijatovic V. A gluten-free diet for endometriosis patients lacks evidence to recommend it. AJOG Glob Rep. 2024 Jun 18;4(3):100369. doi: 10.1016/j.xagr.2024.100369. PMID: 39040659; PMCID: PMC11262165.
