Ukłucie przez kleszcza może prowadzić nie tylko do typowej boreliozy, ale również do jej groźniejszej formy – neuroboreliozy. Jakie objawy powinny wzbudzić niepokój? Na czym polega diagnostyka i czy chorobę można skutecznie wyleczyć? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w poniższym artykule.
Neuroborelioza to neurologiczna postać boreliozy z Lyme, choroby zakaźnej wywoływanej przez bakterie z rodzaju Borrelia, przenoszone przez ukłucie zakażonego kleszcza. Zakażenie obejmuje układ nerwowy – zarówno ośrodkowy (mózg, rdzeń kręgowy), jak i obwodowy. W Europie najczęściej odpowiada za to Borrelia garinii, choć chorobę mogą wywołać też inne gatunki z grupy Borrelia burgdorferi sensu lato.
Przyczyny neuroboreliozy
Neuroborelioza rozwija się wskutek zakażenia bakteriami Borrelia, które przenoszone są przez ukłucie zakażonego kleszcza. Nie zawsze pacjent zauważa moment ukłucia – szczególnie jeśli miało ono miejsce w trudno dostępnych miejscach. Charakterystyczny rumień wędrujący występuje tylko u części chorych, co opóźnia rozpoznanie. Po zakażeniu bakterie mogą przedostać się do krwiobiegu i skolonizować tkanki układu nerwowego, prowadząc do stanu zapalnego.
Zapamiętaj! Zalecenia profilaktyczne obejmują m.in. stosowanie repelentów, noszenie jasnej odzieży z długimi rękawami podczas spacerów po lasach lub łąkach oraz dokładne sprawdzanie ciała po powrocie z terenów zielonych.
Objawy neuroboreliozy zwykle pojawiają się po kilku tygodniach od zakażenia, choć mogą też pojawić się po wielu miesiącach. W przebiegu choroby wyróżnia się: wczesną neuroboreliozę (występuje do 6 miesięcy od zakażenia i stanowi ok. 95% przypadków) oraz późną neuroboreliozę (z objawami rozwijającymi się po 6 miesiącach od zakażenia).
Najczęstsze objawy neuroboreliozy to:
bóle korzeniowe (intensywne, palące lub strzelające bóle, nasilające się nocą, często mylone z rwą kulszową),
parestezje, czyli uczucie mrowienia, drętwienia, pieczenia skóry,
osłabienie siły mięśniowej, zaburzenia czucia,
problemy z pamięcią, trudności z koncentracją, zmiany nastroju.
W przewlekłej neuroboreliozie mogą występować: przewlekłe zmęczenie, objawy depresyjne i stany lękowe, neuropatie czuciowo-ruchowe, zaburzenia równowagi i koordynacji, zaburzenia funkcji pęcherza moczowego i jelit.
U dzieci często występuje porażenie nerwu twarzowego lub ból karku bez gorączki.
Diagnostyka neuroboreliozy
Rozpoznanie neuroboreliozy wymaga połączenia objawów klinicznych z wynikami badań laboratoryjnych i obrazowych.
Podstawowe badania diagnostyczne:
punkcja lędźwiowa i analiza płynu mózgowo-rdzeniowego (PMR): ocenia się m.in. liczbę komórek (pleocytoza limfocytarna), stężenie białka i glukozy,
testy serologiczne (ELISA i Western Blot): wykrywają obecność przeciwciał IgM i IgG przeciwko krętkom Borrelia we krwi i PMR,
wskaźnik wewnątrzpłynowej syntezy przeciwciał – sprawdza lokalną produkcję przeciwciał (wskazuje na aktywne zakażenie),
rezonans magnetyczny głowy lub rdzenia kręgowego – wykorzystywany w trudniejszych diagnostycznie przypadkach.
Leczenie polega na stosowaniu antybiotyków, które eliminują krętki z układu nerwowego. Wybór preparatu zależy od postaci choroby oraz wieku pacjenta.
Najczęściej stosowane antybiotyki to doksycyklina (szczególnie skuteczna w neuroboreliozie o łagodnym przebiegu, np. porażenie nerwu twarzowego) oraz ceftriakson (preferowany w przypadku zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i innych objawów ze strony ośrodkowego układu nerwowego).
U kobiet w ciąży i dzieci < 8 r.ż. doksycyklina jest przeciwwskazana. Stosuje się wówczas β-laktamy (np. ceftriakson, amoksycylina).
Neuroborelioza – często zadawane pytania
Jakie są objawy psychiczne neuroboreliozy?
Najczęściej obserwuje się depresję, stany lękowe, drażliwość emocjonalną, a także trudności z zapamiętywaniem i koncentracją. Rzadziej występują objawy psychotyczne.
Czym się różni neuroborelioza od boreliozy?
Neuroborelioza to postać boreliozy, w której zakażenie obejmuje struktury układu nerwowego, podczas gdy klasyczna borelioza może manifestować się m.in. zmianami skórnymi czy stawowymi.
Czy neuroborelioza da się wyleczyć?
Tak. Skuteczność leczenia antybiotykami jest bardzo wysoka, zwłaszcza gdy terapia rozpocznie się wcześnie.
Czy neuroboreliozę leczy się w szpitalu?
W większości przypadków leczenie można prowadzić ambulatoryjnie. Hospitalizacja jest konieczna w przypadku ciężkich objawów neurologicznych.
Ile trwa neuroborelioza?
Objawy ustępują zwykle w ciągu kilku tygodni lub miesięcy. W postaciach przewlekłych leczenie i rekonwalescencja trwają dłużej.
Jakie są objawy neuroboreliozy po latach od ugryzienia?
Po latach mogą wystąpić neuropatie, przewlekłe bóle, zaburzenia poznawcze i emocjonalne; warto również przeczytać o boreliozie stawowej.
Czy neuroborelioza wyjdzie z krwi?
Nie zawsze. Najlepszym testem jest badanie PMR i oznaczenie specyficznych przeciwciał.
Ile kosztuje badanie na neuroboreliozę?
Koszt badań zależy od laboratorium i zakresu pakietu. Zazwyczaj mieści się w przedziale 150–500 zł.
Jak potwierdzić neuroboreliozę?
Na podstawie objawów, wyników PMR oraz obecności swoistych przeciwciał produkowanych lokalnie w układzie nerwowym.
Jakie zmiany w mózgu powoduje neuroborelioza?
Zmiany zapalne, ogniska demielinizacyjne oraz zanik kory mózgowej, szczególnie w przypadku późnej postaci.
Jakie są pierwsze objawy neuroboreliozy?
Bóle korzeniowe oraz porażenie nerwu twarzowego to najczęstsze pierwsze objawy.
Czy można pić kawę przy boreliozie?
Tak – jeśli nie nasilają się po niej objawy neurologiczne (np. drżenia, bezsenność).
Jaki antybiotyk na neuroboreliozę?
Doksycyklina lub ceftriakson. U dzieci i kobiet w ciąży stosuje się ceftriakson lub amoksycylinę.
Jaki lekarz leczy neuroboreliozę?
Neurolog lub specjalista chorób zakaźnych.
Neuroborelioza – podsumowanie
Neuroborelioza to zakażenie układu nerwowego przez krętki Borrelia.
Objawy obejmują m.in. bóle nerwowe, niedowłady i zaburzenia poznawcze.
Diagnoza wymaga badania PMR i testów serologicznych.
Leczenie antybiotykami jest skuteczne – ważna jest wczesna diagnoza.
Bibliografia
Zajkowska J., Drozdowski W. Neuroborelioza – trudności diagnostyczne. PoDyPlomie.pl
Wiercińska M. Neuroborelioza – objawy, diagnostyka i leczenie. mp.pl
Smoleńska Ż., Matyjasek A., Zdrojewski Z. Borelioza — najnowsze rekomendacje w diagnostyce i leczeniu. Forum Reumatol. 2016, 2(2): 58–64
Zapalenie okostnej to schorzenie, które może dotyczyć różnych kości w organizmie człowieka, w tym często kości piszczelowej czy szczęki. W tym artykule dowiesz się, co to jest zapalenie okostnej, jakie są jego przyczyny, objawy i jak wygląda leczenie. Wyjaśniamy też, jak wygląda diagnostyka, czy zapalenie okostnej jest niebezpieczne i czy może samo przejść. Przeczytaj i zadbaj o swoje zdrowie – nie bagatelizuj sygnałów, jakie wysyła Twój organizm!
Okostna – co to takiego, gdzie się znajduje i jakie pełni funkcje?
Okostna to cienka, ale bardzo istotna błona łącznotkankowa, która pokrywa większość kości w naszym ciele. Pełni funkcję ochronną, odżywia kość i bierze udział w jej regeneracji. Okostna jest silnie unerwiona, co oznacza, że uszkodzenia lub stany zapalne w tej strukturze mogą być bardzo bolesne. To właśnie w okostnej znajduje się wiele naczyń krwionośnych, które dostarczają składniki odżywcze do kości i umożliwiają gojenie się złamań.
Zapalenie okostnej to stan zapalny błony okalającej kość. Może wystąpić w wyniku infekcji bakteryjnej, urazu mechanicznego, przeciążenia mięśni i kości, a nawet chorób ogólnoustrojowych. W praktyce często spotykane jest zapalenie okostnej piszczeli lub zapalenie okostnej szczęki – szczególnie u osób, które przeszły zabiegi stomatologiczne albo intensywnie uprawiają sporty.
Przyczyny zapalenia okostnej
Przyczyną zapalenia okostnej może być:
infekcja bakteryjna, która dostaje się do kości przez rany lub zakażone zęby (stąd częste zapalenie okostnej szczęki).
przeciążenie kości, np. u biegaczy, piłkarzy czy osób pracujących fizycznie.
urazy mechaniczne, złamania, pęknięcia kości.
powikłania po zabiegach chirurgicznych lub stomatologicznych.
choroby przewlekłe, które obniżają odporność organizmu.
Tak, zapalenie okostnej boli i to często bardzo dotkliwie. Wynika to z faktu, że okostna jest mocno unerwiona, a stan zapalny powoduje wzrost ciśnienia w tkance. Ból może nasilać się przy dotyku, podczas ruchu, a także w nocy, co dodatkowo obniża komfort życia pacjenta.
Zapalenie okostnej – diagnostyka
Jeśli podejrzewasz u siebie zapalenie okostnej, nie zwlekaj z wizytą u lekarza. Diagnostyka obejmuje wywiad i badanie fizykalne – lekarz ocenia wtedy objawy, miejsce bólu i stan ogólny pacjenta. Dodatkowo w trakcie stawiania diagnozy wykonywane są badania obrazowe, takie jak RTG czy rezonans magnetyczny, które pomagają wykluczyć złamania i inne urazy oraz badania krwi – morfologię i CRP (białko C-reaktywne). Podwyższone CRP i nieprawidłowości w morfologii mogą wskazywać na toczący się stan zapalny w organizmie.
Leczenie zapalenia okostnej zależy od przyczyny. Zazwyczaj obejmuje antybiotykoterapię (w przypadku infekcji bakteryjnej), leki przeciwbólowe i przeciwzapalne (które łagodzą ból i obrzęk), unieruchomienie kończyny i odpoczynek (zwłaszcza przy przeciążeniu kości) oraz zabiegi chirurgiczne (w ciężkich przypadkach, gdy konieczne jest usunięcie ogniska zapalnego). Ważna jest także rehabilitacja i stopniowy powrót do aktywności fizycznej pod okiem specjalisty.
W tej części odpowiadamy na najczęstsze pytania pacjentów dotyczące zapalenia okostnej – w prosty sposób, z przykładami i praktycznymi informacjami.
Jakie są objawy zapalenia okostnej szczęki?
Zapalenie okostnej szczęki zwykle pojawia się w wyniku nieleczonej infekcji zęba lub jako powikłanie po zabiegu stomatologicznym. Objawy to:
silny ból zęba, który promieniuje do ucha, skroni lub szyi,
obrzęk policzka lub okolicy pod okiem,
zaczerwienienie dziąseł, krwawienie lub ropna wydzielina,
trudności z szerokim otwieraniem ust (szczękościsk),
podwyższona temperatura ciała i złe samopoczucie.
Czy zapalenie okostnej samo przejdzie?
Niestety, w większości przypadków zapalenie okostnej nie ustępuje samoistnie. Wymaga leczenia, przede wszystkim antybiotykami, a czasem także interwencji chirurgicznej w celu usunięcia źródła zakażenia (np. chorego zęba). Zaniedbanie leczenia może prowadzić do groźnych powikłań, takich jak rozprzestrzenienie się infekcji na inne tkanki, a nawet do sepsy.
Jakie są objawy zapalenia okostnej mostka?
Choć rzadziej występuje, zapalenie okostnej może dotknąć także kości mostka. Objawy obejmują:
ból w środkowej części klatki piersiowej, nasilający się przy głębokim oddychaniu, kaszlu lub ucisku,
obrzęk i bolesność przy dotyku,
zaczerwienienie skóry nad mostkiem,
gorączkę i ogólne osłabienie organizmu.
W przypadku bólu w klatce piersiowej zawsze konieczna jest konsultacja lekarska, ponieważ przyczyną mogą być także inne poważne choroby, w tym sercowo-naczyniowe.
Zapalenie okostnej: podsumowanie
Zapalenie okostnej to stan zapalny błony otaczającej kość.
Może dotyczyć różnych kości – często piszczeli i szczęki.
Objawy to silny ból, obrzęk, gorączka.
Diagnostyka obejmuje badanie fizykalne, obrazowe, morfologię i CRP.
Leczenie wymaga często antybiotyków i odpoczynku.
Nie zwlekaj z wizytą u lekarza – zapalenie okostnej może prowadzić do powikłań!
Bibliografia
Stachura J., Domagała W., „Patologia znaczy słowo o chorobie TOM 2”. PZWL. 2019.
Fukuda M, Inoue K et al. Periostitis Ossificans Arising in the Mandibular Bone of a Young Patient: Report of an Unusual Case and Review of the Literature. J Oral Maxillofac Surg. 2017
Zapalenie jądra to dolegliwość urologiczna o zróżnicowanym tle, charakteryzująca się stanem zapalnym tkanki jądra. Choć często bywa częścią szerszego zespołu objawów znanego jako zapalenie jądra i najądrza, może występować także jako izolowane schorzenie. Niezależnie od przyczyny, zapalenie jądra może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, w tym do niepłodności, co podkreśla znaczenie szybkiej diagnozy i skutecznej interwencji.
Niniejszy artykuł ma na celu kompleksowe przedstawienie etiologii, obrazu klinicznego, metod diagnostycznych oraz współczesnych strategii terapeutycznych w leczeniu zapalenia jądra, opierając się na aktualnych danych i badaniach medycznych.
Zapalenie jądra to proces zapalny, który obejmuje miąższ jądra. Może pojawić się jako samodzielne schorzenie, ale znacznie częściej występuje razem z zapaleniem najądrza, tworząc tak zwane ostre zapalenie jądra i najądrza, co utrudnia precyzyjne postawienie diagnozy. Stan ten może mieć charakter ostry, pojawiając się nagle i gwałtownie, lub przewlekły, utrzymujący się przez dłuższy czas. Zapadalność wynosi od 25 do 40 przypadków na 100 000 mieszkańców rocznie w krajach rozwiniętych.
Etiologia zapalenia jądra jest złożona i obejmuje zarówno czynniki infekcyjne, jak i te niezwiązane z zakażeniami.
Zapalenie jąder: infekcje bakteryjne
Główną przyczyną ostrego zapalenia jądra są infekcje bakteryjne, które zazwyczaj rozwijają się jako konsekwencja wstępującej infekcji z dolnych dróg moczowych. U mężczyzn poniżej 35. roku życia najczęściej odpowiedzialne są za to patogeny przenoszone drogą płciową, takie jak C. trachomatis czy M. genitalium. Natomiast w grupie mężczyzn powyżej 50. roku życia przeważają powszechne uropatogeny, np. E. coli, często w związku z istniejącymi problemami urologicznymi, jak łagodny rozrost prostaty czy cewnikowanie.
Zapalenie jąder o podłożu wirusowym
Izolowane zapalenie jądra, czyli niezwiązane z zapaleniem najądrza, występuje rzadziej i zazwyczaj ma podłoże wirusowe, rozprzestrzeniające się drogą krwiopochodną zwykle u dzieci i młodzieży, rzadko u dorosłych. Klasycznym przykładem jest wirus świnki, który najczęściej dotyka dzieci i młodzież. Inne wirusy, takie jak coxsackievirus, adenowirus, wirus ospy wietrznej-półpaśca (VZV) czy wirus cytomegalii (CMV) również mogą być przyczyną stanu zapalnego jądra.
Inne przyczyny zapalenia jąder
Wśród innych przyczyn, które występują niezmiernie rzadko, wymienia się bezpośrednie urazy jądra mogące wywołać stan zapalny, podłoże autoimmunologiczne oraz refluks moczu, czyli wsteczny przepływ moczu do przewodów ejakulacyjnych. Ponadto, w bardzo rzadkich przypadkach, niektóre farmaceutyki mogą indukować reakcje zapalne. Niezwykle rzadkie są również zapalenia jądra o etiologii grzybiczej i pierwotniakowej.
Objawy zapalenia jądra mogą pojawić się nagle i są zazwyczaj jednostronne. Do najczęściej wymienianych należą:
ból jądra, często ostry, przeszywający który może promieniować do pachwiny i podbrzusza,
obrzęk i tkliwość jądra,
zaczerwienienie i ocieplenie moszny,
objawy ogólnoustrojowe takie jak gorączka, dreszcze, nudności, wymioty oraz ból głowy.
Wśród objawów towarzyszących, zwłaszcza w przypadku zapalenia jądra i najądrza, mogą pojawić się takie dolegliwości jak ból przy oddawaniu moczu (dyzuria), częste oddawanie moczu (częstomocz), nagłe parcie na mocz, obecność krwi w moczu (hematuria) lub w nasieniu (hemospermia), a także wyciek z cewki moczowej.
Zapalenie jąder: ile trwa?
Czas trwania zapalenia jądra zależy od jego przyczyny i szybkości wdrożenia leczenia. W większości przypadków ostrego zapalenia jądra, przy odpowiedniej terapii, objawy zaczynają ustępować w ciągu kilku dni, a pełne wyleczenie następuje w ciągu 1-2 tygodni. W przypadku powikłań lub przejścia stanu zapalnego w formę przewlekłą, dolegliwości mogą utrzymywać się znacznie dłużej, tygodniami, a nawet miesiącami.
Diagnostyka zapalenia jądra wymaga precyzyjnego podejścia, obejmującego dokładne badanie fizykalne oraz szereg badań laboratoryjnych i obrazowych. Ich celem jest nie tylko potwierdzenie stanu zapalnego, ale przede wszystkim odróżnienie go od innych, pilnych stanów, takich jak skręt jądra, który wymaga natychmiastowej interwencji chirurgicznej.
Lekarz rozpoczyna proces diagnostyczny od zebrania szczegółowego wywiadu lekarskiego, pytając o objawy, ich nasilenie, historię chorób (w tym przebyte infekcje, np. świnka czy infekcje przenoszone drogą płciową). Następnie przeprowadza badanie fizykalne, w szczególności palpacyjne moszny, oceniając wielkość, tkliwość i konsystencję jąder oraz najądrzy. W niektórych przypadkach konieczne może być również badanie per rectum w celu oceny stanu stercza.
Jakie badania laboratoryjne wykonać przy zapaleniu jądra?
Wśród badań laboratoryjnych kluczowe jest wykonanie morfologii krwi z rozmazem oraz oznaczenie białek ostrej fazy, takich jak CRP, które wskazują na obecność i nasilenie stanu zapalnego. Niezbędne jest także badanie ogólne moczu oraz posiew moczu, aby wykryć ewentualne infekcje dróg moczowych.
W przypadku podejrzenia infekcji przenoszonych drogą płciową, takich jak C. trachomatis, pobiera się wymaz z cewki moczowej w celu identyfikacji patogenów. Przy podejrzeniu infekcji wirusowej, na przykład wirusem świnki, pomocne są badania serologiczne, takie jak oznaczenie miana przeciwciał. Czasami, aby wykluczyć nowotwór jądra, który może dawać objawy maskujące się pod zapaleniem, zlecane są również markery nowotworowe.
Badania obrazowe przy diagnostyce zapalenia jąder
Kluczowym badaniem obrazowym jest USG moszny z Dopplerem. Pozwala ono na ocenę przepływu krwi w jądrach i najądrzach – w zapaleniu obserwuje się zazwyczaj wzmożony przepływ, podczas gdy w skręcie jądra przepływ jest zmniejszony lub całkowicie nieobecny.
Leczenie zapalenia jądra zawsze zależy od zdiagnozowanej przyczyny. Kluczowe jest dostosowanie terapii do konkretnego patogenu lub podłoża zapalnego.
Terapia antybiotykowa (w przypadku infekcji bakteryjnych) stanowi podstawę leczenia bakteryjnego zapalenia jądra. Lekarz często rozpoczyna od empirycznej antybiotykoterapii, jeszcze przed uzyskaniem wyników badań bakteriologicznych, bazując na wieku pacjenta i czynnikach ryzyka.
U młodszych mężczyzn (poniżej 35. roku życia), u których podejrzewa się patogeny przenoszone drogą płciową, często zaleca się leki z grupy tetracyklin, takie jak doksycyklina, czasem w połączeniu z pojedynczą dawką ceftriaksonu. Ważne jest, aby poinformować pacjenta o konieczności leczenia partnera seksualnego.
U starszych mężczyzn (powyżej 50. roku życia) z infekcjami wywołanymi powszechnymi bakteriami jelitowymi (np. E. coli), preferowane są fluorochinolony (np. ciprofloksacyna, ofloksacyna, lewofloksacyna), ze względu na ich dobrą penetrację do tkanek jądra. Ofloksacyna jest skuteczna także przeciwko Chlamydia trachomatis. W niektórych przypadkach można rozważyć makrolidy lub aminoglikozydy. Docelowo, po identyfikacji patogenu, wdraża się antybiotykoterapię celowaną.
Leczenie objawowe – niezależnie od przyczyny zapalenia, kluczowe jest złagodzenie bólu i obrzęku. Stosuje się w tym celu:
leki przeciwbólowe i przeciwzapalne (NLPZ), takie jak ibuprofen, naproksen czy diklofenak, a także paracetamol,
odpoczynek,
uniesienie moszny przy użyciu specjalnej podpórki (suspensorium),
zimne okłady.
Specyficzne terapie (w zależności od przyczyny). Wirusowe zapalenie jądra leczone jest głównie objawowo, choć w przypadku infekcji wirusem świnki u młodzieży było przedmiotem badań podanie interferonu alfa-2b w celu zmniejszenia ryzyka powikłań. Rzadkie przypadki autoimmunologicznego zapalenia jądra wymagają terapii immunosupresyjnej, natomiast swoiste zapalenie (np. gruźlicze) leczy się systemowo zgodnie z protokołem dla danej choroby.
Interwencje chirurgiczne. Leczenie operacyjne jest zazwyczaj rozważane, gdy leczenie zachowawcze jest nieskuteczne lub pojawiają się powikłania. Jeśli objawy nasilają się w ciągu 48-72 godzin od rozpoczęcia antybiotykoterapii, a w badaniach laboratoryjnych narasta leukocytoza i białka ostrej fazy, lub USG ujawnia zmiany ropne (zbiorniki powyżej 0,5 cm), konieczna może być rewizja moszny. Procedury chirurgiczne obejmują operację Bergmana (w przypadku zapalnego wodniaka jądra), epididymektomię (usunięcie najądrza, gdy rozwinął się ropień najądrza) lub w skrajnych przypadkach orchiektomię (usunięcie jądra), gdy zmiany zapalne są bardzo rozległe.
Poniżej przedstawiamy odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące zapalenia jądra, które mogą pomóc w lepszym zrozumieniu tego schorzenia.
Czy zapalenie jądra przejdzie samo?
Zapalenie jądra, zwłaszcza bakteryjne, rzadko przechodzi samoistnie bez leczenia. Nieleczona infekcja może prowadzić do poważnych powikłań (ropień jądra, martwica jądra, bezpłodność). Wirusowe zapalenie jądra może ustąpić samoistnie, ale zawsze wymaga konsultacji lekarskiej.
Ile trwa stan zapalny jądra?
Ostry stan zapalny jądra, przy odpowiednim leczeniu, ustępuje zazwyczaj w ciągu 1-2 tygodni. Ból może zmniejszyć się po kilku dniach, obrzęk nieco dłużej.
Jakie leki na zapalenie jąder?
Główne leki to antybiotyki (w bakteryjnych infekcjach) oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) lub paracetamol do zwalczania bólu i stanu zapalnego.
Czy podczas zapalenia jądra można uprawiać seks?
Zaleca się unikanie aktywności seksualnej w trakcie ostrej fazy zapalenia jądra, ponieważ może nasilać ból, zwiększać podrażnienie i opóźniać gojenie. Istnieje też ryzyko zarażenia partnera w przypadku infekcji przenoszonych drogą płciową. Powrót do aktywności seksualnej powinien nastąpić po ustąpieniu objawów i konsultacji z lekarzem.
Zapalenie jądra to stan zapalny wymagający szybkiej i trafnej diagnozy, a także odpowiedniego leczenia. Rozpoznanie przyczyny jest kluczowe dla skutecznej terapii, która w większości przypadków prowadzi do całkowitego wyleczenia i zapobiega poważnym powikłaniom, takim jak niepłodność. W przypadku wystąpienia objawów, niezwłoczna konsultacja z lekarzem jest absolutnie niezbędna.
Kępa W., Krzyżanowski G., Zieliński A. Ostre zapalenie jądra i najądrza – etiologia, diagnostyka i leczenie. Przegląd Urologiczny 2014/5 (87).
Silva CA., Cocuzza M., Carvalho JF., Bonfá E. Diagnosis and classification of autoimmune orchitis. Autoimmun Rev. 2014 Apr-May;13(4-5):431-4.
Schuppe HC., Meinhardt A., Allam JP., Bergmann M., Weidner W., Haidl G. Chronic orchitis: a neglected cause of male infertility? Andrologia. 2008 Apr;40(2):84-91.
Trojian TH., Lishnak TS., Heiman D. Epididymitis and orchitis: an overview. Am Fam Physician. 2009 Apr 1;79(7):583-7.
Nerwica żołądka daje objawy ze strony układu pokarmowego, które nie wynikają z przyczyn organicznych. Mają podłoże nerwowe i pojawiają się w wyniku narażenia na silny lub długotrwały stres. Jak sobie z nimi radzić? Przeczytaj nasz artykuł, aby dowiedzieć się więcej na temat nerwicy żołądka i różnych sposobów na łagodzenie jej dolegliwości.
Czynniki stresowe prowadzą do zmian w organizmie, które mają na celu przystosowanie do zagrożenia i przetrwanie. Jest to całkowicie normalne. Jednak problem pojawia się, gdy stres jest nadmierny czy przewlekły. Długotrwałe narażenie na czynniki stresowe prowadzi m.in. do wystąpienia dolegliwości żołądkowo-jelitowych. Mówi się wtedy o „nerwicy żołądka”.
Warto wiedzieć: Nerwica żołądka to potoczna nazwa, która nie jest zgodna z terminologią medyczną. Nie oznacza żadnej konkretnej choroby.
Nerwica żołądka nie jest odrębną jednostką chorobową, ale jej objawy przypominają niektóre schorzenia przewodu pokarmowego. Jak rozróżnić, czy są one wynikiem działania czynników stresowych, czy procesu chorobowego?
Choroba refluksowa przełyku to stan, który charakteryzuje się patologicznym zarzucaniem treści żołądkowej do przełyku. Powoduje to uczucie pieczenia za mostkiem i cofanie się treści żołądkowej do przełyku – zwłaszcza przy pochylaniu się, tłustym lub obfitym posiłku czy pozycji leżącej na wznak. Ponadto prowadzi do wystąpienia objawów pozaprzełykowych m.in. chrypki (szczególnie rano), świszczącego oddechu i suchego kaszlu.
Z kolei objawy nerwicy żołądka nie wynikają z patologicznego zarzucania treści żołądkowej do przełyku, a działania czynników stresowych. Cechuje je niejednoznaczność i zmienność – osoba narażona na silny czy długotrwały stres odczuwa m.in. ból brzucha, ssanie w żołądku czy skurcze. Mogą pojawić się u niej również objawy, takie jak nudności, odbijanie i uczucie pełności po posiłku.
Nerwica żołądka: objawy dolegliwości
Objawy nerwicy żołądka są zmienne, niejednoznaczne i nasilają się pod wpływem stresu. Osoba, która się z nią zmaga, może odczuwać m.in. ból brzucha, uczucie pełności po jedzeniu, zaburzenia rytmu wypróżnień (biegunki lub zaparcia), bolesne skurcze czy nudności. W niektórych przypadkach towarzyszą im również wyczerpanie fizyczne i psychiczne, a także problemy ze snem.
Przyczyny i źródła nerwicy żołądka
Zaparcia, biegunka, odbijanie nudności czy skurcze żołądka w nerwicy nie wynikają z przyczyn organicznych (np. nieprawidłowości w budowie narządów wewnętrznych, uszkodzeń). Źródła dolegliwości nie widać w badaniach laboratoryjnych czy endoskopowych. Ich przyczyną jest pobudzenie drogi przewodzenia impulsów nerwowych przez stres.
Jak to możliwe, że czynniki stresowe mogą mieć tak duży wpływ na przewód pokarmowy? Warto pamiętać, że jest to bardzo mocno unerwione miejsce, w którym znajduje około 100 milionów komórek nerwowych, regulujących różne funkcje (m.in. wydzielanie enzymów trawiennych, perystaltykę jelit). Na ich czynność wpływa autonomiczny układ nerwowy, dlatego mówi się o osi mózgowo-jelitowej. Ciągła komunikacja między przewodem pokarmowym a układem pokarmowym sprawia, że nadmierny czy długotrwały stres mogą przyczynić się do nieprzyjemnych dolegliwości żołądkowo-jelitowych. Szczególnie narażone na nie są osoby o wysokiej wrażliwości.
Jak rozróżnić, czy skurcze brzucha, nudności, wymioty itd. to objawy silnej nerwicy żołądka lub choroby przewodu pokarmowego? Istotną rolę w diagnostyce różnicowej odgrywa szczegółowy wywiad lekarski – na emocjonalne podłoże dolegliwości może wskazywać ich nasilenie w sytuacjach stresowych (np. przed ważnym egzaminem). Oprócz tego lekarz może zlecić badania laboratoryjne i obrazowe, które pozwalają określić, czy dolegliwości żołądkowo-jelitowe wynikają z choroby organicznej.
Nerwica żołądka: jak leczyć?
Nieleczona nerwica żołądka ma negatywny wpływ na komfort i jakość życia osoby, która się z nią zmaga. Pytanie, jak ją leczyć skoro objawy nie wynikają z przyczyn organicznych? Podstawą jest unikanie czynników stresowych i stosowanie różnych metod radzenia sobie ze stresem. Jako element wspomagający można wprowadzić leki bez recepty na nerwicę żołądka, które bazują na składnikach roślinnych. Jeśli i to nie pomaga, warto skonsultować się z lekarzem, który może zlecić inne metody leczenia.
Nerwica żołądka: leki bez recepty i domowe sposoby na ból
U podłoża dolegliwości żołądkowo-jelitowych określanych jako „nerwica żołądka” leżą czynniki stresowe. W związku z tym zaleca się ich unikanie. Nie zawsze jest to możliwe – w takiej sytuacji pacjentom rekomenduje się m.in. techniki relaksacyjne, masaże, aromaterapię, muzykoterapię oraz inne sposoby na radzenie sobie ze stresem. Pomocna w walce ze stresem jest również regularna aktywność fizyczna – osobom z nerwicą żołądka szczególnie poleca się formy ruchu o działaniu relaksacyjnym np. jogę.
Do innych niefarmakologicznych metod stosowanych w leczeniu nerwicy żołądka należy również stosowanie ziół o delikatnym działaniu uspokajającym. Jednym z najbardziej znanych jest melisa lekarska, które nie tylko koi nerwy, ale i ułatwia zasypianie.
Pamiętaj: Przyjmowanie leków bez recepty może wpłynąć negatywnie na samopoczucie i stan zdrowia – przed rozpoczęciem kuracji warto zasięgnąć porady lekarza.
Jeśli metody niefarmakologiczne nie przynoszą spodziewanych efektów, lekarz może zdecydować o konieczności włączenia farmakoterapii. W przypadku nerwicy żołądka stosuje się zazwyczaj leki przeciwlękowe i uspokajające.
Czy nerwica żołądka jest niebezpieczna?
Czy nerwica żołądka jest groźna? Nie stanowi ona zagrożenia dla życia. Jednak objawy, które jej towarzyszą, mają negatywny wpływ na codzienne funkcjonowanie. W związku z tym nie należy ich lekceważyć – warto pamiętać o leczeniu domowym nerwicy żołądka (np. technikach relaksacyjnych, ziołach), a jeśli i one nie pomagają, skonsultować się z lekarzem.
Nerwica żołądka to potoczna nazwa, pod którą kryją się dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, wynikające z działania czynników stresowych. W przypadku silnej nerwicy żołądka objawy te mogą być bardzo uciążliwe i nawracające. Nie stanowią zagrożenia dla życia, ale nie bez znaczenia pozostaje fakt, że mogą obniżać komfort codziennego funkcjonowania. Ponadto są zmienne i niejednoznaczne, dlatego warto skonsultować je z lekarzem, aby sprawdzić, czy nie wynikają z choroby przewodu pokarmowego.
Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz
Bibliografia
Denys, Katarzyna, Agata Orzechowska i Piotr Gałecki. 2015. „Kiedy podejrzewać podłoże psychiczne w zaburzeniach układu pokarmowego?” Medycyna po Dyplomie24: 72–80.
Dobros, Natalia. „Zioła o działaniu uspokajającym i przeciwdepresyjnym.” Post Fitoter 18.3 (2017): 215-22.
Przetoka odbytu to złożona choroba proktologiczna, polegająca na powstaniu nieprawidłowego kanału łączącego światło odbytnicy lub kanału odbytu ze skórą w okolicy odbytu, a rzadziej z innym narządem. Stanowi to poważny problem zdrowotny, wymagający często interwencji chirurgicznej. W niniejszym artykule szczegółowo omówimy, czym jest przetoka odbytu, jakie są jej przyczyny i objawy, a także przedstawimy współczesne metody leczenia oraz odpowiemy na najczęściej zadawane pytania dotyczące tej przypadłości.
Przetoka odbytu to nieprawidłowe połączenie, czyli tunel, którego jeden koniec otwiera się wewnątrz kanału odbytu lub odbytnicy, a drugi na zewnątrz, najczęściej na skórze w okolicy odbytu. Rzadziej zdarza się, że przetoka łączy się z innymi strukturami, takimi jak pochwa, pęcherz moczowy czy jelito. W większości przypadków jest to chroniczny stan zapalny, który rozwinął się w miejscu niezagojonego ropnia.
Jak wygląda przetoka odbytu?
Choć nie zawsze jest od razu widoczna, typowa przetoka manifestuje się jako niewielki otwór lub kilka otworów na skórze w pobliżu odbytu. Z otworów tych okresowo lub stale sączy się wydzielina o charakterze ropnym, śluzowym lub krwistym. Sam kanał przetoki, czyli tunel, może mieć prosty przebieg lub być bardziej złożony, z licznymi rozgałęzieniami, co wpływa na trudność procesu leczenia.
Przyczyny przetoki odbytu
Główną przyczyną powstawania przetok odbytu jest zapalenie krypt i gruczołów odbytowych, które znajdują się w kanale odbytu. Zablokowanie ujścia tych gruczołów prowadzi do zalegania wydzieliny i rozwoju ropnia okołoodbytowego. Jeśli taki ropień nie zostanie odpowiednio wyleczony lub pęknie samoistnie, może powstać przetoka, która jest chroniczną fazą procesu zapalnego. Około 50-70% ropni okołoodbytowych prowadzi do powstania przetoki.
Rzadziej przetoki mogą być manifestacją nowotworów odbytu lub odbytnicy.
Uszkodzenia tkanek po radioterapii w obrębie miednicy.
Objawy przetoki odbytu
Objawy przetoki odbytu mogą być różnorodne i zależą od jej lokalizacji oraz aktywności. Najczęściej obejmują:
Sączenie wydzieliny – okresowe lub stałe wyciekanie ropnej, śluzowej lub krwistej wydzieliny z otworu na skórze w okolicy odbytu.
Ból – tępy, przewlekły, który nasila się podczas wypróżniania lub siedzenia. W przypadku zamknięcia otworu przetoki i gromadzenia się ropy, ból może stać się ostry i pulsujący, z towarzyszącym obrzękiem i zaczerwienieniem okolicy odbytu.
Swędzenie i podrażnienie skóry – ciągłe sączenie wydzieliny prowadzi do maceracji i podrażnienia skóry wokół odbytu, powodując świąd i pieczenie.
Gorączka i dreszcze – mogą pojawić się w przypadku ostrego zaostrzenia stanu zapalnego lub tworzenia się ropnia.
Dyskomfort podczas siedzenia i chodzenia.
Jak leczyć przetokę odbytu?
Leczenie przetoki odbytu jest prawie zawsze chirurgiczne, ponieważ przetoka rzadko zagaja się samoistnie. Celem operacji jest usunięcie całego kanału przetoki, przy jednoczesnym zachowaniu integralności zwieraczy odbytu, aby uniknąć problemów z nietrzymaniem stolca. Wybór metody zależy od rodzaju przetoki (jej przebiegu, lokalizacji względem zwieraczy) oraz doświadczenia chirurga.
Wśród najczęściej stosowanych technik wymienia się fistulotomię, fistulektomię, a także metody wykorzystujące seton. Coraz popularniejsze są również techniki oszczędzające zwieracze, takie jak LIFT (Ligation of Intersphincteric Fistula Tract) czy laserowe zamknięcie przetoki (FiLaC), będące nowoczesnymi, minimalnie inwazyjnymi opcjami. W niektórych przypadkach próbuje się także zaślepienia przetoki specjalnym materiałem (tzw. plug) lub użycia kleju tkankowego. Należy pamiętać, że jeśli przetoka jest wynikiem innej choroby, np. choroby Leśniowskiego-Crohna, leczenie musi objąć również terapię podstawowej dolegliwości.
Czy z przetoką odbytu można żyć?
Teoretycznie, z przetoką odbytu można żyć, ponieważ nie jest to schorzenie bezpośrednio zagrażające życiu. Jednakże, nieleczona przetoka jest źródłem przewlekłego bólu, nawracających ropni, stałego sączenia wydzieliny i ogólnego dyskomfortu, co znacząco obniża jakość życia. Przewlekły stan zapalny może również prowadzić do poważniejszych powikłań, takich jak rozprzestrzenianie się infekcji czy uszkodzenie zwieraczy odbytu, dlatego specjaliści zdecydowanie odradzają ignorowanie tej dolegliwości i zalecają jak najszybsze podjęcie leczenia.
Przetoka odbytu – często zadawane pytania (FAQ)
Poniżej znajdziesz odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące przetoki odbytu, które mogą pomóc w lepszym zrozumieniu tej dolegliwości i rozwiać popularne wątpliwości.
Jak długo można chodzić z przetoką odbytu?
Nie ma określonego limitu czasowego, ale nie zaleca się odkładania leczenia. Przetoka jest przewlekłą infekcją, która nie zagoi się sama, a jej ignorowanie prowadzi do nawracających ropni, rozszerzania się kanałów przetoki i ryzyka poważniejszych powikłań.
Czym grozi nieleczona przetoka odbytu?
Nieleczona przetoka odbytu może prowadzić do:
nawracających ropni okołoodbytowych,
rozprzestrzeniania się infekcji a przy tym tworzenie się skomplikowanych, rozgałęzionych przetok, które są trudniejsze do leczenia,
uszkodzenia zwieraczy co potencjalnie prowadzi do nietrzymania stolca,
zwiększa ryzyko rozwoju nowotworu w przewlekle zmienionych tkankach.
Co boli przy przetoce odbytu?
Przy przetoce odbytu ból wynika przede wszystkim ze stanu zapalnego w obrębie kanału przetoki oraz otaczających tkanek. Dodatkowo, silny, często pulsujący ból jest spowodowany tworzącym się ropniem, gdy dochodzi do zamknięcia ujścia przetoki i nagromadzenia wydzieliny.
Czy da się wyleczyć przetokę odbytu?
Tak, w zdecydowanej większości przypadków przetokę odbytu można wyleczyć, choć wymaga to interwencji chirurgicznej. Skuteczność leczenia zależy od rodzaju przetoki, wybranej metody operacyjnej, zdolności regeneracji pacjenta i doświadczenia chirurga.
Jak wygląda zabieg na przetokę odbytu?
Zabieg przeprowadzany jest zazwyczaj w znieczuleniu (przewodowym lub ogólnym). Chirurdzy identyfikują wewnętrzny i zewnętrzny otwór przetoki, a następnie jej przebieg. W zależności od wybranej metody, kanał przetoki jest przecinany, wycinany, podwiązywany, zamykany laserem lub wypełniany. Celem jest eliminacja kanału przetoki, przy minimalizacji uszkodzeń okolicznych tkanek, szczególnie zwieraczy.
Czy przetoka może samodzielnie się zagoić?
Nie, przetoka odbytu bardzo rzadko zagaja się samoistnie. Jest to przewlekły proces, który wymaga interwencji chirurgicznej.
Co można jeść po operacji przetoki odbytu?
Po operacji przetoki odbytu zaleca się dietę bogatoresztkową, która sprzyja regularnym, miękkim stolcom. Powinno się spożywać dużo błonnika (warzywa, owoce, pełnoziarniste produkty) i pić odpowiednią ilość wody. Należy unikać produktów, które mogą powodować zaparcia lub podrażniać jelita. Ważne jest, aby stolce były miękkie i nie wymagały wysiłku podczas defekacji, co jest kluczowe dla prawidłowego gojenia rany i komfortu pacjenta.
Przetoka odbytu – podsumowanie
Przetoka odbytu to przewlekłe schorzenie, często wynikające z niewyleczonego ropnia okołoodbytowego. Jej obecność, charakteryzująca się sączeniem i bólem, znacząco obniża komfort życia pacjenta i, co kluczowe, nie ustępuje samoistnie. Leczenie tej dolegliwości jest domeną chirurgii, z szerokim wachlarzem dostępnych metod. Skuteczna interwencja, połączona z odpowiednią opieką pooperacyjną, jest niezbędna do pełnego wyleczenia i zapobiegania poważnym powikłaniom. W przypadku jakichkolwiek objawów sugerujących przetokę, pilna konsultacja ze specjalistą – proktologiem lub chirurgiem – jest konieczna.
Definicja: Nieprawidłowy tunel łączący światło odbytnicy/kanału odbytu ze skórą.
Charakterystyczne objawy: Sączenie wydzieliny (ropnej, śluzowej, krwistej); ból nasilający się przy siedzeniu lub wypróżnianiu.
Ciąża to wyjątkowy czas w życiu każdej kobiety, w którym to wszelkie objawy mogą wzbudzać istotny niepokój. Co to są tak właściwie upławy? O czym mogą świadczyć upławy pojawiające się w trakcie ciąży? Jakie upławy w ciąży powinny szczególnie niepokoić? Co robić w przypadku wystąpienia upławów w ciąży? Na te i inne pytania odpowiedzi znajdziesz w poniższym artykule.
Upławy to nieprawidłowa wydzielina z pochwy, która cechuje się zmienioną konsystencją, barwą lub zapachem, w stosunku do wydzieliny fizjologicznej. Upławy mogą towarzyszyć wielu schorzeniom dotyczącym układu rozrodczego, w tym chorobom infekcyjnym, zapalnym, ale i nowotworowym.
Upławom mogą również towarzyszyć objawy dodatkowe, w tym świąd, pieczenie, a także dolegliwości bólowe związane z oddawaniem moczu. Okres ciąży może wiązać się z dodatkowymi przyczynami położniczymi, które mogą objawiać się upławami, o czym więcej można przeczytać w kolejnych akapitach tego artykułu.
Prawidłowy wygląd wydzieliny z pochwy u kobiet w ciąży
Wydzielina pochwowa produkowana jest przez gruczoły znajdujące się w obrębie błony śluzowej macicy, jajowodów i pochwy. Jej rolą jest między innymi ochrona błony śluzowej narządów rozrodczych. Wydzielina ta odgrywa również istotną funkcję w utrzymywaniu płodności.
Prawidłowa wydzielina z pochwy jest przezroczysta lub biaława i nie ma charakterystycznego zapachu. Należy jednak wiedzieć, że wydzielina pochwowa może się zmieniać w zależności od fazy cyklu miesiączkowego. W okresie okołoowulacyjnym przyjmuje przezroczystą barwę, zaś po owulacji ma bardziej mleczny charakter i większą gęstość.
Upławy w ciąży mogą być wariantem normy, jednak w wielu sytuacjach klinicznych wymagają pilnego kontaktu z lekarzem. Konsultacja lekarska jest konieczna między innymi w takich przypadkach jak:
pojawienie się upławów z domieszką krwi,
występowanie brunatnych upławów,
wystąpienie upławów o zmienionym zabarwieniu – szczególnie żółte i zielone upławy,
pojawienie się objawów dodatkowych – w tym bólów brzucha, gorączki, osłabienia, objawów infekcyjnych czy pieczenia podczas oddawania moczu,
bardzo obfite, wodniste upławy – bowiem mogą one zostać pomylone z sączeniem się wód płodowych,
obecność towarzyszącego przykrego zapachu,
pojawienie się dodatkowo skurczów i odczucia parcia – takie objawy mogą świadczyć o poronieniu i porodzie przedwczesnym.
W przebiegu ciąży można zaobserwować różnego rodzaju upławy. Ich wygląd zależy przede wszystkim od przyczyny, a także od rodzaju drobnoustrojów, powodujących wymienione dolegliwości. Upławy będą wyglądać inaczej w przypadku infekcji bakteryjnej, a inaczej w sytuacji infekcji grzybiczej. Poniżej dokładna charakterystyka upławów, jakie mogą pojawić się u kobiety ciężarnej.
Wodniste upławy w ciąży
Wodniste upławy w ciąży mogą być stanem fizjologicznym, bowiem pod wpływem zmian hormonalnych może dojść do zwiększonej produkcji śluzu przez gruczoły zlokalizowane w błonie śluzowej dróg rodnych. Należy jednak skontrolować te objawy u lekarza ginekologa, by odróżnić je od sączącego się płynu owodniowego. Sączenie płynu owodniowego może świadczyć na przykład o przedwczesnym pęknięciu błon płodowych.
Serowate, białe upławy w ciąży
Białawe, gęste upławy przypominające swoim wyglądem twaróg towarzyszą najczęściej infekcji grzybiczej spowodowanej przez grzyby z rodzaju Candida spp, szczególnie przez gatunekCandida albicans. Upławy w przebiegu kandydozy pochwy są najczęściej bezwonne i towarzyszą im objawy dodatkowe takie jak:
Upławy o żółtym zabarwieniu mogą towarzyszyć takim dolegliwościom jak:
infekcje bakteryjne (inaczej bakteryjne waginozy) – ich istotą jest zaburzenie prawidłowej równowagi dotyczącej mikrobiomu pochwy. Bakteriami, które w warunkach prawidłowych dominują w obrębie pochwy są pałeczki kwasu mlekowego (Lactobacillus). To właśnie one utrzymują równowagę w obrębie mikrobiomu, chroniąc przed namnażaniem się chorobotwórczych gatunków bakterii i tym samym rozwojem infekcji. Gatunki bakterii, które najczęściej odpowiadają za bakteryjną waginozę pochwy to przede wszystkim Gardnerella vaginalis, Mobiluncus curtisii i bakterie z rodzaju Prevotella spp.
rzęsistkowica – jest to infekcja przenoszona drogą płciową wywoływana przez rzęsistka pochwowego Trichomonas vaginalis, który należy do pierwotniaków. W tej sytuacji upławy przyjmują zazwyczaj zielono-żółtą barwę i są pieniste. Rzęsistkowicy towarzyszą również objawy dodatkowe takie jak świąd sromu, pieczenie i obrzęk w obrębie śluzówek. Chorobie może towarzyszyć zaczerwienienie szyjki macicy z niewielkimi wybroczynami, co nazywane jest szyjką truskawkową.
W jakich sytuacjach klinicznych występują zielone upławy? Należy w tym miejscu wymienić przede wszystkim takie schorzenia jak:
rzeżączka – jest to choroba przenoszona drogą płciową, za którą odpowiada bakteria Neisseria gonorrhoeae, czyli dwoinka rzeżączki. W tym przypadku obserwuje się obecność żółto-zielonych upławów oraz pieczenie podczas oddawania moczu, ból w podbrzuszu czy ból podczas stosunku. Nieleczona rzeżączka może prowadzić do groźnych powikłań, w tym do ropnego zapalenia szyjki macicy i zapalenia narządów miednicy mniejszej.
chlamydioza – za schorzenie to również odpowiadają bakterie (tym razem najczęściej gatunek Chlamydia trachomatis); objawy choroby mogą przypominać rzeżączkę, jednak w tym przypadku upławy mają typowo bardziej mętny charakter.
Czerwone i różowe upławy w ciąży
Czerwone i różowe zabarwienie upławów świadczy zazwyczaj o domieszce krwi w wydzielinie pochwowej. Tego rodzaju objawy mogą pojawić między innymi się na skutek:
drobnych urazów mechanicznych w obrębie śluzówek narządów rodnych – na przykład po badaniu ginekologicznym czy dopochwowym badania ultrasonograficznym (USG),
implantacji zarodka – jest to tak zwane plamienie implantacyjne, pojawiające się na skutek zagnieżdżania się zarodka w obrębie błony śluzowej macicy. Tego rodzaju plamienie pojawia się około 7-12 dni po zapłodnieniu i trwa krótko, typowo około 1-2 dni,
nadżerki w obrębie szyjki macicy– istotą tego stanu jest przemieszczenie się komórek kanału szyjki macicy (nabłonka walcowatego) na tarczę szyjki macicy, gdzie w prawidłowych warunkach występuje nabłonek płaski,
infekcji intymnej (m. in. chlamydioza, rzęsistkowica) – wówczas zielonym lub żółtym upławom może towarzyszyć niekiedy obecność domieszki krwi,
ciąży pozamaciczna – w tej sytuacji dochodzi do zagnieżdżenia się zarodka poza jamą macicy, na przykład w obrębie jamy brzusznej, szyjki macicy czy w obrębie blizny po cięciu cesarskim. Inne objawy mogące towarzyszyć ciąży pozamacicznej to ból podbrzusza, a niekiedy również omdlenia i spadek ciśnienia tętniczego.
Należy podkreślić, że krwiste upławy w ciąży mogą świadczyć o poronieniu, dlatego tego rodzaju dolegliwości warto jak najszybciej skonsultować z lekarzem ginekologiem.
Brązowe upławy w ciąży
Brązowe upławy to również upławy z domieszką krwi, jednak w tym przypadku krew ulega procesowi utlenienia, co powoduje zmianę jej zabarwienia. Brązowe upławy w ciąży mogą być związane z takimi stanami klinicznymi jak na przykład:
implantacja zarodka,
drobne uszkodzenia mechaniczne,
infekcje intymne i choroby przenoszone drogą płciową,
ciąża pozamaciczna,
zaburzenia hormonalne,
nowotwory w obrębie narządów rodnych,
polipy zlokalizowane w obrębie szyjki macicy i/lub endometrium.
Leczenie upławów występujących w okresie ciąży powinno być uzależnione od przyczyny dolegliwości. W diagnostyce tego rodzaju symptomów wykorzystuje się takie procedury i metody diagnostyczne jak:
wymaz z pochwy i badanie mikroskopowe – niekiedy konieczne bywa również wykonanie wymazu z szyjki macicy, cewki moczowej, gardła lub też odbytu,
badania wykonywane metodą PCR – ich celem jest identyfikacja materiału genetycznego drobnoustroju,
Leczenie powinno być prowadzone przez lekarza ginekologa. W przypadku przyczyn infekcyjnych konieczne jest włączenie odpowiedniej terapii przeciwdrobnoustrojowej, w tym z zastosowaniem antybiotyków czy też leków przeciwgrzybiczych.
Podsumowanie: czy upławy w ciąży są niebezpieczne?
Upławy pojawiające się w ciąży mogą być objawem fizjologicznym, który towarzyszy zmianom gospodarki hormonalnej w organizmie, jednak w wielu przypadkach są związane ze schorzeniami natury ginekologicznej i położniczej.
Zmiana zabarwienia upławów na zieloną lub żółto-zieloną może świadczyć o infekcji spowodowanej przez bakterie lub pierwotniaki, w tym Trichomonas vaginalis.
Białe i serowate upławy towarzyszą najczęściej infekcji wywołanej przez drożdżaki z rodzaju Candida.
Krwiste i brązowe upławy mogą towarzyszyć drobnych urazom mechanicznym, ale również ciąży pozamacicznej i poronieniu.
Pojawienie się upławów w ciąży powinno skłonić do pilnej konsultacji ginekologicznej, podczas której lekarz przeprowadzi dokładne badanie, a także zleci odpowiednie badania, które pozwolą na włączenie leczenia przyczynowego.
Bibliografia
A. Szczeklik, Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020/2021,
S. K. Stadnicka i inni, Poronienie i ciąża obumarła w aspekcie prawa – udział położnej w opiece nad pacjentką w sytuacji utraty ciąży, Journal of Education, Health and Sport. 2016;6(9):379-390,
G. Bręborowicz, Sytuacje kliniczne w położnictwie, Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2015,
J. Pundir i inni, Ginekologia – algorytmy oparte na dowodach naukowych, Wydawnictwo Medipage, Warszawa 2019.
Truskawki – dla wielu to smak lata, symbol słodkiego relaksu i radości z pierwszych ciepłych dni. Niestety nie każdy może cieszyć się tym owocowym przysmakiem bez obaw. U niektórych już po kilku minutach od zjedzenia pojawia się swędzenie w obrębie ust, wysypka, a nawet duszność. Co wtedy?
W tym artykule w przystępny sposób wyjaśniamy, czym jest alergia na truskawki, kto może być na nią narażony, jakie daje objawy i co można zrobić, by nad nią zapanować.
Alergia na truskawki to wynik nadreaktywności układu odpornościowego. Zamiast zignorować białka w owocach, organizm rozpoznaje je jako zagrożenie i zaczyna się bronić, produkując przeciwciała IgE, które uruchamiają reakcję alergiczną.
Naukowcy zidentyfikowali kilka kluczowych alergenów zawartych w truskawkach. Każdy z nich działa nieco inaczej i może dawać różne objawy:
Fra a 1 (białko PR-10) – najczęściej wywołuje objawy w obrębie jamy ustnej – mrowienie, swędzenie, lekkie obrzęki. Wrażliwy na temperaturę – po obróbce cieplnej (np. w dżemie) zwykle nie powoduje reakcji.
Fra a 3 (LTP – białko transportujące lipidy) – bardzo stabilny alergen, który może odpowiadać za cięższe reakcje ogólnoustrojowe, również po spożyciu przetworzonych truskawek.
Fra a 4 (profilina) – białko panalergenowe obecne w wielu roślinach; zwykle powoduje łagodne objawy.
Co ciekawe, uczulenie na truskawki może mieć różne „oblicza” w zależności od regionu – u pacjentów z Europy Środkowej i Północnej (w tym Polski) najczęściej występuje alergia krzyżowa z pyłkami brzozy (Fra a 1), natomiast w rejonie śródziemnomorskim częściej obserwuje się reakcje na stabilne białka LTP (Fra a 3), nawet u osób bez uczulenia na pyłki.
U niektórych pacjentów objawy mogą być też związane z profilinami – białkami obecnymi w niemal każdej roślinie, które może dawać objawy po wielu różnych owocach i warzywach. Uczulenie na profiliny może być także przyczyną fałszywie dodatnich wyników sIgE w stosunku do ekstraktów wielu alergenów roślinnych i pokarmowych pochodzenia roślinnego.
Reaktywność krzyżowa w obrębie profilin jest bardzo wysoka i może wywoływać objawy zespołu pyłkowo-pokarmowego. Pyłki zawierające profiliny to m.in.:
tymotka,
brzoza,
olcha,
ambrozja
bylica
Z pokarmów najczęściej reagują: pomidor, seler, melon, arbuz, kiwi, banan, marchew oraz orzechy laskowe.
Choć alergia może pojawić się w każdym wieku, najczęściej dotyka dzieci – ich układ odpornościowy dopiero się rozwija, a więc reaguje bardziej impulsywnie. Jednak nie tylko wiek ma znaczenie, istnieje kilka czynników ryzyka, które zwiększają szanse na rozwinięcie się uczulenia.
Do najczęstszych należą:
historia rodzinna alergii – jeśli rodzice mają astmę, atopowe zapalenie skóry czy alergię pokarmową, ryzyko u dziecka rośnie.
inne alergie – osoby uczulone na pyłki brzozy, jabłka, orzechy czy seler mogą reagować na truskawki przez tzw. alergię krzyżową.
geografia –w krajach śródziemnomorskich dominują reakcje na LTP, a więc objawy po zjedzeniu truskawek mogą być cięższe.
wiek –niemowlęta i małe dzieci są bardziej narażone, ale wiele z nich „wyrasta” z alergii z wiekiem.
Pamiętaj: Nawet jeśli wcześniej jadłeś truskawki bez problemów, alergia może pojawić się nagle, np. po infekcji, silnym stresie czy zmianie środowiska.
Objawy uczulenia na truskawki – na co zwrócić uwagę?
Objawy alergii mogą być bardzo różne – od delikatnych, ledwie zauważalnych do poważnych, wymagających natychmiastowej interwencji. Ich intensywność zależy m.in. od rodzaju alergenu, ilości spożytych truskawek i indywidualnej wrażliwości organizmu.
Większość osób zauważa objawy w ciągu kilkunastu minut od zjedzenia owoców, ale warto wiedzieć, że reakcja może pojawić się nawet po 24-48 godzinach. Wtedy trudniej ją skojarzyć z truskawkami.
Jak rozpoznać uczulenie na truskawki? Diagnostyka krok po kroku
Jeśli podejrzewasz u siebie lub dziecka alergię, najlepiej skonsultuj się z lekarzem alergologiem. Właściwa diagnoza to podstawa skutecznego leczenia i spokojniejszej głowy.
Diagnostyka alergii na truskawki:
wywiad lekarski – kluczowy krok – pomaga połączyć objawy z możliwymi przyczynami.
testy skórne (prick testy) – nakładany jest roztwór alergenu, a skóra delikatnie nakłuwana – zaczerwienienie oznacza reakcję.
badania krwi (swoiste IgE): sprawdzają poziom przeciwciał IgE przeciwko alergenom truskawek.
test prowokacji pokarmowej – pod nadzorem lekarza pacjent spożywa truskawki – metoda stosowana w trudniejszych przypadkach diagnostycznych.
Chcesz sprawdzić, czy masz alergię na truskawki? Sprawdź!
Dobrze przeprowadzona diagnostyka pozwala nie tylko wykryć uczulenie, ale także ustalić, na które białko konkretnie organizm reaguje – co ma ogromne znaczenie przy dalszym leczeniu.
Na szczęście z alergią można żyć – pod warunkiem, że się ją zna i potrafi unikać zagrożeń. W przypadku uczulenia na truskawki najważniejszym krokiem jest wyeliminowanie ich z diety.
Podstawowe zalecenia obejmują:
unikanie nie tylko świeżych owoców, ale też przetworów (dżemy, jogurty, ciasta).
czytanie etykiet – truskawki mogą być ukrytym składnikiem wielu produktów.
uważność w restauracjach – zawsze informuj o uczuleniu.
noszenie ampułkostrzykawki z adrenaliną – jeśli lekarz uzna to za konieczne.
Leczenie objawowe może obejmować:
leki przeciwhistaminowe – na łagodne objawy (świąd, pokrzywka).
kortykosteroidy – w silniejszych reakcjach skórnych.
adrenalina – w sytuacjach zagrażających życiu, np. wstrząsu.
Kluczem jest świadomość i szybkie działanie, jeśli coś się dzieje.
Uczulenie na truskawki – najważniejsze informacje w skrócie
Czasem jedna truskawka potrafi wywołać wielką reakcję, dlatego warto pamiętać:
alergia na truskawki to reakcja na konkretne białka – zwłaszcza Fra a 1 i Fra a 3. objawy mogą dotyczyć skóry, jamy ustnej, przewodu pokarmowego i całego organizmu. uczulenie na truskawki najczęściej występuje u dzieci, ale może dotyczyć każdego. alergia krzyżowa z pyłkami brzozy (Fra a 1) daje łagodne objawy ustne. Fra a 3 (LTP) odpowiada za reakcje ogólnoustrojowe i może być obecne również w przetworach.
objawy mogą wystąpić natychmiast lub z opóźnieniem.
diagnostyka obejmuje wywiad, testy skórne, testy swoistych IgE i test prowokacji.
leczenie opiera się na unikaniu truskawek i lekach objawowych.
w razie zagrożenia życia konieczna jest adrenalina.
Uczulenie na truskawki – FAQ
Dlaczego po zjedzeniu truskawek czuję mrowienie w ustach?
To może być zespół alergii jamy ustnej (OAS) – typowa reakcja krzyżowa z pyłkami brzozy.
Czy dzieci wyrastają z alergii na truskawki?
Tak, w wielu przypadkach tak się dzieje. Jednak każdą próbę ponownego wprowadzenia owoców warto skonsultować z alergologiem.
Czy można być uczulonym tylko na dżem truskawkowy, a nie na świeże owoce?
To mało prawdopodobne. Jeśli już, to raczej odwrotnie – osoby uczulone na Fra a 1 mogą reagować tylko na surowe truskawki, ale dobrze tolerować przetwory.
Bibliografia
Andersen MB, Lucassen PL, Klinge B, Petersen A, Bindslev-Jensen C, Poulsen LK. Identification of European allergy patterns to the allergen families PR-10, LTP, and profilin from Rosaceae fruits. Clin Transl Allergy. 2009;1(1):1–9.
Aninowski, M.; Kazimierczak, R.; Hallmann, E.; Rachtan-Janicka, J.; Fijoł-Adach, E.; Feledyn-Szewczyk, B.; Majak, I.; Leszczyńska, J. Evaluation of the Potential Allergenicity of Strawberries in Response to Different Farming Practices. Metabolites 2020, 10, 102.
Hassan, A.K.G.; Venkatesh, Y.P. An overview of fruit allergy and the causative allergens. Eur Ann Allergy Clin Immunol 2015, 47, 180-187.
Zuidmeer, L.; Salentijn, E.; Rivas, M. F.; Mancebo, E. G.; Asero, R.; Matos, C. I.; Pelgrom, K. T. B.; Gilissen, L. J. W. J.; van Ree, R. The role of profilin and lipid transfer protein in strawberry allergy in the Mediterranean area. Clinical & Experimental Allergy 2006, 36, 666-675.
Liszaj twardzinowy to schorzenie dermatologiczne, które wiąże się z występowaniem objawów klinicznych istotnie oddziałujących na codzienne funkcjonowanie pacjenta. Jakie są przyczyny liszaja twardzinowego? Jak objawia się ta jednostka chorobowa? Dowiedz się, z jakimi zagrożeniami dla zdrowia może wiązać się liszaj twardzinowy i co robić w przypadku jego wystąpienia.
Liszaj twardzinowy to przewlekłe, zapalne schorzenie dermatologiczne, które po raz pierwszy zostało opisane w 1887 roku przez Hallopeau. Dawniej choroba ta była określana mianem liszaja twardzinowego zanikowego, a także liszaja białego. Z liszajem twardzinowym zdecydowanie częściej borykają się kobiety (aż 85% przypadków dotyczy płci żeńskiej). Choroba może rozwinąć się w każdym wieku, zarówno u dzieci, jak i starszych pacjentów. Warto jednak wiedzieć, że liszaj twardzinowy cechuje się dwoma szczytami zachorowań, które przypadają na 8.-13. rok życia, a także na piątą i szóstą dekadę życia.
Zmiany skórne w przebiegu liszaja twardzinowego w większości przypadków zajmują okolice anogenitalną, tylko około 15% przypadków choroby dotyczy skóry poza tym obszarem. U kobiet najczęściej obserwuje się liszaj twardzinowy sromu. Należy zaznaczyć, że zmiany chorobowe mogą pojawić się również w obrębie błony śluzowej jamy ustnej.
W obrazie klinicznym liszaja twardzinowego zlokalizowanego w okolicy płciowej dominują wykwity w postaci białawych grudek, które z czasem przekształcają się porcelanowe, stwardniałe blaszki. Skóra w okolicy anogenitalnej może być ścieńczała, zanikowa i przypominać pergamin.
Liszaj twardzinowy u mężczyzn najczęściej manifestuje się jako liszaj twardzinowy napletka i liszaj twardzinowy prącia. Zmiany skórne w postaci stwardnień i zaników mogą nawet grozić rozwojem stulejki.
W postaci pozagenitalnej można zaobserwować obecność dobrze odgraniczonych od skóry niezmienionej, hiperkeratotycznych blaszek. W tej odmianie choroby zmiany skórne najczęściej lokalizują się w obrębie:
tułowia,
okolicy podsutkowej,
karku,
górnej części pleców,
pach,
nadgarstków
pośladków i ud,
rzadziej w obrębie dłoni, podeszew i twarzy.
Jakie są przyczyny liszaja twardzinowego sromu?
Mimo wielu lat badań, konkretna przyczyna pojawiania się liszaja twardzinowego nadal nie została zidentyfikowana. Liszaj twardzinowy należy do chorób autoimmunologicznych, o czym świadczy między innymi obecność w surowicy pacjentów przeciwciał przeciwko białku macierzy zewnątrzkomórkowej typu I oraz przeciwciał skierowanych przeciwko składowym błony podstawnej. Jednak etiopatogeneza liszaja twardzinowego to nie tylko tło autoimmunologiczne. Przyczyn schorzenia upatruje się również w:
czynnikach genetycznych – zauważono, że liszaj twardzinowy może mieć tendencje do występowania rodzinnego i być związany z antygenami zgodności tkankowej,
czynnikach infekcyjnych – w tym zakażeniu wirusem HCV, wirusem brodawczaka ludzkiego, czy też krętkami z rodzaju Borrelia. Należy jednak zaznaczyć, że badania naukowe nie potwierdziły wprost związku między tymi infekcjami, a wzrostem ryzyka rozwoju liszaja twardzinowego,
stresie oksydacyjnym – na poparcie tej tezy ma wskazywać obecność w obrazie histologicznym zwiększonej liczby produktów peroksydacji lipidów i białek, a także oksydacyjnego uszkodzenia materiału DNA.
Warto również wspomnieć, że liszaj twardzinowy częściej współwystępuje z innymi schorzeniami autoimmunologicznymi, w tym na przykład z autoimmunologicznym zapaleniem tarczycy (choroba Hashimoto), a także niedokrwistością złośliwą.
Liszaj twardzinowy – jakie daje objawy?
Liszaj twardzinowy to nie tylko zmiany skórne. Wykwity chorobowe w okolicy płciowej wiążą się również z dyskomfortem pod postacią silnego świądu i pieczenia. Co więcej, w zaawansowanych postaciach choroby u kobiet może dojść do zrastania się warg sromowych, a także zwężenia wejścia do pochwy. U obu płci może wystąpić ból w czasie oddawania moczu. Objawy te wiążą się z istotnych obniżeniem jakości życia, co wymaga włączenia odpowiedniego leczenia.
Jak leczyć liszaja twardzinowego?
W leczeniu liszaja twardzinowego zastosowanie znajdują takie substancje i metody terapeutyczne jak:
miejscowe, silne glikokortykosteroidy (klobetazol),
glikokortykosteroidy podawane bezpośrednio do zmian skórnych (doogniskowo),
miejscowe inhibitory kalcyneuryny (pimekrolimus i takrolimus),
fototerapia PUVA,
terapia fotodynamiczna,
preparaty hormonalne (w tym estrogen, progesteron),
leczenie ogólne z wykorzystaniem doustnej acytretyny (jest to retinoid).
Czy liszaj twardzinowy sromu jest uleczalny?
W liszaju twardzinowym może dochodzić do trwałego wyciszenia objawów chorobowych, jednak możliwe są również nawroty. Pacjent z postawionym rozpoznaniem liszaja twardzinowego wymaga regularnych kontroli dermatologicznych.
Liszaj twardzinowy nie jest powszechnia znaną chorobą, co sprawia, że wzbudza wiele wątpliwości. Odpowiedzi na najczęściej zadawane przez pacjentów pytania znajdziemy w poniższych akapitach.
Skąd bierze się liszaj twardzinowy?
Liszaj twardzinowy to schorzenie o złożonej etiopatogenezie. Do jego rozwoju predysponują zarówno czynniki genetyczne, immunologiczne, jak i prawdopodobnie środowiskowe (narażenie na niektóre infekcje). Nie ma jednej konkretnej przyczyny, która zapoczątkowuje pojawienie się objawów liszaja twardzinowego. Największą rolę w pojawieniu się zmian skórnych odgrywają jednak czynniki immunologiczne.
Jak pozbyć się liszaja twardzinowego?
Podejrzenie liszaja twardzinowego wymaga zrealizowania konsultacji dermatologicznej. Lekarz specjalista po ocenie stanu dermatologicznego zadecyduje o dalszych krokach. Może skierować pacjenta na biopsję skóry, której celem jest pobranie wycinka do badania histopatologicznego, co potwierdzi rozpoznanie liszaja twardzinowego.
Czy liszaj to grzybica?
Liszaj twardzinowy nie jest schorzeniem tożsamym z grzybicą skóry. Jest to przewlekła, zapalna choroba o podłożu autoimmunologicznym, która nie jest wywoływana przez infekcję grzybiczą. Jeżeli lekarz podejrzewa u pacjenta grzybicę skóry to zadecyduje o konieczności wykonania badania mykologicznego.
Czym grozi nieleczony liszaj?
Nieleczony liszaj twardzinowy grozi wieloma powikłaniami. Z jednej strony zagrożenie stanowią zmiany bliznowate, które mogą doprowadzić do zrośnięcia warg sromowych, a u mężczyzn do stulejki. Z drugiej strony, należy mieć świadomość, że przewlekły liszaj twardzinowy może być związany z ryzykiem nowotworzenia. W obrębie zmian skórnych w przebiegu liszaja twardzinowego mogą pojawić się bowiem ogniska raka kolczystokomórkowego (SCC).
Liszaj twardzinowy nie jest chorobą zakaźną, co sprawia, że pośredni lub bezpośredni kontakt ze zmianami skórnymi nie grozi zachorowaniem. Nie można się również zarazić drogą kontaktów seksualnych.
Czy liszaj twardzinowy nawraca?
Liszaj twardzinowy jest chorobą, która może przebiegać z okresami remisji, czyli wyciszenia objawów chorobowych, ale również z okresami zaostrzeń. Przebieg bywa niekiedy trudny do przewidzenia, jednak odpowiednio dobrane leczenie dermatologiczne daje szansę na trwałą poprawę. Jeżeli na naszej skórze pojawiają się jakiekolwiek niepokojące zmiany skórne, to należy udać się do gabinetu lekarza dermatologa i skonsultować swoje obawy.
Liszaj twardzinowy – podsumowanie
Liszaj twardzinowy to schorzenie dermatologiczne, którego etiopatogeneza obejmuje zarówno zaburzenia immunologiczne, genetyczne, jak i czynniki środowiskowe.
Objawy skórne związane z liszajem twardzinowym pojawiają się przede wszystkim w okolicy anogenitalnej, jednak mogą również pojawić się w dowolnym obszarze na skórze ciała, a także na śluzówkach jamy ustnej.
W obrazie klinicznym obserwuje się między innymi białawe grudki, zlewające się w większe tarczki, skóra z czasem staje się ścieńczała, zanikowa, pergaminowa. Zmianom skórnym często towarzyszy silny świąd i pieczenie.
W diagnostyce ważną rolę odgrywa badanie histopatologiczne wycinka skóry.
Leczeniem liszaja twardzinowego zajmują się lekarze dermatolodzy. W terapii zastosowanie znajdują leki miejscowe, leki ogólne, a także specjalistyczne procedury takie jak terapia fotodynamiczna.
Bibliografia
M. Bencal-Kusińska i inni, Liszaj twardzinowy — postać hiperkeratotyczna, Forum Dermatologiczne 2015, tom 1, nr 1, 28–31,
A. Cegielska i inni, The role of genetic, autoimmune, infective and hormonal factors in pathogenesis of lichen sclerosus – review of the literature. Dermatology Review/Przegląd Dermatologiczny. 2011;98(4):355-361,
A. Leibovitz i inni, Vulvovaginal examinations in eldery nursing home women residents. Arch Gerontol Geriatr 2000, 31, 1-4,
L. Rudnicka i inni, Współczesna Dermatologia, PZWL, Warszawa 2022,
J. L. Bolognia i inni, Fourth Edition Dermatologia, Medipage, Warszawa 2022.
Nadmierna senność w ciągu dnia to dolegliwość, która znacząco obniża jakość życia, utrudniając codzienne funkcjonowanie i skupienie. Nie jest to jedynie kwestia zmęczenia, lecz poważny problem zdrowotny, który może mieć wiele przyczyn i często pozostaje niediagnozowany. W niniejszym artykule przyjrzymy się bliżej temu zjawisku, jego potencjalnym źródłom, diagnostyce, leczeniu i sposobom radzenia sobie z nim.
Hipersomnia to zaburzenie prowadzące do wydłużenia czasu snu i/lub nadmiernej senności w ciągu dnia. Nadmierna senność w ciągu dnia definiowana jest jako niemożność utrzymania stanu czuwania w trakcie dnia, co prowadzi do niezamierzonych ataków senności lub snu.
Uczucie nadmiernej senności w ciągu dnia występuje najczęściej w sytuacjach monotonnych, kiedy jakaś czynność nie wymaga aktywności, np. słuchanie wykładu. Zdarzają się również w sytuacjach, które wymagają aktywności, jednak składają się z tych samych, powtarzalnych czynności, np. pracy przy taśmie produkcyjnej, kasie.
Senność w ciągu dnia to niestety częsty problem kliniczny. Raz w miesiącu dotyczy nawet 40% populacji, a senność codzienna lub niemal codzienna występuje u 8-9% ludzi.
Nadmierna senność w ciągu dnia – przyczyny
Najczęstszą przyczyną nadmiernej senności w ciągu dnia jest niewłaściwy styl życia – zbyt mała ilość snu w nocy, nieregularny czas snu. W ciągu ostatnich stu lat średnia ilość snu skróciła się o ponad 2 godziny. Mieszkańcy USA w roku 1910 przesypiali ok. 9 godzin w ciągu doby, w roku 1975 było to 7,5 godziny, w roku 2005 już tylko 6,8 godzin na dobę.
Należna ilość snu na dobę w zależności od wieku przedstawia się następująco:
Grupa wiekowa
Zbyt mała liczba godzin snu
Liczba godzin snu w granicach normy
Zalecana liczba godzin snu – w jednej części
Za dużo snu
noworodek 0-3 miesiące
mniej niż 11
11-19
14-17
niemowlę 4-11 miesięcy
mniej niż 10
10-18
12-15
powyżej 18
dziecko < 2 r.ż.
mniej niż 9
9-16
11-14
powyżej 16
dziecko 3-5 r.ż.
mniej niż 8
8-14
10-13
powyżej 14
dziecko 6-13 r.ż.
mniej niż 7
7-12
9-11
powyżej 12
nastolatek 14-17 r.ż.
mniej niż 7
7-11
8-10
powyżej 11
dorosły 18-25 lat
mniej niż 6
6-11
7-9
powyżej 11
dorosły 25-64 lata
mniej niż 6
6-10
7-9
powyżej 10
dorosły 65+
mniej niż 5
5-9
7-8
powyżej 9
Drugą grupą przyczyn nadmiernej senności w ciągu dnia są choroby somatyczne, którym senność towarzyszy. Mogą to być:
choroby endokrynologiczne – najczęstsza przyczyna nadmiernej senności w ciągu dnia,
WAŻNE! Nadmierna senność w ciągu dnia może być maską depresji. 69% pacjentów z depresją skarży się tylko na objawy somatyczne, zaledwie 31% rozmawia o objawach somatycznych i psychicznych.
Trzecia grupa przyczyn to przyjmowanie leków i substancji psychoaktywnych.
Pierwotne zaburzenia snu to ostatnia grupa przyczyn omawianego problemu i mogą to być:
zaburzenia oddychania podczas snu, np. bezdech senny,
zespół niespokojnych nóg i okresowe ruchy kończyn podczas snu,
hipersomnia pochodzenia ośrodkowego, np. narkolepsja.
Objawy zaburzeń rytmu snu i czuwania u dzieci i nastolatków
Dzieci i nastolatki to grupa szczególnie wrażliwa na zaburzenia snu i czuwania. Zaburzenia fizjologii tego procesu są widoczne jako:
trudności z wieczornym zasypianiem, pomimo odpowiednich warunków do snu,
przesuwanie się pory zasypiania na coraz późniejsze godziny.
Powyższe zaburzenia nakładają się na fizjologicznie u nastolatków uwarunkowane opóźnienie fazy snu (inny rytm wydzielania melatoniny), efektem tych procesów jest zbyt krótki sen.
Dodatkowym problemem w tej grupie wiekowej jest behawioralne opóźnianie fazy snu, poprzez używanie źródeł światła przed snem lub w godzinach późnowieczornych – ekrany telefonów komórkowych.
WAŻNE! Ekspozycja na światło smartfonu przez około 15 minut w godzinach późnowieczornych może opóźnić fazę snu nawet o godzinę.
Na jakość nocnego wypoczynku u nastolatków negatywny wpływ ma również różnica pór kładzenia się do łóżka w dni powszednie i w weekendy, która wynosi nawet 2 godziny.
Badania wskazują, iż nawykowa zmienność pory snu wynosząca 1 godzinę skutkuje spożywaniem większej liczby kalorii dziennie, co wynika z przyjmowania 60% kalorii więcej z nocnych przekąsek w dni szkolne i spożywania aż o 100% kalorii więcej z nocnych przekąsek w weekendy. Skutkiem tych zaburzeń mogą być:
Narkolepsja to choroba neurologiczna o podłożu autoimmunologicznym. Kojarzona jest z nadmierną sennością, jednak nie jest to objaw stały tej choroby. Senność w narkolepsji cechują:
występowanie napadowe,
występowanie w sytuacjach monotonnych, biernych, ale również w nietypowych, gdy pacjent jest aktywny,
drzemki, które są na ogół krótkie – kilku lub kilkunastominutowe,
czasowa poprawa dzięki drzemce,
dobre funkcjonowanie pacjenta pomiędzy drzemkami,
występowanie marzeń sennych nawet w czasie bardzo krótkich drzemek.
Nadmierna senność – zagrożenia
Osoby z nadmierną sennością mają obniżoną jakość życia. Niższa jest ich wydajność w pracy, dzieci mają gorsze wyniki w nauce. Pojawiają się problemy rodzinne, gorszy stan zdrowia.
Osoba z nadmierną sennością ma większe ryzyko wypadku oraz ryzyko zaśnięcia za kierownicą – jazda autem jest czynnością monotonną, czyli sprzyjającą zasypianiu. Badania wskazują, iż najczęstszą przyczyną zaśnięcia za kierownicą jest zbyt krótki sen, np. z powodu pracy nocnej, lub pracy zmianowej, zbyt długiej jazdy bez odpoczynku i snu, prowadzenia pojazdu w porze swojego snu.
Pacjenci z hipersomnią swoją jakość życia oceniają gorzej niż pacjenci z padaczką.
Diagnostyka nadmiernej senności
Diagnostyka nadmiernej senności w ciągu dnia polega przede wszystkim na zdiagnozowaniu jej przyczyny. Pierwszy krok to wykluczenie najczęstszych, opisanych wyżej przyczyn. Lekarz zbiera z pacjentem wywiad, następnie przeprowadza badanie i kieruje na odpowiednie badania. Mogą to być badania w kierunku cukrzycy, chorób endokrynologicznych i wielu innych. Jeśli pierwszy etap diagnostyki nie potwierdzi przyczyn somatycznych, psychicznych, działań niepożądanych leków lub problemów stylu życia, postępowanie kieruje się w stronę pierwotnych zaburzeń snu.
Wykorzystywane są skale senności i dzienniki snu, testy psychomotoryczne – brak snu powoduje spadek sprawności psychomotorycznej, badanie EEG. W ośrodkach specjalistycznych wykonywane są badania polisomnograficzne, testy latencji snu, test utrzymywania czuwania.
Skala senności Epworth
Kwestionariusz skali senności Epworth jest testem, w którym pacjent ocenia prawdopodobieństwo zaśnięcia w różnych sytuacjach w skali od 0 do 3 – gdzie 0 oznacza, że nie jest to sytuacja, w której badany może zasnąć, a 3 duże prawdopodobieństwo zaśnięcia. Badane sytuacje to:
siedzenie i czytanie,
oglądanie telewizji,
bierne siedzenie w miejscach publicznych, np. jako widz w teatrze lub na zebraniu, jako pasażer w samochodzie, podczas godzinnej podróży bez postoju,
leżenie i odpoczywanie po południu,
w czasie rozmowy,
przy obiedzie, bez alkoholu,
w samochodzie w czasie kilkuminutowego postoju w korku lub na czerwonym świetle.
Norma wynosi do 10 punktów, nadmierna senność występuje, jeśli badany uzyska więcej niż 10 punktów, a patologiczna senność powyżej 15 punktów.
Nadmierna senność w ciągu dnia – jak sobie z nią radzić?
Leczenie nadmiernej senności zależy od jej przyczyny. Najczęstszym źródłem tej przypadłości jest niewłaściwy styl życia, prowadzący do zaburzeń rytmu dobowego i zbyt krótki sen.
Dlatego postępowanie w nadmiernej senności obejmuje:
zadbanie o prawidłową higienę snu – regularność pory kładzenie się spać i porannego wstawania każdego dnia, nawet w dni wolne jest kluczowym czynnikiem higieny snu. Drugi czynnik to odpowiednia zalecana ilość snu w zależności od wieku oraz unikanie używania elektroniki przed snem.
lekką kolację – zjedzenie ostatniego posiłku w ciągu dnia na 2-3 godziny przed snem.
aktywność fizyczna w ciągu dnia – regularne ćwiczenia fizyczne i aktywnie spędzony dzień poprawiają jakość snu.
radzenie sobie ze stresem – używanie technik relaksacyjnych, medytacja, ćwiczenia oddechowe.
Jeśli nadmierna senność towarzyszy chorobie somatycznej prawidłowym postępowaniem jest leczenie choroby podstawowej.
Podsumowanie
Nadmierna senność w ciągu dnia to częsta przypadłość, która najczęściej jest spowodowana nieprawidłowym stylem życia, drugą przyczyną są choroby somatyczne – cukrzyca, niedoczynność tarczycy, niedoczynność kory nadnerczy. Hipersomnia jest zaburzeniem zakłócającym jakość życia pacjenta. Hipersomnie pochodzenia ośrodkowego, takie jak narkolepsja, są rzadkimi przyczynami nadmiernej senności w ciągu dnia.
Piśmiennictwo
Wierzbicka A., Nadmierna senność w ciągu dnia – częsty problem kliniczny. Hipersomnie pochodzenia ośrodkowego. Diagnostyka różnicowa. Wykład online Naczelna Izba Lekarska – 23.04.2023
Nadciśnienie tętnicze to choroba, która najczęściej kojarzy się z problemami kardiologicznymi. Wydaje nam się również, iż jest to problem osób starszych. Wiele osób z już rozpoznanym nadciśnieniem tętniczym lekceważy problem, nie bierze leków, nie stara się zmodyfikować swojego stylu życia.
Powikłaniem nieleczonego nadciśnienia tętniczego może być udar mózgu, niewydolność serca, niewydolność nerek, uszkodzenie wzroku. Są to groźne w skutkach następstwa nadciśnienia, jednak wielu chorych myśli, że „u mnie się to nie wydarzy”. Jednak nadciśnienie tętnicze szkodzi nam każdego dnia i przyspiesza starzenie się organizmu. Jak dbać o swoje ciśnienie i dlaczego warto to robić już w młodym wieku?
Optymalne ciśnienie tętnicze powinno być niższe niż 120/80 mmHg, ciśnienie prawidłowe to wartość 120-129/80-84 mmHg. U pacjentów z nadciśnieniem tętniczym korzystnie jest, aby wartości docelowe wynosiły:
18-65 r.ż. – poniżej 130/80 mmHg.
66-79 r.ż. – poniżej 140/80 mmHg.
po 80 r.ż – poniżej 150/80 mmHg.
Wysokie ciśnienie tętnicze uszkadza komórki śródbłonka naczyń krwionośnych – czyli warstwę wyścielającą wewnętrzną ściankę naczyń. Uszkodzony śródbłonek wydziela mniej tlenku azotu (NO) – związku rozszerzającego naczynia. Zmniejszona synteza NO przyczynia się do utraty elastyczności naczyń krwionośnych, zwiększenia ich sztywności, obciążenia serca, nerek, OUN. Opisane zjawiska wywołują niekorzystne zmiany w całym organizmie.
Wpływ ciśnienia tętniczego na starzenie się organizmu
Wysokie ciśnienie tętnicze ma niekorzystny wpływ na funkcjonowanie całego organizmu i przyczynia się do wcześniejszego starzenia. Wysokie ciśnienie krwi u osób młodych, trzydziesto- i czterdziestolatków przyspiesza procesy starzenia się mózgu. Prawidłowe ciśnienie w wieku młodym i średnim pomaga przeciwdziałać zaburzeniom funkcji poznawczych i otępieniu w wieku późniejszym.
Badania wskazują, iż mózg 33-latka z wysokim ciśnieniem tętniczym wygląda jak mózg osoby 40-letniej z ciśnieniem prawidłowym. Dysfunkcje mózgu młodych osób z podwyższonym ciśnieniem tętniczym to:
redukcja objętości istoty szarej w płatach czołowych,
uszkodzenia aksonów, czyli wypustek nerwowych odpowiadających ze przewodzenie sygnałów i bodźców z wnętrza komórki nerwowej.
Badacze przypuszczają, iż mechanizmem odpowiadającym za powyższe zmiany jest, pojawiająca się wskutek wysokiego ciśnienia, sztywność naczyń krwionośnych, która utrudnia przepływ krwi i upośledza transport substancji odżywczych i tlenu.
Naukowcy podkreślają, iż nawet subtelne zmiany naczyniowe w mózgu mogą powodować widoczne skutki u osób młodych i zwracają uwagę na potrzebę kontroli ciśnienia tętniczego w każdym wieku.
WAŻNE! Podwyższone ciśnienie tętnicze powoduje wcześniejsze starzenie się mózgu.
Nadciśnienie tętnicze jest chorobą, która musi być leczona. O tym, jakie leki należy stosować, decyduje lekarz. Niemniej ważnym elementem obniżania ciśnienia tętniczego są zmiany w stylu życia. U osób, których ciśnienie tętnicze mieści się w zakresie wysokiej normy (130-139/84-89 mmHg) jest to obecnie jedyny zalecany sposób postępowania, ponieważ zmniejsza to ryzyko progresji do rozwiniętego nadciśnienia i zwiększonego ryzyka sercowo-naczyniowego. U osób z nadciśnieniem tętniczym korekta stylu życia jest uzupełnieniem farmakoterapii.
Redukcja stresu to ważny element normalizacji ciśnienia tętniczego. Praktyki takie jak joga, medytacja, pranajama (jogiczna technika oddechowa), wykazują korzystny wpływ na obniżanie ciśnienia zarówno skurczowego, jak i rozkurczowego.
Szczególną odmianą pranajamy jest oddychanie przez lewe nozdrze, które joga uznaje za technikę obniżającą ciśnienie tętnicze oraz inne parametry krążeniowo-oddechowe. Jedno z badań, do którego włączono 106 młodych, zdrowych osób w wieku od 18 do 25 lat pokazało, iż lewostronne oddychanie rzeczywiście łagodnie obniża zarówno skurczowe, jak i rozkurczowe ciśnienie krwi. Oddychanie prawostronne z kolei zwiększało ciśnienie krwi.
Lataralizacja nozdrzy wpływa na autonomiczny układ nerwowy, podczas oddychania przez lewe nozdrze zmniejsza się aktywność współczulna.
Aktywność fizyczna a ciśnienie tętnicze
Aby osiągnąć optymalne efekty zdrowotne, zaleca się 2,5 do 5 godzin tygodniowo umiarkowanych ćwiczeń aerobowych (utrzymując 40-60% rezerwy tętna) albo 1,15 do 2,5 godziny treningu o wysokiej intensywności.
Należy podkreślić, iż każda aktywność fizyczna jest dobra, nawet codzienne spacery mogą przyczynić się do obniżenia ciśnienia krwi. Warto wiedzieć, iż już 4 tys. kroków dziennie przyczynia się do wydłużenia życia, a optymalna ich liczba to 8 tys. dziennie.
Dieta na obniżenie ciśnienia
Dieta DASH i śródziemnomorska
Dieta DASH (Dietary Approaches to Stop Hypertension) jest uznawana za najbardziej efektywną w obniżaniu ciśnienia krwi. Skupia się na spożyciu:
pełnych ziaren,
owoców,
warzyw,
niskotłuszczowych produktów mlecznych.
Jest bogata w potas, magnez, wapń i błonnik, a jej stosowanie, nawet w umiarkowanym stopniu, przynosi zauważalne korzyści zdrowotne.
Równie korzystna dla osób z nadciśnieniem jest dieta śródziemnomorska. Jej przestrzeganie wiąże się ze zmniejszeniem ryzyka zgonu i chorób sercowo-naczyniowych o 10%.
Ograniczenie spożycia soli i sodu
Modyfikacja stylu życia polegająca na ograniczeniu spożycia soli do mniej niż 5,8 grama dziennie znacząco wpływa na obniżenie ciśnienia krwi. U osób z nadciśnieniem obserwuje sięspadek ciśnienia skurczowego o 5 mmHg oraz rozkurczowego o 2 mmHg. Zalecenie zmniejszenia dziennego spożycia soli do mniej niż 5 gramów jest kluczową niefarmakologiczną zmianą stylu życia dla wszystkich pacjentów z nadciśnieniem.
Warto również rozważyć stosowanie zamienników soli o niższej zawartości sodu, np. tych bazujących na chlorku potasu zamiast chlorku sodu. Przynosi to wymierne korzyści.
Zawartość potasu w diecie
Istnieje związek między poziomem potasu w diecie a wartościami ciśnienia krwi. Ciekawym jest fakt, iż zarówno niedobór, jak i nadmiar potasu nie sprzyjają optymalnym wartościom ciśnienia tętniczego.
Spożycie 60 mmol (1380 mg) chlorku potasu może obniżyć ciśnienie skurczowe o 2 mmHg u osób z prawidłowym ciśnieniem, a u pacjentów z nadciśnieniem nawet o 4-5 mmHg. Na zwiększoną podaż potasu szczególnie dobrze reagują osoby spożywające dużo sodu – u nich efekt obniżenia ciśnienia może być nawet dwukrotnie silniejszy.
Co więcej, zastąpienie 25% spożywanego chlorku sodu chlorkiem potasu zmniejsza ryzyko udaru, chorób serca i śmiertelności u pacjentów ze zwiększonym ryzykiem sercowo-naczyniowym.
WAŻNE! Sól o zredukowanej zawartości sodu ma korzystny wpływ na ciśnienie tętnicze.
Docelowe dzienne spożycie potasu powinno wynosić 3500 mg i pochodzić z różnorodnej diety. Doskonałymi źródłami potasu są:
warzywa,
owoce,
niskotłuszczowe produkty mleczne,
orzechy,
produkty sojowe,
niektóre rodzaje mięs i ryb.
Spożycie czterech do pięciu porcji warzyw i owoców zazwyczaj dostarcza od 1500 do 3000 mg potasu dziennie. Z tego powodu zaleca się diety bogate w ten pierwiastek, takie jak dieta DASH.
Zioła na obniżenie ciśnienia
W obniżaniu ciśnienia tętniczego wspomagająco działają zioła. Należą do nich:
Badania wskazują, iż mięta obniża zarówno skurczowe, jak i rozkurczowe ciśnienie krwi, nie tylko doraźnie, ale również długoterminowo. Efekt obserwowano u osób powyżej 30. r.ż. oraz u uczestników z wyjściowym SBP > 130 mmHg lub DBP > 80 mmHg.
Dokładne mechanizmy, za pomocą których mięta wpływa na ciśnienie krwi, nie są w pełni poznane. Jednym z możliwych jest działanie zwiększające aktywność peroksydazy glutationowej i zmniejszanie stresu oksydacyjnego. Inny mechanizm to aktywacja kanału TRPM8, który kontroluje homeostazę Ca2+. Kanał ten jest obecny w różnych narządach i tkankach, regulując ważne procesy, takie jak:
proliferacja komórek,
migracja,
apoptoza,
reakcje zapalne,
immunomodulacja,
ból i napięcie mięśni gładkich naczyń.
Mięta zawiera szereg składników aktywnych, np.flawonoidy: apigenina, akacetyna, diosmina, salwigenina i tymonina. Związki te stanowią około 10 do 70 związków z ogólnej liczby fenoli. Dodatkowo w mięcie wykryto flawonole, takie jak katechina i epikatechina, a także kumaryny, w tym eskuletynę i skopoletynę. Ważnym składnikiem aktywnym mięty jest mentol, który, podobnie jak potas, wspomaga obniżanie ciśnienia krwi.
Mentol to alkohol monoterpenowy mający działanie rozszerzające naczynia krwionośne i wywołujący uczucie chłodu. Może odgrywać ważną rolę prewencyjną i terapeutyczną, co jednak wymaga dalszych badań.
Ciśnienie tętnicze u człowieka wzrasta pod wpływem stresu czy wysiłku fizycznego. Może również rosnąć w wysokiej temperaturze otoczenia czy z powodu bólu. U osoby zdrowej wzrost ciśnienia jest jednak krótkotrwały i szybko wraca do wartości prawidłowych.
Jak sobie pomóc w takich sytuacjach?
U osób zdrowych – jeśli ciśnienie wzrosło powyżej 160/90 mmHg należy przerwać wykonywaną czynność i spróbować oddychać lewą dziurką nosa. W tym celu należy zamknąć prawe nozdrze i rozpocząć dłuższe i głębsze wdechy i wydechy przez nozdrze lewe. Jeśli to jest komfortowe, można zamknąć oczy i uspokoić umysł, powtarzając w myślach – wdech, wydech. Oddychanie powinno być powolne, ale komfortowe, z upływem czasu można wydłużać oddech. Po kilku minutach ciśnienie powinno zacząć wracać do normy.
U osób z nadciśnieniem można dodatkowo dołożyć lek szybko obniżający ciśnienie, np. Captopril – jeśli tak zalecić lekarz.
Po ok. 30 minutach ciśnienie powinno się normalizować, ewentualnie można powtórzyć powyższe czynności. Jeśli pomimo prób obniżania ciśnienia po kilku godzinach nadal nie ma poprawy lub dołączają się niepokojące objawy, np. ból głowy, ból w klatce piersiowej, mrowienie w rękach, osłabienie kończyny, zaburzenia mowy, zaburzenia widzenia, należy zgłosić się do lekarza.
WAŻNE! Wzrost ciśnienia powyżej 180/120 mmHg jest wskazaniem do pilnego wezwania pogotowia.
Obniżenie ciśnienia a starzenie. Podsumowanie
Badania wskazują, iż nie wszyscy Polacy leczą nadciśnienie tętnicze, częściowo z powodu faktu, iż jest to choroba, w której nie odczuwa się dolegliwości bólowych. Dziś wiemy, że powikłaniem nieleczonego nadciśnienia tętniczego są nie tylko choroby serca, nerek czy groźba udaru, ale osoba z podwyższonym ciśnieniem również wcześniej się starzeje. Dlatego warto regularnie mierzyć ciśnienie, wprowadzać zmiany w stylu życia i diecie, a – jeśli to nie wystarczy – należy skonsultować się z lekarzem i wdrożyć farmakoterapię.
Jak obniżyć ciśnienie? – często zadawane pytania – FAQ
Czy wypicie szklanki wody obniża ciśnienie?
Nie. Nawodnienie organizmu jest bardzo ważne dla prawidłowego funkcjonowania układu krwionośnego i może pomóc w utrzymaniu stabilnego ciśnienia krwi. Jednak wypicie szklanki wody nie obniży znacząco ciśnienia krwi, jeśli jest ono podwyższone.
Czy pozycja leżąca obniża ciśnienie?
Pozycja leżąca może sprzyjać lekkiemu obniżeniu ciśnienia krwi ze względu na mniejsze obciążenie serca. Jednak na ciśnienie krwi wpływa wiele innych czynników, w pewnych sytuacjach może tętnicze w pozycji leżącej może wzrastać.
Jak obniżyć ciśnienie 150/100?
Ciśnienie 150/100 jest nadciśnieniem tętniczym, dlatego jeśli po prawidłowym zmierzeniu jego wartość nadal pozostaje tak wysoka, koniecznie należy skonsultować się z lekarzem, który zleci odpowiednią diagnostykę i konieczne leczenie.
Co pić na obniżenie ciśnienia?
Wiele ziół ma właściwości wspierające układ krążenia i pomagające w regulacji ciśnienia krwi, np. herbatka z hibiskusa, głóg, mięta.
Jak obniżyć ciśnienie emocjonalne? Jak obniżyć ciśnienie przy nerwicy?
W obniżaniu ciśnienia spowodowanego emocjami pomocne są techniki oddechowe, np. jogiczna pranajama, w szczególności oddychanie lewą dziurką nosa.
Jak obniżyć wysokie ciśnienie rozkurczowe?
Izolowane nadciśnienie rozkurczowe, najczęściej obserwowane u młodych osób, rozpoznaje się, gdy kilkukrotnie ciśnienie rozkurczowe przekracza 90 mmHg przy prawidłowym ciśnieniu skurczowym. Leczenie zaczyna się od modyfikacji stylu życia, takich jak dieta, ograniczenie soli i zwiększenie zawartości potasu, redukcja masy ciała, ograniczenie alkoholu oraz zwiększenie aktywności fizycznej. Jeśli zmiana stylu życia nie przyniesie efektu, konieczne jest wdrożenie farmakoterapii.
Piśmiennictwo
Maillard, Pauline et al.. Effects of systolic blood pressure on white-matter integrity in young adults in the Framingham Heart Study: a cross-sectional study. The Lancet Neurology, Volume 11, Issue 12, 1039 – 1047.
Bargal S, Nalgirkar V, Patil A, Langade D. Evaluation of the Effect of Left Nostril Breathing on Cardiorespiratory Parameters and Reaction Time in Young Healthy Individuals. Cureus. 2022 Feb 18;14(2):e22351. doi: 10.7759/cureus.22351. PMID: 35371755; PMCID: PMC8938210.
Bhavanani AB, Madanmohan, Sanjay Z. Immediate effect of chandra nadi pranayama (left unilateral forced nostril breathing) on cardiovascular parameters in hypertensive patients. Int J Yoga. 2012 Jul;5(2):108-11. doi: 10.4103/0973-6131.98221. PMID: 22869993; PMCID: PMC3410188.
Vanutelli ME, Grigis C, Lucchiari C. Breathing Right… or Left! The Effects of Unilateral Nostril Breathing on Psychological and Cognitive Wellbeing: A Pilot Study. Brain Sci. 2024 Mar 23;14(4):302. doi: 10.3390/brainsci14040302. PMID: 38671954; PMCID: PMC11048276.
Di Daniele N, Marrone G, Di Lauro M, Di Daniele F, Palazzetti D, Guerriero C, Noce A. Effects of Caloric Restriction Diet on Arterial Hypertension and Endothelial Dysfunction. Nutrients. 2021 Jan 19;13(1):274. doi: 10.3390/nu13010274. PMID: 33477912; PMCID: PMC7833363.
Moini Jazani A, Nasimi Doost Azgomi H, Nasimi Doost Azgomi A, Nasimi Doost Azgomi R. Effect of hydrotherapy, balneotherapy, and spa therapy on blood pressure: a mini-review. Int J Biometeorol. 2023 Sep;67(9):1387-1396. doi: 10.1007/s00484-023-02512-5. Epub 2023 Jul 12. PMID: 37438576.
Nematolahi, F., Mohtashamian, A., Kaveh, G. et al. Effects of Mentha on blood pressure: a GRADE-assessed systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. BMC Complement Med Ther24, 406 (2024). https://doi.org/10.1186/.
Verma T, Sinha M, Bansal N, Yadav SR, Shah K, Chauhan NS. Plants Used as Antihypertensive. Nat Prod Bioprospect. 2021 Apr;11(2):155-184. doi: 10.1007/s13659-020-00281-x. Epub 2020 Nov 11. PMID: 33174095; PMCID: PMC7981375.
2023 ESH Guidelines for the management of arterial hypertension. The Task Force for the management of arterial hypertension of the European Society of Hypertension; Journal of Hypertension 2023, 41:000–000.
