Sklep
Strona główna Blog Strona 26

Ostre zapalenie trzustki – objawy, przyczyny, badania i leczenie

Katarzyna Ciepłucha
-
0
Ostre zapalenie trzustki – objawy, przyczyny, badania i leczenie

Ostre zapalenie trzustki (OZT) to nagłe i poważne schorzenie, które może prowadzić do licznych komplikacji zdrowotnych. Z tego artykułu dowiesz się, czym jest OZT, jakie są jego objawy, jakie badania są niezbędne do postawienia diagnozy oraz jakie metody leczenia są stosowane. Poznasz także najczęstsze powikłania OZT oraz odpowiemy na najczęściej zadawane pytania związane z tym schorzeniem.

Spis treści:

  1. Czym jest ostre zapalenie trzustki (OZT)?
  2. Ostre zapalenie trzustki: objawy
  3. Ostre zapalenie trzustki: diagnostyka OZT
  4. Leczenie ostrego zapalenia trzustki
  5. Jakie powikłania niesie ostre zapalenie trzustki?
  6. Odpowiedzi na najczęstsze pytania o OZT

Czym jest ostre zapalenie trzustki (OZT)?

Ostre zapalenie trzustki to nagły stan zapalny trzustki, który wynika z przedwczesnej aktywacji enzymów trzustkowych, głównie trypsyny. Prowadzi to do uszkodzenia tkanki trzustki oraz sąsiadujących narządów. Najczęstszymi przyczynami OZT są:

  • Kamica żółciowa: Odpowiedzialna za około 80% przypadków.
  • Idiopatyczne zapalenie trzustki: Przyczyny nieznane (~10%).
  • Czynniki medyczne: Na przykład zabiegi endoskopowe takie jak endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ERCP).
  • Hipertriglicerydemia: Gdy stężenie triglicerydów w osoczu przekracza górną granicę normy.
  • Urazy jamy brzusznej, zakażenia wirusowe i pasożytnicze, wady wrodzone oraz choroby autoimmunologiczne.
Pakiet trzustkowy rozszerzony (4 badania) baner

Rodzaje ostrego zapalenia trzustki

  • Śródmiąższowe obrzękowe zapalenie trzustki: Występuje u 80–90% chorych. Charakteryzuje się obrzękiem i przekrwieniem trzustki oraz otaczających ją tkanek, bez obecności martwicy.
  • Martwicze zapalenie trzustki: Obejmuje martwicę miąższu trzustki oraz tkanek okołotrzustkowych.

>> To może Cię zainteresować: Enzymy trzustkowe i profil trzustkowy – czym są? Po co bada się poziom enzymów trzustkowych?

Ostre zapalenie trzustki: objawy

Objawy OZT są zazwyczaj nagłe i intensywne. Do najczęstszych należą:

  • Silny, nagły ból brzucha: Zazwyczaj w okolicy nadbrzusza, który może promieniować do pleców lub kręgosłupa.
  • Nudności i wymioty: Często towarzyszą silnemu bólowi i nie przynoszą ulgi.
  • Wysoka gorączka: Może wskazywać na zakażenie lub powikłania.
  • Przyspieszony puls (tachykardia): Reakcja organizmu na ból i stan zapalny.
  • Wzdęcia: Spowodowane zatrzymaniem gazów w przewodzie pokarmowym.

>> Sprawdź też: Ból trzustki – jakie mogą być przyczyny, gdzie lokalizuje się ból, jak postępować?

Ostre zapalenie trzustki: diagnostyka OZT

Diagnostyka OZT opiera się na ocenie klinicznej pacjenta oraz badaniach laboratoryjnych i obrazowych. Lekarz przeprowadza wywiad medyczny, badanie fizykalne oraz zleca odpowiednie testy diagnostyczne.

Ostre zapalenie trzustki: badania laboratoryjne

Najważniejsze badania laboratoryjne w diagnostyce OZT to:

  • Amylaza i lipaza: Podwyższony poziom tych enzymów trzustkowych (>3 razy norma) jest kluczowy w diagnozie. Lipaza jest bardziej specyficzna i pozostaje podwyższona dłużej niż amylaza.
  • Morfologia krwi: Pozwala ocenić obecność infekcji oraz stan ogólny pacjenta.
  • Markery zapalne: C-reactive protein (CRP) oraz prokalcytonina (PCT) mogą wskazywać na nasilony stan zapalny i ciężkość choroby.
  • Parametry metaboliczne: Zwiększone stężenie azotu mocznika (BUN), hipoglikemia, hiperkalcemia itp., które mogą odzwierciedlać ciężkość choroby i ryzyko powikłań.

Badania obrazowe

Wśród badań obrazowych w diagnostyce OZT wskazać można:

  • USG jamy brzusznej: Badanie pierwszego wyboru. Może ujawnić powiększenie trzustki, kamienie żółciowe oraz zbiorniki płynu.
  • Tomografię komputerową (TK): Szczególnie przydatna w ocenie martwicy trzustki i lokalnych powikłań. Najlepsza po kilku dniach od rozpoczęcia objawów.
  • Rezonans magnetyczny (MRI): Lepszy od TK w wykrywaniu wczesnych zmian oraz ocenianiu przewodów trzustkowych.

>> Przeczytaj także: Elastaza trzustkowa w kale – kiedy wykonuje się badania i co oznaczają wyniki?

Leczenie ostrego zapalenia trzustki

Leczenie OZT zależy od nasilenia objawów oraz rodzaju zapalenia. Główne metody leczenia to:

  • Leczenie zachowawcze: Obejmuje intensywne nawadnianie dożylne, zwalczanie bólu oraz leczenie żywieniowe. Celem jest odciążenie trzustki i zapobieganie dalszemu uszkodzeniu.
  • Leczenie inwazyjne: Stosowane w przypadkach martwiczego zapalenia trzustki, szczególnie gdy dochodzi do zakażenia martwicy lub niewydolności narządów. Może obejmować chirurgiczne usunięcie martwiczych tkanek lub drenaż ropni.

Znaczenie diety przy OZT

Dieta odgrywa kluczową rolę w leczeniu OZT. Początkowo pacjent może być zmuszony do głodzenia, aby dać odpocząć trzustce. Po ustąpieniu ostrych objawów wprowadza się stopniowo lekkostrawne posiłki bogate w białko i niskotłuszczowe – wspomaga to regenerację trzustki. U chorych z ciężkim OZT żywienie dojelitowe jest często konieczne, ponieważ pozwala na utrzymanie funkcji przewodu pokarmowego bez obciążania tego narządu.

>> To może Cię zainteresować: Dieta lekkostrawna – komu jest zalecana i na czym polega?

Jakie powikłania niesie ostre zapalenie trzustki?

  • Infekcje tkanki trzustkowej: Zapalenie może prowadzić do zakażenia martwicy trzustki, co wymaga antybiotykoterapii lub interwencji chirurgicznej.
  • Niewydolność wielonarządowa: Silna reakcja zapalna może spowodować niewydolność kilku narządów jednocześnie, takich jak nerki, płuca czy serce.
  • Przewlekłe zapalenie trzustki: U niektórych pacjentów ostre zapalenie może przejść w przewlekłą postać, prowadząc do trwałego uszkodzenia trzustki i zaburzeń metabolicznych, takich jak cukrzyca.
  • Powikłania naczyniowe: OZT może uszkodzić naczynia krwionośne w pobliżu trzustki, co może prowadzić do zakrzepicy żył wrotnych czy krwawień z tętniaków.
  • Powikłania metaboliczne: Stany takie jak hipoglikemia czy hiperkalcemia.

>> Zobacz również: Diagnostyka zaburzeń gospodarki wapniowej w organizmie

Odpowiedzi na najczęstsze pytania o OZT

Czy ostre zapalenie trzustki jest wyleczalne?

Tak, OZT jest wyleczalne, szczególnie jeśli zostanie szybko zdiagnozowane i odpowiednio leczone. W większości przypadków pacjenci wracają do zdrowia po kilku dniach leczenia zachowawczego, jednak u części mogą wystąpić powikłania wymagające dalszej terapii.

Czy ostre zapalenie trzustki to rak?

Nie, OZT nie jest rakiem. Jest to nagłe zapalenie trzustki, które może być wynikiem różnych czynników, takich jak kamienie żółciowe czy nadużywanie alkoholu. Rak trzustki to odrębne, poważniejsze schorzenie, które rozwija się stopniowo i ma inne objawy oraz rokowania.

>> Przeczytaj także: Przewlekły ból brzucha u dzieci. Kiedy powinien nas niepokoić?

Ostre zapalenie trzustki to poważne schorzenie, które wymaga szybkiej diagnozy i leczenia. Znajomość objawów oraz czynników ryzyka może pomóc w szybszym reagowaniu na pojawienie się choroby. Jeśli podejrzewasz u siebie objawy OZT, nie zwlekaj z wizytą u lekarza. Regularne badania i zdrowy styl życia mogą znacząco obniżyć ryzyko wystąpienia tego stanu.

Bibliografia

  1. Wereszczyńska-Siemiątkowska, U., & Daniluk, J. (2024). Interna Szczeklika. Aktualizacja: 15 lipca 2024.
  2. Kowalski, J. (2023). Podstawy gastroenterologii. Warszawa: Wydawnictwo Medyczne.
  3. Nowak, A. (2022). Choroby trzustki – diagnostyka i leczenie. Kraków: UJ Press.
  4. Smith, B., & Jones, L. (2021). Acute Pancreatitis: A Comprehensive Review. Journal of Gastroenterology.

Zespół Alporta – objawy, dziedziczenie, badania i leczenie

Sara Aszkiełowicz
-
0
Zespół Alporta – objawy, dziedziczenie, badania i leczenie

Zespół Alporta to rzadka choroba genetyczna, która powoduje progresyjne uszkodzenie nerek, słuchu i wzroku. Jest to schorzenie o złożonym podłożu genetycznym, które może manifestować się w różnym stopniu u różnych osób, w zależności od mechanizmu dziedziczenia. W tym artykule przedstawiamy najważniejsze informacje na temat zespołu Alporta: od jego objawów, przez mechanizmy dziedziczenia, po możliwości leczenia. Zachęcamy do lektury, aby dowiedzieć się, jak wcześnie rozpoznać chorobę i jakie kroki podjąć w celu jej skutecznego zarządzania.

Spis treści:

  1. Zespół Alporta. Co to jest?
  2. Zespół Alporta: objawy
  3. Zespół Alporta: rozpoznanie
  4. Zespół Alporta: leczenie
    • Czy możliwe jest całkowite wyleczenie zespołu Alporta?

Zespół Alporta. Co to jest?

Zespół Alporta to genetyczne schorzenie wpływające przede wszystkim na funkcjonowanie nerek, a także na słuch i wzrok. Choroba wynika z mutacji w genach kodujących białka kolagenu typu IV, który jest niezbędnym składnikiem błony podstawnej w nerkach, uchu wewnętrznym oraz oku. Choroba charakteryzuje się dużą zmiennością kliniczną, która zależy od konkretnej mutacji genetycznej oraz mechanizmu dziedziczenia.

Jak często występuje zespół Alporta?

Zespół Alporta jest chorobą rzadką, z częstością występowania wynoszącą od 1 na 50 000 do 1 na 100 000 osób. Schorzenie dotyka obu płci, ale jego przebieg jest zazwyczaj cięższy u mężczyzn, zwłaszcza w przypadku dziedziczenia związanego z chromosomem X. Choć występowanie zespołu Alporta jest stosunkowo niskie, u pacjentów z rodzinną historią chorób nerek powinno się zawsze brać pod uwagę to schorzenie w diagnostyce różnicowej.

pakiet nerkowy

Zespół Alporta: objawy

Objawy zespołu Alporta mogą różnić się w zależności od rodzaju dziedziczenia oraz płci pacjenta. Najbardziej charakterystyczne objawy to:

  • krwiomocz (widoczny lub wykryty w badaniu moczu) często pojawia się już w dzieciństwie i jest jednym z najwcześniejszych objawów. W miarę postępu choroby rozwija się białkomocz, a następnie przewlekła niewydolność nerek, która często wymaga dializ lub przeszczepu nerki.
  • problemy ze słuchem, szczególnie dotyczące tonów wysokich, zaczynają pojawiać się zwykle w okresie dojrzewania lub wczesnej dorosłości.
  • zmiany w soczewce oka (stożek soczewki, zaćma), a także rzadziej zmiany w siatkówce, które wpływają na jakość widzenia.

W niektórych przypadkach mogą występować objawy takie jak bóle mięśni i stawów, związane z uszkodzeniem błony podstawnej w innych tkankach.

Zespół Alporta związany z chromosomem X

Dziedziczenie związane z chromosomem X jest najczęstszą formą zespołu Alporta. W tej postaci mutacja występuje w genie COL4A5, który koduje jedną z podjednostek kolagenu typu IV. U mężczyzn, którzy mają tylko jeden chromosom X, choroba manifestuje się w pełni i ma ciężki przebieg. U kobiet, które są nosicielkami mutacji, objawy mogą być łagodniejsze lub mogą w ogóle nie występować, choć nie jest to regułą.

>> Przeczytaj także o: Zespół łamliwego chromosomu X (FRA X) – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Zespół Alporta związany z dziedziczeniem autosomalnym recesywnym

Dziedziczenie autosomalne recesywne wiąże się z mutacjami w genach COL4A3 lub COL4A4. Choroba rozwija się, gdy dziecko dziedziczy dwie zmutowane kopie genu – jedną od każdego z rodziców. Objawy tej postaci są zwykle ciężkie i podobne do tych obserwowanych u mężczyzn z dziedziczeniem związanym z chromosomem X.

Zespół Alporta związany z dziedziczeniem autosomalnym dominującym

Najrzadszą formą zespołu Alporta jest dziedziczenie autosomalne dominujące. W tej postaci jedna mutacja w genach COL4A3 lub COL4A4 wystarczy, aby wywołać chorobę. Objawy są zazwyczaj łagodniejsze i rozwijają się w późniejszym wieku.

>> To może Cię także zainteresować: Czy warto poznać swoje geny? Znaczenie badań genetycznych w diagnostyce i leczeniu chorób

Zespół Alporta: rozpoznanie

Diagnoza zespołu Alporta opiera się na analizie objawów klinicznych, wywiadzie rodzinnym oraz badaniach laboratoryjnych. Kluczowe kroki diagnostyczne to:

  • badanie moczu, w którym często stwierdza się krwiomocz i białkomocz.
  • biopsja nerki, która może wykazać charakterystyczne zmiany w błonie podstawnej.
  • badania audiologiczne w celu oceny utraty słuchu.
  • badania okulistyczne, które mogą ujawnić zmiany w soczewkach i siatkówce.
  • badania genetyczne.
Choroby nerek genetyczny panel diagnostyczny

Zespół Alporta: badania genetyczne

Badania genetyczne są obecnie najważniejszym narzędziem w diagnostyce zespołu Alporta. Analiza genów COL4A3, COL4A4 i COL4A5 pozwala na potwierdzenie obecności mutacji odpowiedzialnych za chorobę. Wykrycie konkretnej mutacji nie tylko potwierdza diagnozę, ale także umożliwia określenie mechanizmu dziedziczenia i przewidywanie przebiegu choroby.

>> Zobacz także: Kariotyp – badanie genetyczne

Zespół Alporta: leczenie

Leczenie zespołu Alporta jest objawowe i ma na celu spowolnienie postępu choroby oraz poprawę jakości życia pacjentów. Do najczęściej stosowanych metod należą:

  • Farmakoterapia: inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI) oraz blokery receptora angiotensyny II (ARB) są stosowane w celu ochrony nerek i zmniejszenia białkomoczu.
  • Aparaty słuchowe lub implanty ślimakowe: pomocne w przypadku znacznej utraty słuchu.
  • Korekcja wzroku: operacje okulistyczne, takie jak usunięcie zaćmy, mogą poprawić widzenie.
  • Dializa i przeszczep nerki: konieczne w przypadku schyłkowej niewydolności nerek.

Sprawdź również:

>> Przewlekła choroba nerek – objawy, przyczyny, powikłania, diagnostyka

>> GFR – kluczowy wskaźnik w ocenie czynności nerek i diagnostyce ich chorób

Czy możliwe jest całkowite wyleczenie zespołu Alporta?

Obecnie nie ma skutecznego leczenia przyczynowego zespołu Alporta. Terapie genowe są w fazie eksperymentalnej, ale mogą w przyszłości stać się realną opcją dla pacjentów. Na chwilę obecną zarządzanie chorobą koncentruje się na spowalnianiu jej postępu i poprawie jakości życia.

Zespół Alporta to poważna choroba genetyczna, która wymaga wczesnej diagnozy i interdyscyplinarnej opieki. Objawy takie jak krwiomocz, utrata słuchu i problemy z oczami powinny skłonić pacjentów do skonsultowania się z lekarzem. Badania genetyczne są kluczowym narzędziem diagnostycznym, umożliwiającym potwierdzenie choroby i zaplanowanie leczenia. Jeśli Ty lub ktoś z Twojej rodziny podejrzewa objawy związane z zespołem Alporta, nie zwlekaj – skonsultuj się z lekarzem i rozważ wykonanie odpowiednich badań.

Bibliografia

  1. Oka M I wsp. Genetic testing for Alport syndrome. Nephrology, Dialysis, Transplantation, 2014.
  2. Kashtan CE. Alport Syndrome: Diagnosis and Management. American Journal of Kidney Diseases, 2018.
  3. Gross O i wsp. Advances in understanding and treating Alport syndrome. Nature Reviews Nephrology, 2012.
  4. Chavez E i wsp. Alport Syndrome. Advances in Kidney Disease and Health. 2024.

Kofeina – jak wpływa na organizm człowieka, skutki uboczne. Fakty i mity na temat kofeiny

Magdalena Konowrocka
-
0
Kofeina – jak wpływa na organizm człowieka, skutki uboczne. Fakty i mity na temat kofeiny

Kofeina to substancja, która w zależności od dawki może wywierać pozytywny lub negatywny wpływ na organizm człowieka i nasze zdrowie. W pierwszej części artykułu: Kofeina – właściwości, działanie, optymalne dawki, omówiliśmy mechanizm działania kofeiny, jakie są bezpieczne dawki, czy kofeinę mogą zażywać dzieci i kobiety w ciąży.

W drugiej części omawiamy, jak kofeina wpływa na organizm, czy powoduje zaburzenia snu, czy podnosi ciśnienie i czy kofeina to narkotyk. Zapraszamy.

Spis treści:

  1. Jak działa kofeina?
  2. Kofeina – działanie przeciwzapalne
  3. Kofeina – wpływ na ośrodkowy układ nerwowy
  4. Kofeina – wpływ na sen
  5. Kofeina – wpływ na układ sercowo-naczyniowy? Czy kofeina podnosi ciśnienie?
  6. Kofeina u sportowców
  7. Czy kofeina jest szkodliwa? Skutki uboczne działania kofeiny
  8. Czy kofeina odwadnia? Czy kawa odwadnia?
  9. Kofeina a odchudzanie
  10. Czy kofeina to narkotyk? Czy kofeina uzależnia?
  11. Kofeina – interakcje z lekami
  12. Podsumowanie

Jak działa kofeina?

Kofeina zaliczana jest do substancji stymulujących, pobudzających ośrodkowy układ nerwowy. Umiarkowana ilość kofeiny – czyli do 400 mg/dobę –  poprawia zdolność koncentracji, niweluje zmęczenie, pozytywnie wpływa na funkcje poznawcze.

Ważnym efektem umiarkowanego spożycia kawy jest również zmniejszenie ryzyka śmierci z przyczyn sercowo-naczyniowych oraz z innych, dowolnych przyczyn.

Kofeina – działanie przeciwzapalne

Ważnym mechanizmem przeciwzapalnego działania kawy jest wzrost stężenia adiponektyny, hormonu produkowanego przez tkankę tłuszczową o działaniu przeciwzapalnym. Badania wskazują, iż obniżone stężenie tego hormonu jest czynnikiem ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych.

Innym mechanizmem działania przeciwzapalnego kawy jest zwiększanie ekspresję sirtuiny-1 (SIRT1), białka o właściwościach przeciwzapalnych. Kawa (i herbata) zmniejsza również ryzyko wystąpienia zespołu metabolicznego, który również przyczynia się do zaostrzenia stanu zapalnego.

Przeciwzapalne właściwości kofeiny są ważnym mechanizmem udokumentowanego działania przeciwnowotworowego tej substancji.

Niektóre badania nad właściwościami przeciwzapalnymi kofeiny i kawy nie wskazują jednoznacznie korzystnego wpływu tych substancji na stan zapalny i zmniejszenia stężenia markerów stanu zapalnego, np. CRP. Czynnikiem ograniczającym takie badania jest fakt iż ilość kawy definiowana jako filiżanka lub kubek napoju, jest wskaźnikiem nieprecyzyjnym i trudnym do porównania.

Nie ma również standaryzacji „mocy” kawy, zawartości kofeiny, ani tego czy zawiera dodatki (mleko, śmietanka, cukier, słodziki), a niektóre obserwacje wskazują, że dodatek cukru wpływa na wynik CRP.

Ponadto osoby kwalifikowane do badań mają różny status wyjściowy CRP, co jest powodowane stylem życia, masą ciała, wiekiem itp. Dlatego, jeśli czytamy badania zwracajmy baczną uwagę na jakość i precyzję danych. Tylko wówczas można wyciągać wiarygodne wnioski.

Przeciwzapalne działanie kofeiny to również jej hamujący wpływ na produkcję cytokin prozapalnych. Ważnym czynnikiem sprawnego działania tego mechanizmu jest spożywanie umiarkowanych dawek tego związku (do 400 mg/dobę), ponieważ wysokie dawki kofeiny mogą prowadzić do zmniejszania stężenia przeciwzapalnej IL-10.

Kofeina – wpływ na ośrodkowy układ nerwowy

Kofeina zwiększa sprawność umysłową i fizyczną poprzez oddziaływanie na ośrodkowy układ nerwowy. Mechanizm tego wpływu polega na tym, iż kofeina wiąże się z receptorami adenozyny, która jest blokerem wydzielania neuroprzekaźników:

Spożycie kofeiny wiąże się z zablokowaniem receptora adenozyny, wyłączeniem jej blokującego działania i zwiększeniem stężenia neuroprzekaźników pobudzających. Po eliminacji kofeiny z organizmu adenozyna znów wiąże się z receptorami, co blokuje wydzielanie neuroprzekaźników i skutkuje pojawieniem się efektu zmęczenia, senności, braku energii.

glutation zredukowany/utleniony

Kofeina – wpływ na sen

Kofeina wpływa na jakość i długość snu, zwłaszcza spożywana w nadmiernych ilościach i w godzinach wieczornych. Jedno z badań pokazało, iż kofeina w dawce > 2mg/kg masy ciała przyjęta późnym popołudniem lub wieczorem (≥17:00) skraca sen (poprzez późniejsze zaśnięcie i budzenie się w nocy) i zmniejsza jego efektywność.

W innym badaniu wykazano, iż spożycie kofeiny w godzinach porannych nie ma negatywnego wpływu na sen u większości badanych osób. W tym samym teście wypicie kawy około godziny 18.00 wpłynęło na jakość snu u około połowy badanych.

Wiąże się to z okresem półtrwania i działania kofeiny wynoszącym średnio 5 godzin. Większość osób może uniknąć negatywnego wpływu kofeiny na sen dzięki piciu kawy nie później niż o godz. 17.00.

Działanie kofeiny wiąże się z deprywacją snu, jednak wykazano również, iż poprawia koncentrację, czas reakcji i wydolność fizyczną u osób pozbawionych snu.

kofeina cz.2_ramka_1

Kofeina – wpływ na układ sercowo-naczyniowy? Czy kofeina podnosi ciśnienie?

Wpływ kofeiny na układ sercowo-naczyniowy można podzielić na oddziaływanie krótkoterminowe i długoterminowe.

Krótkoterminowo kofeina działają stymulująco na produkcję takich katecholamin jak adrenalina i noradrenalina – zwiększa częstość akcji serca i podnosi ciśnienie tętnicze krwi.

Badania wykazują jednak, iż regularne spożywanie kofeiny 2-3 filiżanek kawy lub herbaty dziennie jest bezpieczne dla osób z chorobami układu krążenia, a nawet może mieć korzystny wpływ. Jednym z mechanizmów takiego wpływu jest oddziaływanie kofeiny na śródbłonek naczyń, co poprawia ich funkcję i rozszerza naczynia.

Kofeina redukuje śmiertelność z przyczyn sercowo-naczyniowych, poprawia przebieg choroby niedokrwiennej serca oraz zmniejsza ryzyko incydentów sercowo-naczyniowych.

Długoterminowo kofeina nie ma wpływu na ciśnienie tętnicze.

kofeina cz.2_ramka_2

>> Może Cię zainteresować: Nadciśnienie tętnicze – nowe rekomendacje – część 1

Kofeina u sportowców

Kofeina jest tzw. substancją ergogeniczną, co oznacza iż może podnosić wydolność u sportowców, poprawiać wyniki. Kofeina może korzystnie wpływać na skurcze mięśni, poprzez mobilizację jonów wapnia, co redukuje zmęczenie. Może również działać poprzez zwiększenie aktywności pompy sodowo-potasowej.

Pozytywny wpływ u sportowców wywiera także działanie kofeiny na ośrodkowy układ nerwowy. Rekomendowane dla sportowców dawki kofeiny to 3-6 mg/kg masy ciała do zastosowania przed treningiem.

Czy kofeina jest szkodliwa? Skutki uboczne działania kofeiny

Kofeina – jak każda substancja może wywoływać skutki uboczne, w zbyt dużych dawkach może być szkodliwa.

Najczęstsze działania niepożądane zbyt wysokich dawek kofeiny (z powodu zbyt dużych ilości wypitej kawy lub kofeiny przyjętej w postaci suplementów) to:

  • przyspieszenie akcji serca (tachykardia), kołatania serca,
  • niepokój,
  • ból głowy,
  • zaburzenia snu – opóźnienie zasypiania i skrócenie czasu snu w nocy.

Wszystkie powyższe działania niepożądane związane są z dawką i obecnością większej ilości kofeiny w organizmie. Po jej wyeliminowaniu niekorzystne objawy mijają.

Groźniejsze w skutkach jest ryzyko osteoporozy. Istnieją dowody kliniczne wskazujące na to, iż przekraczanie progu 400 mg kofeiny dzienne podwyższa ryzyko wystąpienia osteoporozy i związanych z tym ryzyka złamań, głównie u kobiet.

Przedawkowanie kofeiny może być śmiertelne, w literaturze opisano 5 zgonów spowodowanych migotaniem komór i zatrzymaniem akcji serca. Jednak śmiertelna dawka kofeiny jest bardzo wysoka i wynosi >5000 mg (5 g). Tak wysokie spożycie tej substancji nie jest możliwe u osób przyjmujących tę substancję z kawą czy herbatą.

Czy kofeina odwadnia? Czy kawa odwadnia?

W internecie powszechnie spotyka się informację, że kawa odwadnia. Badania wykazują jednak, że umiarkowane spożycie kofeiny (~3 mg/kg lub około 250-300 mg dziennie) nie zwiększa objętości moczu i nie nasila diurezy. Dlatego spożywanie 2-3 filiżanek napoju dziennie nie wpływa na stan nawodnienia organizmu.

Natomiast przyjmowanie tej substancji w dawkach wyższych – 6 mg/kg lub więcej niż 500 mg dziennie – mogą nasilać diurezę i zwiększać ilość wydalanego moczu.

Zatem informacje, że kawy lub herbaty nie powinno się wliczać do bilansu płynów nie są prawdziwie.

Obydwa napoje są źródłem wody i powiększają dzienny bilans płynów.

>> Więcej o bilansie płynów przeczytasz: Odwodnienie i nawodnienie organizmu – fakty i mity

Badanie kofeiny w moczu (jakościowo)
kofeina cz.2_ramka_3

Kofeina a odchudzanie

Czy kofeina może pomagać w redukowaniu masy ciała? Wyniki badań w tym zakresie są sprzeczne. To może być spowodowane brakiem standaryzacji dawek kofeiny oraz kryteriów włączających uczestników do badania:

  • czy w badaniu brały udział osoby z nadwagą czy bez,
  • czy przed rozpoczęciem testów stosowały kofeinę czy nie,
  • czy przyjmowały inne związki o działaniu termogenicznym.

W niektórych badaniach potwierdzających pozytywny wpływ kofeiny na redukcję masy ciała stosowano dawki od 400 mg/dziennie do 1000 mg/dziennie kofeiny, czyli znacznie wyższe od tych, które uważa się za bezpieczne.

Dysponujemy również badaniami, które – pomimo stosowania wysokich dawek – nie pokazały istotnej statystycznie różnicy pomiędzy grupą przyjmują kofeinę i placebo.

Metaanaliza – czyli przegląd systematyczny wielu badań z ponowną analizą – przeprowadzona przez badaczy w 2019 roku dała asumpt do wniosków, iż kofeina może sprzyjać redukcji masy ciała i tkanki tłuszczowej oraz zmniejszaniu BMI. Jednak stosowane dawki są wówczas bardzo wysokie.

pakiet lipidogram extra baner

Czy kofeina to narkotyk? Czy kofeina uzależnia?

W powszechnej opinii kofeina uzależnia, jednak – pomimo, że może być nadużywana, a zaprzestanie jej spożycia powoduje objawy odstawienia, obecnie kofeina nie spełnia kryteriów substancji uzależniającej.

Klasyfikacja zaburzeń psychicznych wydawana przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne uznaje odstawienie kofeiny jako oficjalną diagnozę, podobnie jak zaburzenia wywołane nadużywaniem kofeiny i jej zatruciem. Jednak kofeina nie została oficjalnie uznana za substancję psychoaktywną.

Kofeina – interakcje z lekami

Kofeina może wchodzić z interakcje z wieloma substancjami i lekami. Przyjmowana z innymi stymulantami, takimi jak:

  • narkotyki (kokaina, amfetamina),
  • leki (efedryna– stosowana w syropach na kaszel),
  • leki stosowane w ADHD.

nasila działania niepożądane, potęgując drżenia, przyspieszone bicie serca, uczucie niepokoju.

Kofeina wchodzi również w interakcje z:

  • lekami stosowanymi w nadciśnieniu tętniczym (beta-blokery, leki moczopędne), osłabiając ich efektywność terapeutyczną,
  • benzodiazepinami (diazepam, lorazepam), zmniejszając ich działanie uspokajające i nasenne,
  • lewotyroksyną – hormonem tarczycy – osłabiając jej wchłanianie z przewodu pokarmowego, a tym samym aktywność i działanie leku.

Pacjenci stosujący te leki powinni zachować odpowiedni odstęp pomiędzy spożywaniem kofeiny (poranna kawa) a lekiem. Biorąc pod uwagę farmakokinetykę kofeiny przerwa powinna wynosić kilka godzin. Niektóre zalecenia mówią, iż pacjenci z niedoczynnością tarczycy, stosujący lewotyroksynę, muszą pamiętać o co najmniej 4-godzinnej przerwie pomiędzy zażyciem leku i kofeiną.

Wiedza o tym, iż kofeina może zaburzać działanie niektórych leków jest pomocna w podejmowaniu świadomych wyborów dotyczących ograniczania kofeiny w diecie, unikania napojów energetycznych i czytania etykiet różnych produktów.

Podsumowanie

Kofeina jest substancją, która niesie korzyści zdrowotne, pod warunkiem, iż jest spożywana w umiarkowanych ilościach. Po przekroczeniu dawek optymalnych może mieć niekorzystny wpływ na sen i samopoczucie.

Powinna być również ograniczana przez pacjentów z niektórymi chorobami przewlekłymi i zażywającymi niektóre leki. Kofeina jest substancją, której można używać w ramach zdrowej diety.

PIŚMIENNICTWO

  1. Vundrala Sumedha Reddy, S. Shiva, Srinidhi Manikantan, Seeram Ramakrishna,Pharmacology of caffeine and its effects on the human body,European Journal of Medicinal Chemistry Reports, Volume 10,2024,100138, ISSN 2772-4174, https://doi.org/10.1016/j.ejmcr.2024.100138. (dostęp 03.01.2025)
  2. Surma S.,Sahebkar A., Banach M.,Coffee or tea: Anti-inflammatory properties in the context of atherosclerotic cardiovascular disease prevention, Pharmacological Research, Volume 187, 2023,106596,ISSN 1043-6618,https://doi.org/10.1016/j.phrs.2022.106596.
  3. Saimaiti A, Zhou DD, Li J, Xiong RG, Gan RY, Huang SY, Shang A, Zhao CN, Li HY, Li HB. Dietary sources, health benefits, and risks of caffeine. Crit Rev Food Sci Nutr. (dostęp 03.01.2025)2023;63(29):9648-9666. doi: 10.1080/10408398.2022.2074362. Epub 2022 May 16. PMID: 35574653.
  4. Guest, N. S., VanDusseldorp, T. A., Nelson, M. T., Grgic, J., Schoenfeld, B. J., Jenkins, N. D. M., … Campbell, B. I. (2021). International society of sports nutrition position stand: caffeine and exercise performance. Journal of the International Society of Sports Nutrition, 18(1). https://doi.org/10.1186/s12970-020-00383-4 (dostęp 03.01.2025)
  5. Antonio J, Newmire DE, Stout JR, Antonio B, Gibbons M, Lowery LM, Harper J, Willoughby D, Evans C, Anderson D, Goldstein E, Rojas J, Monsalves-Álvarez M, Forbes SC, Gomez Lopez J, Ziegenfuss T, Moulding BD, Candow D, Sagner M, Arent SM. Common questions and misconceptions about caffeine supplementation: what does the scientific evidence really show? J Int Soc Sports Nutr. 2024 Dec;21(1):2323919. doi: 10.1080/15502783.2024.2323919. Epub 2024 Mar 11. PMID: 38466174; PMCID: PMC10930107. (dostęp 03.01.2025)
  6. https://shoppo.pl/pl/blog/co-to-znaczy-kawa-100-arabica-1715021706.html (dostęp 03.01.2025)
  7. https://www.fda.gov/consumers/consumer-updates/spilling-beans-how-much-caffeine-too-much (dostęp 03.01.2025)
  8. Diane C. Mitchell, Jon Hockenberry, Robyn Teplansky, Terryl J. Hartman,Assessing dietary exposure to caffeine from beverages in the U.S. population using brand-specific versus category-specific caffeine values, Food and Chemical Toxicology, Volume 80, 2015, Pages 247-252, ISSN 0278-6915, https://doi.org/10.1016/j.fct.2015.03.024. (dostęp 03.01.2025)
  9. https://www.aacap.org/AACAP/Families_and_Youth/Facts_for_Families/FFF-Guide/Caffeine_and_Children-131.aspx (dostęp 03.01.2025)
  10. https://www.hopkinsmedicine.org/health/wellness-and-prevention/is-coffee-bad-for-kids (dostęp 03.01.2025)
  11. https://ncez.pzh.gov.pl/dietetyka-sportowa/ (dostęp 03.01.2025)

Biała i brunatna tkanka tłuszczowa – różnice, funkcje, umiejscowienie

Magdalena Konowrocka
-
0
Biała i brunatna tkanka tłuszczowa – różnice, funkcje, umiejscowienie

Tkanka tłuszczowa w organizmie człowieka pełni kilka ważnych funkcji: ochronną, izolacyjną, energetyczną i endokrynną. Jakie mamy rodzaj tkanki tłuszczowej? Czym się różnią? Jakie pełnią funkcje? Dlaczego powinniśmy dbać o to, aby mieć więcej brązowej tkanki tłuszczowej? Dowiesz się z artykułu.

Spis treści:

  1. Tkanka tłuszczowa – rodzaje
  2. Tkanka tłuszczowa biała – rola, budowa, umiejscowienie
  3. Tkanka tłuszczowa brunatna – rola, budowa, umiejscowienie
  4. PODSUMOWANIE

Tkanka tłuszczowa – rodzaje

W organizmie człowieka stwierdza się obecność trzech rodzajów tkanki tłuszczowej. Są to:

  • biała tkanka tłuszczowa (WAT, ang. white adipose tissue)
  • brunatna (brązowa) tkanka tłuszczowa (BAT, ang. brown adipose tissue)
  • różowa tkanka tłuszczowa (PAT, ang. pink adipose tissue)

Oprócz wymienionych rodzajów adiopocytów, wyróżnia się także komórki beżowe, które są postacią pośrednią pomiędzy białą i brunatną tkanką tłuszczową.

tkanka tluszczowa infografika

Każdy rodzaj tkanki ma różne role do spełnienia, jednak każda z nich spełnia funkcje endokrynne – wydzielają substancje o charakterze hormonów.

pakiet hormony regulujące apetyt rozszerzony

Tkanka tłuszczowa biała – rola, budowa, umiejscowienie

Biała tkanka tłuszczowa jest dominującą tkanką tłuszczową naszego organizmu. Jest przede wszystkim magazynem energii, ale odpowiada również za amortyzację i izolację – chroniąc poszczególne narządy przez urazami i uszkodzeniami mechanicznymi.

Białą tkankę tłuszczową cechuje plastyczność (wielkość jej komórek może wynosić od 20 do 200 μm), a tłuszcz może stanowić aż 90% objętości jej komórek, spychając cytoplazmę, jądro i organella komórkowe na peryferia. Oznacza to, iż w sytuacji nadmiernego dostarczania energii z pokarmem powstaje nadwaga, a następnie otyłość.

Biała tkanka tłuszczowa zbudowana jest z:

  • tłuszczu, który stanowi 60-90% – w tym aż 90-99% to trójglicerydy, poza tym kwasy tłuszczowe, cholesterol, fosfolipidy;
  • wody, stanowiącej 5-30%;
  • białek.

Oprócz kumulowania energii, ten rodzaj tkanki tłuszczowej jest odpowiedzialny za wydzielanie wielu aktywnych substancji, wpływających na procesy łaknienia i sytości, na działanie insuliny, metabolizm glukozy i tłuszczów, regulujących ciśnienie tętnicze krwi, krzepliwość krwi, itp.

Do substancji wydzielanych przez adipocyty zaliczamy m.in:

  • adipokiny – hormony tkanki tłuszczowej, w wśród nich: leptynę, adiponektynę, rezystynę, omentynę;
  • hormony steroidowe: estron, estradiol, testosteron, hormon wzrostu;
  • cytokiny i czynniki wzrostu: TNF-α– czynnik martwicy nowotworów, IL-6;
  • czynniki naczynioaktywne: angiotensynogen/angiotensyna II, przedsionkowy peptyd natriuretyczny, prostaglandynę I2;
  • modulatory metaboliczne: apolipoproteina E, kwasy tłuszczowe, prostaglandynę E2.

Pełna lista substancji wydzielanych przez adipocyty jest bardzo długa i dobrze pokazuje, dlaczego leczenie otyłości jest tak trudnym procesem.

Tkanka tłuszczowa biała – umiejscowienie

Tkanka tłuszczowa buduje tzw. depozyty. W przypadku białej tkanki tłuszczowej są to:

  • depozyty podskórne – gromadzone w okolicach brzucha i okolicy pośladkowo udowej;
  • depozyty trzewne (brzuszne) – gromadzone w otrzewnej, krezce oraz pozaotrzewnowo;
  • depozyty międzynarządowe – gromadzone okołowątrobowo i międzymięśniowo.

Rozmieszczenie białej tkanki tłuszczowej jest bardzo ważnym wskaźnikiem i czynnikiem ryzyka wystąpienia zaburzeń metabolicznych.

Jeśli jej nadmiar gromadzi się w okolicy jamy brzusznej, mamy do czynienia z otyłością centralną (typu jabłko), natomiast jeśli rozmieszczony jest w dolnej części ciała (biodra, pośladki) występuje otyłość gynoidalna (typu gruszka).

Otyłość centralna wiąże się w ryzykiem występowanie chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy i innych zaburzeń metabolicznych, wisceralna tkanka tłuszczowa charakteryzuje się bowiem dużo większą aktywnością metaboliczną.

Aktywność białej tkanki tłuszczowej

Zdolność tkanki tłuszczowej do lipolizy (wytwarzania kwasów tłuszczowych) podlega wielu regulacjom:

  • hormonalnej,
  • nerwowej,
  • czynników fizjologicznych (wiek, stan odżywienia, stres, aktywność fizyczna).

Hormony i substancje wpływające na aktywność tkanki tłuszczowej możemy podzielić na dwie grupy:

  • Hormony i czynniki stymulujące lipolizę (w dużym uproszczeniu są to hormony wpływające na przyrost masy ciała):
    • katecholaminy – działają poprzez aktywację układu współczulnego – receptorów β-adrenergicznych (zwłaszcza receptora β3, występującego głównie w tkance tłuszczowej brzusznej)
    • hormon wzrostu – który potęguje i wspiera efekty działania katecholamin
    • glukagon
    • parathormon
    • kortyzol – również wspiera efekty działania katecholamin, ale reguluje również ekspresję β-receptorów
    • testosteron – szczególnie u mężczyzn w otyłości typu brzusznego i zespole PCOS
    • żeńskie hormony płciowe
  • Hormony i czynniki hamujące lipolizę to m.in.:
    • insulina – hormon o najsilniejszym działaniu antylipolitycznym, działający anabolicznie
    • katecholaminy – przez hamowanie α2- receptora
    • IGF-1
    • adenozyna.

>> Zobacz też: Układ hormonalny człowieka. Budowa, funkcje, hormony

Tkanka tłuszczowa brunatna – rola, budowa, umiejscowienie

Tkanka tłuszczowa brązowa, określana również jako brunatna tkanka tłuszczowa, jest odpowiedzialna przede wszystkim za utrzymywanie stałej temperatury ciała oraz wykorzystywanie nadmiaru energii dostarczanej z pokarmem.

Ciekawostką jest fakt, iż ten rodzaj tkanki tłuszczowej występuje tylko u ssaków. Barwę brunatną adipocytom tej tkanki tłuszczowej nadają cytochromy umiejscowione w bardzo licznie występujących mitochondriach.

Wielkość skupisk BAT zależy od kilku czynników. Należą do nich:

  • płeć,
  • wiek,
  • pora roku,
  • zawartość białej tkanki tłuszczowej,
  • poziom aktywności fizycznej.

Tkanka tłuszczowa brunatna – umiejscowienie

Komórki brązowej tkanki tłuszczowej pojawiają się pod koniec ciąży – około siódmego miesiąca. U noworodka jest to tkanka już w pełni rozwinięta, umiejscowiona głównie w górnych partiach ciała, w okolicach:

  • tętnic szyjnych,
  • tętnic podobojczykowych,
  • śródpiersia,
  • dołu pachowego,
  • między łopatkami.

Umiejscowienie brązowej tkanki tłuszczowej w ciele dorosłego człowieka jest podobne jak u noworodków. Najwięcej komórek brązowych leżu w okolicy nadobojczykowej i na karku. Uważa się, że to właśnie brunatna tkanka tłuszczowa odpowiada za powiększenie depozytów tłuszczu w okolicach karku u pacjentów z zespołem Cushinga.

Występowanie komórek brązowych notuje się również w śródpiersiu (w okolicy serca i aorty), wzdłuż rdzenia kręgowego, mniej podprzeponowo i w okolicach nadnerczy.

Tkanka tłuszczowa brunatna – budowa

Komórki tkanki tłuszczowej brązowej mają wielkość 20-40 μm (nawet 10 razy mniej niż komórki białe). Charakterystyczną ich cechą są liczne, bogate w cytochromy mitochondria. Tłuszcz w komórkach magazynowany jest w postaci wielu pęcherzyków, jądro komórki położone jest centralnie.

Ten rodzaj tkanki tłuszczowej charakteryzuje się bogatym unerwieniem i unaczynieniem.

Ważnym składnikiem brązowych komórek tłuszczowych jest białko nazywane termogeniną. Jego podstawową funkcją jest rozpraszanie i wydatkowanie energii cieplnej, kosztem wytwarzania i jej kumulowania w postaci ATP.

Brunatna tkanka tłuszczowa a wytwarzanie ciepła

Wytwarzanie i przenoszenie ciepła do tkanek odbywa się dzięki pośrednictwu układu sympatycznego (współczulnego). Stymulacja receptorów β2 i β3 adrenergicznych pobudza adipocyty do produkcji termogeniny i powoduje rozszerzenie docierających do nich naczyń krwionośnych. Wytworzone w komórkach ciepło pobierane jest następnie przez krew i transportowane do tkanek ciała.

Receptory β-adrenergiczne u człowieka rozmieszczone są w wielu tkankach i narządach całego ciała. Natomiast receptor β3-adrenergiczny w przeważającej części występuje w brunatnej tkance tłuszczowej brunatnej. niewielka aktywność notowana jest w pęcherzyku żółciowym, przewodzie pokarmowym i lewym przedsionku serca.

Aktywacja syntezy termogeniny u człowieka ma miejsce, gdy temperatura otoczenia spada poniżej 20-22°C, dzięki czemu krew może zachować prawidłową temperaturę, a ciepło może być rozprowadzane po całym organizmie.

Badania wskazują, iż długotrwała ekspozycja na zimno może aktywować BAT i zwiększać jej objętość, co obserwuje się u osób pracujących na wolnym powietrzu. Upośledzenie produkcji termogeniny obserwuje się w stanie otyłości. Modyfikacja brązowych komórek tłuszczowych zachodzi również pod wpływem deficytu kalorycznego – brunatne adipocyty kurczą się i zatrzymują tylko część energii wydatkowanej na termogenezę, dlatego osoby na dietach skarżą się na dyskomfort cieplny.

Tkanka tłuszczowa brunatna – jak zwiększyć jej objętość

Brunatna tkanka tłuszczowa jest sprzymierzeńcem człowieka, dlatego powinniśmy zadbać o jej optymalny poziom, aby nasze ciało mogło utrzymywać komfort cieplny.

Ilość brązowych komórek tłuszczowych zwiększa się pod wpływem:

  • ekspozycji na zimno (zimne prysznice, obniżenie temperatury powietrza w pomieszczeniu),
  • aktywności fizycznej,
  • odpowiedniej diety (z optymalną zawartością żelaza – brunatna tkanka tłuszczowa jest bogata w żelazo).

Przebywanie w pomieszczeniach, w których panuje wysoka temperatura, nie sprzyja aktywności tej tkanki tłuszczowej. W przegrzanych pomieszczeniach komórki brązowe mogą zamieniać się komórki białe.

>> Przeczytaj też: Otyłość i jej zapobieganie – profilaktyka otyłości pierwotnej i wtórnej

PODSUMOWANIE

Adipocyty białe i brązowe to komórki tej samej tkanki, różniące się jednak budową, funkcją i wpływem na organizm człowieka. Warto wiedzieć, dlaczego tak się dzieje, jakie są konsekwencje ich działania i dlaczego należy dbać optymalny poziom zarówno tkanki białej, jak i brunatnej.

PIŚMIENNICTWO

  1. Murawska-Ciałowicz E., Tkanka tłuszczowa – charakterystyka morfologiczna i biochemiczna różnych depozytów, Postepy Hig Med Dosw (online), 2017; 71: 466-484 e-ISSN 1732-2693
  2. Buczkowska M, Buczkowski K, Głogowska-Gruszka A, Duda S, Dyaczyński M, Nowak P. Tkanka tłuszczowa – budowa i funkcje, ze szczególnym uwzględnieniem charakterystyki wybranych adipokin i ich wpływu na organizm. Med Og Nauk Zdr. 2019;25(3):162-169. doi:10.26444/monz/110429.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci

Damian Matusiak
-
0
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci

Jedną z chorób budzących największe obawy rodziców jak i pediatrów jest zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Podstawowa wiedza to cenny skarb, gdyż choroba jest obarczona wysokim ryzykiem trwałych, poważnych powikłań i zgonu. Co każdy rodzic powinien wiedzieć o zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych?

Spis treści:

  1. Zapalenie opon mózgowych u dzieci – co to za choroba?
  2. Objawy zapalenia opon mózgowych u dzieci
  3. Zapalenie opon mózgowych u dzieci – grupa ryzyka
  4. Diagnostyka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci
  5. Zapalenie opon mózgowych u dzieci – leczenie
  6. Skutki zapalenia opon mózgowych u dzieci
  7. Profilaktyka
  8. Podsumowanie

Zapalenie opon mózgowych u dzieci – co to za choroba?

By zrozumieć chorobę należy poznać kilka podstawowych faktów anatomicznych:

  • ośrodkowy układ nerwowy składa się z mózgowia oraz rdzenia kręgowego;
  • mózg jest otoczony przez 3 błony; idąc od zewnątrz (strona czaszkowa) są to opona twarda, opona pajęcza oraz opona miękka;
  • między oponą pajęczą (tzw. pajęczynówką) oraz miękką istnieje niewielka przestrzeń wypełniona płynem mózgowo-rdzeniowym, tzw. przestrzeń podpajęczynówkowa, zapewniająca pewną elastyczność, ruchomość oraz miejsce dla przechodzenia naczyń krwionośnych i nerwów czaszkowych.

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR) to zakażenie obejmujące wspominaną przestrzeń anatomiczną. Zakażenie w jej obrębie powoduje odpowiedź zapalną, wzrost objętości płynu mózgowo-rdzeniowego i/lub pojawienie się odczynu ropnego, co powoduje wzrost ciśnienia wewnątrz czaszki.

ZOMR może być wywołane przez bakterie, wirusy, grzyby, a nawet pasożyty, jednak zdecydowanie najczęstszą przyczyną choroby są dwa pierwsze z wymienionych.

Zapalenie opon mózgowych u dzieci_infografika

Objawy zapalenia opon mózgowych u dzieci

Do pierwszych niespecyficznych objawów zaliczają się:

  • gorączka u dziecka,
  • dziecięcy ból głowy (u dzieci, które są w stanie werbalizować dolegliwości),
  • u młodszych dzieci napięte, wypukłe ciemiączko,
  • wymioty,
  • światłowstręt,
  • trudności w karmieniu,
  • przyspieszony oddech,
  • rozdrażnienie lub zaburzenia świadomości,
  • przyjmowanie przez dziecko odgięciowej pozycji ciała,
  • zmiany skórne; najbardziej charakterystyczne są wybroczyny (w kolorze ciemnoczerwonym/wiśniowym), które nie bledną pod wpływem ucisku, są najbardziej charakterystyczne dla ZOMR o etiologii meningokokowej.

Zapalenie opon mózgowych u dzieci – grupa ryzyka

W populacji pediatrycznej istnieje kilka czynników ryzyka zwiększonego zachorowania, do których zalicza się:

  • urazy czaszki penetrujące do mózgu i/lub przebiegające z wyciekiem płynu mózgowo-rdzeniowego,
  • nieleczone ostre zapalenie ucha środkowego i/lub zatok przynosowych,
  • zaburzenia odporności,
  • choroby nowotworowe,
  • cukrzyca,
  • stan po usunięciu śledziony,
  • sinicze wady serca,
  • uczęszczanie do żłobka i/lub przedszkola,
  • brak szczepień ochronnych.

Diagnostyka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci

Pamiętaj, że zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest stanem potencjalnego zagrożenia życia i podejrzewając chorobę nie można przeprowadzać diagnostyki na własną rękę. Grozi to wysokim ryzykiem nieodwracalnych powikłań ze strony mózgu oraz zgonem!

Podstawą postępowania jest szczegółowo zebrany wywiad lekarski oraz badanie przedmiotowe. W dalszej kolejności wykonuje się szereg badań diagnostycznych:

  • badanie dna oka lub tomografia komputerowa głowy w przypadku podejrzenia zwiększonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego,
  • płyn mózgowo-rdzeniowy (badanie ogólne oraz posiew): podstawa rozpoznania, pierwszy z wymienionych pozwala na wstępne określenie etiologii,
  • badania krwi:
    • posiew,
    • morfologia z rozmazem,

Morfologia krwi obwodowej
  • układ krzepnięcia,
    • CRP,
CRP białko C-reaktywne
  • prokalcytonina (wskaźniki stanu zapalnego),
    • sód,
    • potas,
    • kreatynina,
    • glukoza,
    • mocznik,
    • albumina,
    • kwas mlekowy;

w zależności od indywidualnych wskazań lista może być rozszerzona.

Zapalenie opon mózgowych u dzieci – leczenie

Najważniejszym elementem postępowania jest czas. Podejrzewając zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (zwłaszcza przy nasilonych wymienionych wyżej objawach), należy w trybie natychmiastowym zgłosić się do szpitala.

Pamiętaj, że początkowe objawy ZOMR mogą być słabo nasilone i nieswoiste, dlatego część dzieci trafia początkowo pod opiekę placówki podstawowej opieki zdrowotnej. Skierowanie dziecka przez lekarza pierwszego kontaktu do szpitala jest postępowaniem słusznym i każdorazowo należy wykonać zalecenie lekarskie.

W przypadku zapaleń na tle wirusowym w większości przypadków leczenie jest objawowe. Dla niektórych wirusów istnieją leki celowane ograniczające namnażanie się wirusa. Bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest wskazaniem do natychmiastowej antybiotykoterapii o szerokim spektrum działania.

W obu przypadkach prowadzi się jednoczesne leczenie objawowe, w tym wentylację (niekiedy mechaniczną, z wykorzystaniem respiratora) oraz zmniejszanie ciśnienia wewnątrzczaszkowego.

Skutki zapalenia opon mózgowych u dzieci

ZOMR niesie za sobą wiele groźnych powikłań, w tym trwałych uszkodzeń neurologicznych:

  • wysięk podtwardówkowy (występuje u 20–39 proc. dzieci, najczęściej bezobjawowy),
  • ogniskowe ubytki neurologiczne, np. niedowłady kończyn, trudności i/lub niezdolność do mówienia,
  • utrata słuchu,
  • padaczka,
  • wodogłowie,
  • upośledzenie zdolności poznawczych,
  • zgon.

Profilaktyka

Przed częścią przypadków zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych można się uchronić poprzez szczepienia przeciwko:

  • odrze, śwince i różyczce (MMR),
  • otoczkowym szczepom Haemophilus influenzae (u dzieci do 5. roku życia),
  • ospie wietrznej,
  • inwazyjnej chorobie pneumokokowej (w standardzie szczepionka 10-walentna, chroniąca przed 10 szczepami wirusa, odpłatnie 13 i 20-walentna),
  • inwazyjnej chorobie meningokokowej (odpłatnie, 2 rodzaje szczepionek: przeciwko serotypowi B oraz A, C, W135, Y),
  • kleszczowemu zapaleniu mózgu (odpłatnie).

Należy pamiętać, że kontakt z osobą z potwierdzonym zakażeniem meningokokowym, odrą i ospą jest wskazaniem do profilaktyki poekspozycyjnej. W tym przypadku zgłoś się do swojego lekarza pierwszego kontaktu.

Podsumowanie

Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych to choroba obarczona wysokim ryzykiem zgonu lub trwałych uszkodzeń neurologicznych. Objawia się m.in. gorączką, wymiotami, bólem głowy, światłowstrętem. Wymaga pilnej hospitalizacji i szybkiego działania, co zwiększa szanse na przebieg niepowikłany. Pamiętaj, że istnieje skuteczna profilaktyka w postaci szczepień ochronnych w zakresie wielu groźnych przyczyn ZOMR. Jeśli chcesz uchronić swoje dziecko przed dramatyczną chorobą to nie zwlekaj – udaj się do pediatry i dowiedz się, kiedy i jak zaszczepić swoje dziecko.

Źródła

  1. Rekomendacje postępowania w zakażeniach ośrodkowego układu nerwowego Epidemiologia, diagnostyka kliniczna i laboratoryjna
  2. Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego „KOROUN”, Zakład Epidemiologii i Mikrobiologii Klinicznej, Narodowy Instytut Leków, Warszawa, 2024
  3. Zainel A, Mitchell H, Sadarangani M. Bacterial Meningitis in Children: Neurological Complications, Associated Risk Factors, and Prevention. Microorganisms. 2021 Mar 5;9(3):535. doi: 10.3390/microorganisms9030535. PMID: 33807653; PMCID: PMC8001510.
  4. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8001510
  5. Tacon CL, Flower O. Diagnosis and management of bacterial meningitis in the paediatric population: a review. Emerg Med Int. 2012;2012:320309. doi: 10.1155/2012/320309. Epub 2012 Sep 20. PMID: 23050153; PMCID: PMC3461291.
  6. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3461291
  7. Al-Qahtani SM, Shati AA, Alqahtani YA, Ali AS. Etiology, Clinical Phenotypes, Epidemiological Correlates, Laboratory Biomarkers and Diagnostic Challenges of Pediatric Viral Meningitis: Descriptive Review. Front Pediatr. 2022 Jun 16;10:923125. doi: 10.3389/fped.2022.923125. PMID: 35783317; PMCID: PMC9249085.
  8. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9249085
  9. Alamarat Z, Hasbun R. Management of Acute Bacterial Meningitis in Children. Infect Drug Resist. 2020 Nov 11;13:4077-4089. doi: 10.2147/IDR.S240162. PMID: 33204125; PMCID: PMC7667001.
  10. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7667001

Kofeina – właściwości, działanie, optymalne dawki

Magdalena Konowrocka
-
0
Kofeina – właściwości, działanie, optymalne dawki

Kofeina to substancja, która wzbudza duże zainteresowanie konsumentów, ze względu na pojawiające się doniesienia o korzystnym lub niekorzystnym jej działaniu. Jednocześnie obserwujemy wzrost spożycia kofeiny z dietą. Kawa jest trzecim – po wodzie i herbacie – najczęściej spożywanym na świecie napojem.

Czym jest kofeina? Ile kaw dziennie można wypić? Jaka jest bezpieczna dawka kofeiny? Czy kobiety w ciąży mogą ją przyjmować? Czy kofeinę mogą zażywać dzieci?

Zapraszamy do przeczytania pierwszej części artykułu o kofeinie.

Spis treści:

  1. Kofeina – co to jest? Wchłanianie i metabolizm kofeiny w organizmie człowieka
  2. Jak długo działa kofeina?
  3. W jakich produktach występuje kofeina? Czy w herbacie jest kofeina?
  4. Ile kofeiny dziennie można spożywać?
  5. Kofeina u dzieci
  6. Kofeina a ciąża
  7. PODSUMOWANIE

Kofeina – co to jest? Wchłanianie i metabolizm kofeiny w organizmie człowieka

Kofeina jest związkiem pochodzenia naturalnego, należącym do grupy alkaloidów purynowych. Chemicznie to 1,3,7-trimetyloksantyna, bezwonny biały proszek o gorzkim smaku, rozpuszczalny w wodzie i w tłuszczach.

Po spożyciu kofeina łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego. Jako substancja łatwo rozpuszczalna w wodzie przenika przez większość błon biologicznych, w tym barierę krew-mózg, a jej biologiczna biodostępność jest bliska 100%.

Wchłanianie kofeiny i tempo jej metabolizmu zależne jest do czynników genetycznych oraz wieku, płci, chorób, spożycia alkoholu, narkotyków i nikotyny.

glutation zredukowany/utleniony

Wchłanianie kofeiny odbywa się głównie w jelicie cienkim, a ponad 95% metabolizowane jest w wątrobie przez cytochrom P450 – enzym 1A2, do trzech głównych metabolitów:

  • paraksantyny (1,7-dimetyloksantyny) – główna droga metabolizmu kofeiny (70-80%) i jej wydalania z moczem. Aktywność tego metabolitu jest dosyć niska, dlatego ludzki organizm może przyjmować dawki 300-500 mg kofeiny dziennie bez widocznych skutków ubocznych. Paraksantyna rozkłada tłuszcze, przyczynia się do zwiększonego poziomu glicerolu i tłuszczów we krwi;
  • teobrominy (3,7-dimetyloksantyny) – rozszerza naczynia krwionośne i nasila oddawanie moczu;
  • teofiliny (1,3-dimetyloksantyny) – rozszerza drogi oddechowe, stosowana w leczeniu astmy.
kofeina cz.1_infografika_1

Jak długo działa kofeina?

Kofeina szybko wchłania się z przewodu pokarmowego, głównie z jelita cienkiego – aż 99% kofeiny wchłania się w ciągu 45 minut. Jej maksymalne stężenie w osoczu po podaniu doustnym obserwuje się w okresie od 15-30 do 120 minut. Średni okres półtrwania kofeiny u osób zdrowych wynosi ok.5 godzin (4-6 godzin), ale może wahać się od 1,5 do ponad 9 godzin.

Jak długo kofeina pozostaje w organizmie konkretnego pacjenta i jak długo działa? To zależy od kilku czynników. Metabolizm kofeiny może być hamowany przez stosowanie leków, np. antykoncepcji hormonalnej lub stymulowany przez palenie papierosów. Inne czynniki mające wpływ na siłę działania kofeiny to otyłość czy wysokość nad poziomem morza.

Również forma podania kofeiny wpływa na siłę i okres jej działania. Przyjmowanie tej substancji w formie kapsułek przyspiesza metabolizm (w jednym z badań szczyt stężenia kofeiny po przyjęciu kapsułek został osiągnięty już po 30 minutach), podczas gdy jej wchłanianie z coli lub czekolady opóźnia działanie (w tym samym badaniu szczyt stężenia obserwowano po 90-120 minutach).

Badacze oceniali również, jaki wpływ na działanie kofeiny ma jej powolne (20 minut) spożywanie w stosunku do szybkiego (2 minuty) wypicia napoju. Badano również wpływ przyjmowania kofeiny z ciepłą lub zimną kawą czy napojami energetycznymi. Okazało się, iż tempo wypijania napoju, jego temperatura i rodzaj (kawa, napój energetyczny) ma niewielki wpływ na efekt działania kofeiny i jej aktywność farmakokinetyczną.

Szybsze działanie kofeiny ma miejsce po jej przyjęciu w postaci gumy do żucia. Wydaje się, że wpływ na to ma fakt, iż większość kofeiny uwalniania jest wówczas w jamie ustnej i wchłaniana przez śluzówkę policzka. Okazuje się jednak, iż taka droga podania nie ma wpływu na dostępność biologiczną substancji. 

Badanie kofeiny w moczu (jakościowo)

W jakich produktach występuje kofeina? Czy w herbacie jest kofeina?

Kofeina występuje w różnych produktach pochodzenia naturalnego, a poza tym jest stosowana jako dodatek do napojów czy słodyczy. Gdzie znajdziesz tę substancję?

Naturalnie występująca kofeina

Naturalnie występująca kofeina znajduje się w kawie. Zawartość kofeiny w tej roślinie zależy od gatunku kawowca, z którego pozyskuje się ziarna, a także od technologii palenia i przygotowywania napoju. Kawa mocno palona zawiera mniej kofeiny niż kawa palona krócej. Mniej kofeiny zawiera kawa Arabica (do 1,5%), w porównaniu z kawą Robusta (do 4%). Dlatego ta pierwsza jest łagodniejsza w smaku i mniej gorzka.

>> Dowiedz się więcej: Wpływ kawy na zaburzenia lipidowe i nadciśnienie tętnicze

Źródłami kofeiny są także:

  • herbata – mamy wówczas do czynienia z teiną;
  • guarana – z guaraniną;
  • yerba mate – mateina;
  • kakao i czekolada.

Oprócz tego kofeina występuje w ponad 60 innych roślinach, ich liściach, owocach lub ziarnach.

Ciekawostka
Zawartość kofeiny w kawie i teiny w mocnej herbacie jest porównywalna.
kofeina cz.1_infografika_2

Kofeina jako dodatek do produktów spożywczych i napojów

Oprócz produktów spożywczych, w których kofeina występuje naturalnie, mamy grupę produktów, do których producenci dodają ten składnik w postaci syntetycznej lub naturalnej, np. jako guarana lub orzech kola.

Są to głównie słodycze (czekolada), ale także np. masło orzechowe.

Najpopularniejsze produkty, do których dodaje się kofeinę to napoje energetyzujące, które zawierają powyżej 80 mg kofeiny lub napoje typu cola, zawierające 10-15 mg tej substancji.

kofeina cz.1_infografika_3

Kofeina w lekach

Syntetyczna kofeina jest również składnikiem leków (np. przeciwbólowych), gdzie jest dodawana w celu wzmocnienia ich działania.

Kofeina dostępna jest również jako suplement diety. Czasem w jedynym suplemencie występuje zarówno kofeina, jak i ekstrakt z guarany. Należy być ostrożnym, spożywając suplementy z kofeiną, aby nie przekraczać bezpiecznego dawkowania – zwłaszcza jeśli pijemy również kawę lub herbatę.

Napój bezkofeinowy – czy na pewno bez kofeiny?

Należy mieć świadomość, iż kawa bezkofeinowa jest napojem, który nadal zawiera kofeinę. Oczywiście jest jej tam mniej niż w zwykłej kawie, ale nadal należy brać to pod uwagę, jeśli musimy z niej całkowicie zrezygnować.

>> Przeczytaj też: Wpływ kawy na zaburzenia lipidowe i nadciśnienie tętnicze

Kawa bezkofeinowa może zawierać od 2-15 mg kofeiny w filiżance o pojemności ok. 220 ml. W filiżance zwykłej kawy o tej pojemności jest ok. 160-180 mg kofeiny.

MIT
Kawa bezkofeinowa w ogóle nie zawiera kofeiny.

Ile kofeiny dziennie można spożywać?

Kofeina jest substancją, która w umiarkowanych ilościach wywiera korzystny wpływ na zdrowie. Zgodnie z zaleceniami FDA dzienne spożycie kofeiny dla większości osób dorosłych nie powinno przekraczać 400 mg, ponieważ powyżej tej ilości substancja wywiera niepożądane skutki.

Mniej kofeiny jest dopuszczalne u kobiet w ciąży – ich dawka dzienna nie powinna przekraczać 300 mg. Pacjentki, które chcą zajść w ciążę, również powinny ograniczać jej spożycie.

>> To może Ci się przydać: Dieta matki karmiącej – co jeść, a czego unikać w okresie karmienia piersią?

Dieta dziecka do 12 r.ż w ogóle nie powinna zawierać kofeiny, a do 18 r.ż – do 100 mg.

Modyfikacja dawek kofeiny zalecana jest również u osób z niektórymi chorobami i przyjmujących niektóre leki.

pakiet lipidogram extra baner

Kofeina u dzieci

Kofeina kojarzy nam się głównie z kawą, której w Polsce dzieciom się nie podaje. Natomiast dzieci piją herbatę, czekoladę, a nastolatki dodatkowo napoje energetyczne. 

Nie ma udowodnionej bezpiecznej dawki kofeiny u dzieci. Pediatrzy rekomendują, aby nie podawać tej substancji dzieciom do 12. r.ż., a napojów energetycznych (również za względu na wysoką zawartość cukru) wszystkim dzieciom i nastolatkom. Amerykańska Akademia Pediatrii sugeruje również, aby dawkę kofeiny dla osób 12-18 lat ograniczać do 100 mg dziennie.

Wytyczne z Kanady zalecają następujące dzienne limity kofeiny:

  • 4-6 r.ż. – 45 mg
  • 7-9 r.ż. – 62 mg
  • 10-12 r.ż. – 80 mg
  • 12-18 r.ż. – 100 mg.

Nadmierne spożycie kofeiny przez dzieci i nastolatki może powodować problemy ze snem, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (bóle brzucha, problemy trawienne), przyspieszenie akcji serca, kołatania serca, niepokój, nadpobudliwość.

Kofeina a ciąża

Badania wskazują, iż kobiety w ciąży powinny unikać kofeiny, zwłaszcza w dużych dawkach. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności ustalił, iż maksymalna bezpieczna dawka kofeiny w diecie kobiety ciężarnej wynosi 200 mg dziennie. Należy pamiętać, iż jest to sumaryczna dawka kofeiny, obejmująca wszystkie jej źródła, nie tylko kawę. WHO dopuszcza spożycie 300 mg tej substancji.

Takie rekomendacje dla kobiet w ciąży wiążą się z potencjalnym niekorzystnym wpływem kofeiny na przebieg ciąży i zdrowie dziecka. Spożywanie wysokich dawek kofeiny wiąże się ograniczeniem wzrostu dziecka, ryzykiem poronienia i niską wagą urodzeniową noworodka.

>>> Dowiedz się więcej: Kawa w ciąży – czy można ją pić i w jakich ilościach?

Podsumowanie

Kofeina to substancja, która budzi duże zainteresowanie konsumentów. Wykazuje korzystne dla zdrowia działanie, pod warunkiem, iż jest spożywana w umiarkowanych ilościach. Jak powiedział Paracelsus „Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja jest trucizną”.

Kofeina wpisuje się w tę definicję, dlatego warto pić kawę lub inne napoje z kofeiną, ale mieć świadomość, iż nie należy przekraczać pewnych ilości i pamiętać, iż kofeina to nie tylko kawa.

Jak działa kofeina na nasz organizm, czy podnosi ciśnienie, jak działa na sen, jakie ma skutki uboczne – te wszystkie informacje znajdziesz w drugiej części artykułu: Kofeina – jak wpływa na organizm człowieka, skutki uboczne. Fakty i mity na temat kofeiny

PIŚMIENNICTWO

  1. Vundrala Sumedha Reddy, S. Shiva, Srinidhi Manikantan, Seeram Ramakrishna,Pharmacology of caffeine and its effects on the human body,European Journal of Medicinal Chemistry Reports, Volume 10,2024,100138, ISSN 2772-4174, https://doi.org/10.1016/j.ejmcr.2024.100138.
  2. Surma S., Sahebkar A., Banach M.,Coffee or tea: Anti-inflammatory properties in the context of atherosclerotic cardiovascular disease prevention, Pharmacological Research, Volume 187, 2023,106596,ISSN 1043-6618,https://doi.org/10.1016/j.phrs.2022.106596.
  3. Saimaiti A, Zhou DD, Li J, Xiong RG, Gan RY, Huang SY, Shang A, Zhao CN, Li HY, Li HB. Dietary sources, health benefits, and risks of caffeine. Crit Rev Food Sci Nutr. 2023;63(29):9648-9666. doi: 10.1080/10408398.2022.2074362. Epub 2022 May 16. PMID: 35574653.
  4. Guest, N. S., VanDusseldorp, T. A., Nelson, M. T., Grgic, J., Schoenfeld, B. J., Jenkins, N. D. M., … Campbell, B. I. (2021). International society of sports nutrition position stand: caffeine and exercise performance. Journal of the International Society of Sports Nutrition, 18(1). https://doi.org/10.1186/s12970-020-00383-4
  5. Antonio J, Newmire DE, Stout JR, Antonio B, Gibbons M, Lowery LM, Harper J, Willoughby D, Evans C, Anderson D, Goldstein E, Rojas J, Monsalves-Álvarez M, Forbes SC, Gomez Lopez J, Ziegenfuss T, Moulding BD, Candow D, Sagner M, Arent SM. Common questions and misconceptions about caffeine supplementation: what does the scientific evidence really show? J Int Soc Sports Nutr. 2024 Dec;21(1):2323919. doi: 10.1080/15502783.2024.2323919. Epub 2024 Mar 11. PMID: 38466174; PMCID: PMC10930107.
  6. https://shoppo.pl/pl/blog/co-to-znaczy-kawa-100-arabica-1715021706.html
  7. https://www.fda.gov/consumers/consumer-updates/spilling-beans-how-much-caffeine-too-much
  8. Diane C. Mitchell, Jon Hockenberry, Robyn Teplansky, Terryl J. Hartman,Assessing dietary exposure to caffeine from beverages in the U.S. population using brand-specific versus category-specific caffeine values, Food and Chemical Toxicology, Volume 80, 2015, Pages 247-252, ISSN 0278-6915, https://doi.org/10.1016/j.fct.2015.03.024.
  9. https://www.aacap.org/AACAP/Families_and_Youth/Facts_for_Families/FFF-Guide/Caffeine_and_Children-131.aspx
  10. https://www.hopkinsmedicine.org/health/wellness-and-prevention/is-coffee-bad-for-kids
  11. https://ncez.pzh.gov.pl/dietetyka-sportowa/

FSH – co to jest, kiedy wykonać badanie i co oznaczają wyniki?

Agata Strukow
-
0
FSH – co to jest, kiedy wykonać badanie i co oznaczają wyniki?

Artykuł został zaktualizowany 11.02.2025 r.

FSH – hormon folikulotropowy wytwarzany jest w przednim płacie przysadki mózgowej. Jak wpływa na organizm kobiety? Czy mężczyzna również ma ten hormon? Kiedy go należy badać? Zapraszamy do lektury.

Spis treści:

  1. Co to jest FSH?
  2. Kiedy należy wykonać badanie FSH?
  3. Jak przygotować się do badania FSH?
  4. FSH – interpretacja wyników

Co to jest FSH?

FSH – hormon folikulotropowy, folikulitropina – jest hormonem glikoproteinowym, produkowanym w komórkach gonadotropowych przysadki mózgowej. Składa się z dwóch podjednostek – α i β. Przysadka produkuje również inne gonadotropiny – TSH, LH. Każda z nich ma taką samą podjednostkę α, natomiast fragment β jest swoisty dla każdego hormonu.

Wydzielanie hormonów gonadotropowych kontrolowane jest przez gonadoliberynę (GnRH) produkowaną w podwzgórzu oraz poziom hormonów płciowych. Narządami docelowymi dla FSH są gonady – jajniki i jądra.

Poziom FSH zależy od wieku, płci, okresu cyklu menstruacyjnego.

Zaraz po urodzeniu, u noworodków, poziom gonadotropin jest niski i w tym okresie nie zależy od płci. Zaczyna wzrastać w 2 tygodniu życia dziecka, a obserwowany pik występuje pomiędzy 2 tygodniem a 3 miesiącem życia.

Poziom FSH zaczyna być wyższy u dziewczynek (a poziom LH u chłopców). U chłopców obniża się w okresie 6-9 miesięcy, zaś u dziewczynek pozostaje podwyższony do 3-4 roku życia.

>> Przeczytaj też: Krótkie kompendium wiedzy o dojrzewaniu płciowym

FSH u kobiet

Rolą hormonu folikulotropowego w organizmie kobiety jest stymulacja wydzielania hormonów płciowych:

Ważną funkcją tego hormonu jest również wpływ na wzrost i dojrzewanie komórek jajowych, pęcherzyka jajnikowego i stymulowanie owulacji.

Poziom FSH u kobiety zależy od fazy cyklu miesiączkowego i związany jest z funkcjonowaniem osi podwzgórze-przysadka-jajnik, która jest klasycznym ujemnym sprzężeniem zwrotnym. Zasada działania takiego ujemnego sprzężenia zwrotnego polega na tym, iż wzrost produkcji substancji A wpływa na aktywację stężenia substancji B. Z chwilą, gdy substancja B osiąga poziom optymalny, substancja A zaczyna obniżać swój poziom do czasu, gdy działanie substancji B znów osłabnie i cykl zaczyna się od początku.

W przypadku stymulacji wydzielania FSH sygnałem do jej uwolnienia jest GnRH (gonadoliberyna) produkowana przez podwzgórze. Następstwem tego jest wzrost produkcji FSH i jej wydzielanie do krwiobiegu. Miejscem docelowym działania FSH jest jajnik, który reagując na wzrost FSH zaczyna produkować estradiol lub progesteron – w zależności od fazy cyklu menstruacyjnego. Podniesienie poziomu jednego z tych dwóch hormonów jest sygnałem dla wyższych poziomów układu hormonalnego do redukcji poziomu GnRH, a następnie FSH.

FSH u mężczyzn

Poziom FSH u mężczyzny zależy od wieku, niższy jest przed osiągnięciem wieku dojrzewania. W czasie dojrzewania zaczyna wzrastać, aby osiągnąć plateau po jego zakończeniu.

Miejscem docelowym działania tego hormonu u mężczyzny są jądra, a jego funkcje to:

  • stymulacja syntezy testosteronu
  • wpływ na proliferację komórek Sertoliego, a przez to na spermatogenezę.

Kiedy należy wykonać badanie FSH?

Wskazaniami do wykonania badania poziomi hormonu folikulotropowego są:

Badanie FSH (folikulotropiny)

Jak przygotować się do badania FSH?

Badanie poziomu FSH u kobiety – w zależności od celu – powinno się odbywać w określonym dniu cyklu. Rutynowo badanie wykonuje się we wczesnej fazie folikularnej, czyli między 2-5 dniem cyklu, chyba, że lekarz zdecyduje inaczej.

pakiet hormony kobiece zaburzenia miesiączkowania

Badanie powinno być wykonywane w godzinach porannych.

>> Zobacz też: Jak prawidłowo przygotować się do badań laboratoryjnych?

FSH – interpretacja wyników

Prawidłowy poziom FSH zależy od fazy cyklu miesiączkowego oraz od płci. Wartości referencyjne, czyli tzw. normy FSH, podawane są na wyniku każdego laboratorium. Dlatego nie piszemy w tym miejscu jakie wartości są prawidłowe, dokładny ich zakres może być różny w zależności od stosowanej metody laboratoryjnej.

Warto jednak wiedzieć, iż na każdym wyniku powinny być wyszczególnione wartości dla każdej fazy cyklu, dla kobiety po menopauzie i oczywiście zależne od płci.

Podwyższone wartości FSH

FSH – wartości podwyższone obserwuje się w:

  • hipogonadyzmie – stan obniżonego wydzielania hormonów płciowych,
  • PCOS,
  • zespole Turnera – dysgenezja jajników,
  • zespole Klinefeltera – dysgenezja jąder,
  • zaniku jąder, kastracji,
  • gruczolaku przysadki,
  • przedwczesnym dojrzewaniu,
  • menopauzie.

Podwyższony poziom FSH może być również obserwowany w alkoholizmie.

Jaki wynik FSH świadczy o menopauzie?

Warto wiedzieć, iż jedno oznaczenie poziomu FSH nie wystarczy, aby stwierdzić, iż jest to menopauza. O menopauzie będzie świadczyła tendencja obniżonej wartości tego hormonu w czasie w połączeniu z objawami klinicznymi.

Obniżone wartości FSH

Obniżony poziom FSH może świadczyć o:

  • niewydolność przysadki mózgowej
  • niewydolność podwzgórza
  • guz nadnerczy, przerost nadnerczy.

Obniżony poziom FSH może być również związany ze stresem, niedożywieniem i jadłowstrętem psychicznym.

Wysokie FSH a ciąża

Poziom FSH jest ważny dla oceny możliwości zajścia w ciążę i oszacowania (razem z AMH i estradiolem) rezerwy jajnikowej.

Szacuje się, iż:

  • FSH w 3 dniu cyklu > 10 IU/l oznacza obniżoną rezerwę jajnikową
  • FSH > 20 IU/l – oznacza, iż zajście w ciążę jest mało prawdopodobne
  • FSH > 40 IU/l – oznacza, iż zajście w ciążę jest raczej niemożliwe – menopauza.

FSH – hormon folikulotropowy to badanie dostarczające cennych informacji o funkcjonowaniu układu hormonalnego zarówno kobiety, jak i mężczyzny. Jest jednym z badań rutynowych u kobiet z menopauzą (zarówno przedwczesną, jak i fizjologiczną), jest również bardzo pomocne w diagnostyce niepłodności. Badanie poziomu FSH jest zwykle zlecane z innymi hormonami płciowymi.

Piśmiennictwo

  1. Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, pod red. A. Dembińskiej-Kieć, J. Naskalskiego i B. Solnicy, wyd. IV, Wrocław 2018
  2. Caquet R., 250 badań laboratoryjnych. Kiedy zlecać, jak interpretować. PZWL, Warszawa 2007, 2009
  3. Pagana K., Pagana T., Testy laboratoryjne i badania diagnostyczne w medycynie, Elsevier Urban&Partner, Wrocław, 2013.
  4. Jankowska K., Diagnostyka niepłodności u kobiety – algorytm postępowania, szkolenie online Naczelnej Izby Lekarskiej, 17.01.2025.

Estradiol – co to jest, za co odpowiada? Kiedy wykonuje się badanie poziomu estradiolu

Agata Strukow
-
0
Estradiol – co to jest, za co odpowiada? Kiedy wykonuje się badanie poziomu estradiolu

Estradiol jest hormonem steroidowym, jednym z trzech estrogenów (obok estronu i estriolu).  Jest to główny estrogen ludzkiego organizmu, kojarzący się przede wszystkim z równowagą hormonalną kobiety, ale ma swoje zadania również w ciele mężczyzny. Jak działa estradiol, jak można go zbadać i o czym mogą świadczyć nieprawidłowe wyniki? Dowiesz się z artykułu.

Spis treści:

  1. Co to jest estradiol?
  2. Jakie funkcje pełni estradiol w organizmie?
  3. Kiedy należy badać estradiol – wskazania do badania
  4. Kiedy bada się estradiol i jak się przygotować do badania?
  5. Co oznacza podwyższony poziom estradiolu?
  6. Co oznacza obniżony poziom estradiolu?
  7. Estradiol w terapii chorób oraz w hormonalnej terapii zastępczej

Co to jest estradiol?

Estradiol (17-β-estradiol) to naturalny, najważniejszy w okresie rozrodczym i najsilniejszy estrogen w organizmie kobiety. 95% tego hormonu uwalnianie jest przez komórki ziarniste jajników, zaś niewielkie ilości wytwarzane są poza jajnikiem, z DHEA i testosteronu.

Po uwolnieniu przez komórki ziarniste estradiol jest transportowany we krwi do tkanek docelowych, gdzie wywiera odpowiednie działanie. Działanie estradiolu odbywa się za pośrednictwem swoistych receptorów rozmieszczonych w narządach płciowych, macicy, podwzgórzu, przysadce oraz w gruczołach piersiowych.

Mechanizm wydzielania estradiolu u kobiet sterowany jest przy pomocy mechanizmu sprzężenia zwrotnego. Niski poziom E2 w osoczu stymuluje podwzgórze do wydzielania FSH i LH, a pod wpływem tych hormonów poziom estradiolu osiąga szczyt swojego stężenia w czasie fazy owulacyjnej.

Jakie funkcje pełni estradiol w organizmie?

Estradiol u kobiet

E2 jest hormonem niezbędnym, aby u kobiety mogła wystąpić owulacja, a w jej następstwie zapłodnienie i ciąża. Dlatego poziom estradiolu stopniowo rośnie w I fazie cyklu miesiączkowego i osiąga pik 24 godziny przed owulacją.

Drugi pik występuje z fazie lutealnej, gdy tworzy się ciałko żółte, a następnie poziom estradiolu znów zaczyna się obniżać.

estradiol infografika

Estradiol odgrywa ważną rolę nie tylko u kobiet w okresie reprodukcyjnym, jest również ważny w czasie wzrostu i dojrzewania. Uczestniczy w rozwoju narządów płciowych i drugorzędowych cech płciowych. Jest odpowiedzialny za proliferację błony śluzowej macicy, stwarzając warunki do zagnieżdżenia się potencjalnie zapłodnionej komórki jajowej. Jest jednym z czynników warunkujących wytwarzanie w szyjce macicy uwodnionego śluzu, co sprzyja penetracji plemników.

W organizmie kobiety estradiol ma również wpływ na rozmieszczenie tkanki tłuszczowej, która gromadzi się wokół bioder, na udach i pośladkach. Jest to sylwetka typu gruszka.

Nie mniej ważne jest ogólnoustrojowe działanie estradiolu w organizmie kobiety. U kobiet w okresie reprodukcyjnym nazywany jest hormonem ochronnym, który wpływa na:

Ponadto estradiol jest hormonem mającym zdolność wiązania się z receptorami w ośrodkowym układzie nerwowym. Korzystnie wpływa na stan psychiczny i emocje. Niektóre badania wskazują korzystny wpływ estradiolu na pamięć przestrzenną oraz poprawę uczenia się.

Estradiol jest również hormonem, który ma wpływ na krzepnięcie krwi, co jest ważne w kontekście terapii hormonalnej w czasie menopauzy. Wpływ tego hormonu na parametry krzepnięcia krwi jest następujący:

  • zwiększenie poziomu VII czynnika krzepnięcia i białka C,
  • zmniejszenie poziomu inhibitora aktywatora plazminogenu, antytrombiny III i fibrynogenu.

Estradiol ma także wpływ na stan skóry – dzięki temu, że zwiększa przepuszczalność błon komórkowych poprawia nawodnienie i elastyczność skóry.

>> Sprawdź też: Równowaga hormonalna u kobiet

Estradiol u mężczyzn

Estradiol jest hormonem występującym także u mężczyzn. Jest go mniej niż w organizmie kobiety w wieku reprodukcyjnym, ale więcej niż u kobiet po menopauzie.

Źródłem estradiolu u mężczyzny jest tkanka tłuszczowa oraz mózg, ponadto jest produkowany w wątrobie, nadnerczach, jądrach oraz gruczołach piersiowych.

Estradiol w organizmie mężczyzny wpływa na jakość nasienia i ruchliwość plemników, a co za tym idzie na płodność. Odgrywa również rolę w utrzymaniu libido.

>> Zobacz też: Niepłodność u mężczyzn

Badania wskazują, że estradiol jest również do pewnego stopnia hormonem ochronnym u mężczyzn, ponieważ jest ważnym czynnikiem utrzymującym odpowiednią masę kostną. Zmiany gęstości mineralnej kości u mężczyzny w większym stopniu zależą do stężenia estradiolu niż testosteronu.

Odpowiednie stężenie estradiolu również u płci męskiej wpływa na zmniejszenie ryzyka rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. Hormon ten łagodzi też objawy andropauzy.

Kiedy należy badać estradiol – wskazania do badania

Oznaczanie poziomu estradiolu jest ważnym elementem oceny wydolności jajników. Dlatego wskazaniem do badania E2 u kobiety są:

  • zaburzenia miesiączkowania;
  • zaburzenia dojrzewania płciowego – dojrzewanie opóźnione, czyli brak cech dojrzewania płciowego u dziewczynki przed 13. rokiem życia i/lub brak miesiączki przed 16. rokiem życia;
  • niepłodność – trudności z zajściem w ciążę i/lub utrzymaniem ciąży;
  • monitorowanie owulacji – również w procedurze wspomaganego rozrodu i u pacjentek leczonych hormonalnie.

Ponadto estradiol bada się w przypadku podejrzenia nowotworu jajników oraz przerostu nadnerczy.

Dowiedz się więcej:

>> Krótkie kompendium wiedzy o dojrzewaniu płciowym

>> Testosteron u kobiet – co oznacza nieprawidłowy wynik?

Wskazania do badania poziomu estradiolu u mężczyzn:

  • problemy z płodnością;
  • ginekomastia;
  • podejrzenie nowotworu jąder;
  • podejrzenie przerostu nadnerczy.

>> Sprawdź także: Nowotwór jądra: objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Kiedy bada się estradiol i jak się przygotować do badania?

Poziom estradiolu u kobiety zależny jest od dnia cyklu miesięcznego, dlatego badanie – w zależności od wskazań – wykonuje się w określonych dniach pierwszej fazy cyklu. Ocena stężenia tego hormonu w fazie lutealnej – II fazie – nie ma znaczenia klinicznego.

Standardowo poziom estradiolu bada się pomiędzy 2-5 dniem cyklu. W celu stwierdzenia, czy pacjentka ma owulację, należy oznaczyć estradiol w czasie piku w cyklu menstruacyjnym – zazwyczaj jest to 12-14 dzień cyklu.

Badanie estradiolu

Badanie poziomu estradiolu przeprowadza się z krwi żylnej. Na badanie powinno się zgłaszać w godzinach porannych, wskazane jest bycie na czczo.

>> Zobacz też: Jak prawidłowo przygotować się do badań laboratoryjnych?

Co oznacza podwyższony poziom estradiolu?

Podwyższony poziom tego hormonu może występować w przypadku:

  • guzów nowotworowych jajnika,
  • guzów jąder,
  • guzów nadnerczy.

Wysoki poziom estradiolu może wskazywać również na choroby wątroby (marskość wątroby), może mieć związek z nadczynnością tarczycy. Wysoki poziom estradiolu u dziewczynek może świadczyć o przedwczesnym dojrzewaniu.

Wyższe stężenie estradiolu występuje również u kobiet w ciąży.

Zbyt wysoki poziom E2 u mężczyzn może być związany z ginekomastią.

Co oznacza obniżony poziom estradiolu?

Obniżony poziom estradiolu stwierdza się w:

U pacjentek w ciąży obniżony poziom estradiolu oznacza ciążę patologiczną i może świadczyć o ryzyku poronienia.

pakiet hormony kobiece zaburzenia miesiączkowania

Obniżony poziom estradiolu obserwuje się także u kobiet w menopauzie, a ponadto u pacjentek z jadłowstrętem psychicznym oraz u kobiet uprawiających intensywnie sport.

>> Przeczytaj także: Nieregularny okres i zaburzenia miesiączkowania

Estradiol w terapii chorób oraz w hormonalnej terapii zastępczej 

Estradiol jest hormonem podawanym jako lek w terapiach chorób oraz w hormonalnej terapii zastępczej u kobiet po menopauzie.

Może być zastosowany w kilku postaciach:

  • doustnie,
  • przezskórnie,
  • dopochwowo,
  • domięśniowo,
  • donosowo.

Wskazania do zastosowania estradiolu jako leku obejmują:

  • pierwotny i wtórny brak miesiączki – hipogonadyzm u kobiet;
  • objawy wypadowe w okresie menopauzy;
  • osteoporoza wywołana niedoborem estrogenów;
  • zanikowe zapalenie pochwy wywołanie niedoborem estrogenów – dopochwowo.

Estradiol jest lekiem, który podwyższa ryzyko wystąpienia epizodów zatorowo-zakrzepowych. Dlatego pacjentki z predyspozycjami do ich występowania nie powinny stosować tej substancji.

Ponadto estradiol wchodzi w interakcje z lekami przeciwzakrzepowymi, osłabiając ich działanie.

Ważne jest również, aby zachować ostrożność w przyjmowaniu leku u osób, które wymagają unieruchomienia (np. z powodu złamania), ponieważ nasila to ryzyko powikłań zatorowo-zakrzepowych.

Estradiol jest przeciwwskazany u kobiet w ciąży, a przed rozpoczęciem terapii u kobiet w wieku reprodukcyjnym należy przeprowadzić test ciążowy, aby upewnić się, że pacjentka nie jest w ciąży.

>> To może Cię zainteresować: Badania laboratoryjne u pacjentek przyjmujących hormony (antykoncepcję hormonalną, HTZ)

Estradiol to bardzo ważny hormon w organizmie kobiety, a jego badanie dostarcza wielu cennych informacji o stanie gospodarki hormonalnej. Należy tylko pamiętać, aby test przeprowadzać w odpowiednim czasie w ciągu cyklu, aby był rzeczywiście pomocny.

W określonych sytuacjach badanie jest również cenne u mężczyzn, dlatego jest coraz częściej u nich wykonywane.

Piśmiennictwo

  1. Luine V, Frankfurt M. Estrogenic regulation of memory: The first 50 years. Horm Behav. 2020 May;121:104711. doi: 10.1016/j.yhbeh.2020.104711. Epub 2020 Feb 13. PMID: 32035072; PMCID: PMC7198346.
  2. Lachowicz-Ochędalska A., Nowe aspekty działania estrogenów poprzez receptory błonowe, materiał zjazdowy IV Konferencja Sekcji Endokrynologii Molekularnej PTE, Poznań, 2-3.10.2004, Endokrynologia Polska / Polish Journal of Endocrinology 2005; 3 (56).
  3. Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, pod red. A. Dembińskiej-Kieć, J. Naskalskiego i B. Solnicy, wyd. IV, Wrocław 2018

Co jeść by wzmocnić odporność? Zasady zdrowego żywienia

Magdalena Konowrocka
-
0
Co jeść by wzmocnić odporność? Zasady zdrowego żywienia

Nasza odporność to mechanizm obronny organizmu, który chroni nas przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, takimi jak wirusy, bakterie czy grzyby. Aby nasz układ odpornościowy funkcjonował w sposób optymalny, istotne jest, aby dostarczać mu odpowiednich składników odżywczych, które wspierają jego działanie. Odpowiednia dieta pełni zatem kluczową rolę w budowaniu i utrzymaniu silnej odporności. Niniejszy artykuł podpowie nam, co jeść na odporność oraz jaka powinna być codzienna dieta dla wzmocnienia organizmu.

Spis treści:

  1. Ogólne zasady odżywiania, aby wzmocnić odporność
  2. Dieta na wzmocnienie odporności – kiedy z niej korzystać?
  3. Co jeść, aby wzmocnić organizm?
  4. Podsumowanie

Ogólne zasady odżywiania, aby wzmocnić odporność

Aby wzmocnić odporność, kluczowe jest zapewnienie organizmowi odpowiednich składników odżywczych, które wspierają funkcje układu immunologicznego. Istnieje wiele badań, które wskazują na rolę diety w poprawie zdolności organizmu do walki z infekcjami. Poniżej przedstawiono ogólne zasady wzmocnienia odporności oraz zalecenia dietetyczne wspierające zdrowie układu immunologicznego.

Ogólne zasady wzmocnienia odporności:

  1. Odpowiednio bilansowana dieta – codzienna dieta powinna być zrównoważona, oparta na różnorodnych produktach spożywczych, bogatych w witaminy, składniki mineralne, białka, tłuszcze, węglowodany oraz błonnik. Regularne spożywanie warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, chudego mięsa oraz ryb zapewnia organizmowi wszystko, co niezbędne do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego,
  2. Regularne posiłki – nasz organizm wymaga regularnego dostarczania energii, którą wydatkuje przez cały dzień. Regularnie spożywane posiłki (4-5 na dobę), zapewniają lepszy metabolizm i optymalne wykorzystanie składników odżywczych, a tym samym wzmocnienie odporności organizmu. Należy podkreślić, że regularne spożywanie posiłków sprzyja prawidłowej sprawności umysłowej i fizycznej.  Prawidłowo skomponowane pod względem odżywczym pierwsze śniadanie, jest niezbędne, aby pobudzić metabolizm i przygotować organizm człowieka do prawidłowego funkcjonowania w ciągu dnia. Ma za zadanie zabezpieczyć nasz organizm przed wahaniami stężenia glukozy we krwi. Regularne spożywanie posiłków zapobiega spadkom energii w ciągu doby, ma to także pozytywny wpływa na odporność (badanie WHO).
  3. Odpowiednie nawodnienie – nawodnienie organizmu również jest ważne dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Woda wspomaga transport składników odżywczych, dzięki czemu wspiera utrzymanie prawidłowego stanu zdrowia. Pamiętajmy, iż nawodnienie organizmu pochodzi nie tylko z wypijanej przez nas wody. Na bilans płynów wpływa także woda zawarta w pokarmach stałych, warzywach i owocach. Zapotrzebowanie na płyny zależy od wielu czynników, m.in., wieku, płci czy aktywności fizycznej.
  4. Odpowiednia ilość i jakość snu – warto dbać o odpowiednią ilość snu, czyli co najmniej 7-8 godzin dziennie. Osoby, które śpią za krótko lub często się wybudzają ze snu, mają osłabioną odpowiedź immunologiczną.
  5. Aktywność fizyczna – regularna, dostosowana do indywidualnych potrzeb aktywność fizyczna pomaga utrzymać układ odpornościowy w dobrej kondycji. Nawet 30 minutowy, codzienny spacer wzmacnia i dotlenia nasz organizm. Dla zachowania dobrego zdrowia i optymalnej odporności, wskazana jest umiarkowana aktywność fizyczna, zbyt intensywny wysiłek nie jest wskazany.
  6. Unikanie stresu – długotrwały stres ma negatywny wpływ na układ odpornościowy, techniki relaksacyjne, jak medytacja czy joga pomagają w opanowaniu stresu.

Sprawdź też:

>> Suplementacja – świadome budowanie odporności

>> Nawadnianie organizmu – suplementacja elektrolitów

Dieta na wzmocnienie odporności – kiedy z niej korzystać?

Odporność naszego organizmu powinniśmy wzmacniać każdego dnia, jednak jest to szczególnie ważne w:

  1. Sezonie infekcyjnym – przeziębień i grypy – zwiększona liczba infekcji w okresie jesienno-zimowym to czas, kiedy warto szczególnie dbać o dietę wspierającą odporność,
  2. Czasie przewlekłego stresu – gdy organizm jest narażony na chroniczny stres, warto wspomagać odporność odpowiednimi nawykami zdrowotnymi,
  3. Okresie po chorobie – po przebytej infekcji organizm potrzebuje wsparcia w regeneracji, dlatego warto zwiększyć spożycie składników odżywczych, które wspierają funkcjonowanie układu immunologicznego.

Co jeść, aby wzmocnić organizm?

Nasza codzienna dieta powinna być urozmaicona i pełnowartościowa, aby codzienny jadłospis zawierał składniki pokarmowe wzmacniające i pobudzające układ odpornościowy do prawidłowej pracy.

Owoce i warzywa wzmacniające odporność

Do produktów wpływających na wzmocnienie odporności należą warzywa i owoce, które są naturalnym i najlepszym źródłem:

  • witamin – organizm człowieka nie jest w stanie syntetyzować witamin, dlatego muszą być one dostarczane wraz z pożywieniem;
  • składników mineralnych;
  • związków bioaktywnych takich jak: antocyjany, flawonoidy, izoflawony.

Składniki te m.in. stymulują układ immunologiczny, mają działanie antyoksydacyjne, chronią DNA komórek, regulują działanie hormonów. Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia powinniśmy jeść minimum 400 g owoców i warzyw dziennie w co najmniej 5 porcjach. Coraz więcej badań wskazuje, że im więcej warzyw i owoców jemy, tym lepiej dla naszego zdrowia.

>> Sprawdź także: Układ hormonalny człowieka. Budowa, funkcje, hormony

Co jeść na odporność? Witamina C

Źródła witaminy C w diecie to:

  • warzywa – papryka, brokuły, kalafior, kapusta, natka pietruszki;
  • owoce – w zimie owoce cytrusowe, latem – owoce sezonowe (np. truskawki, porzeczki).

>> Zobacz także: Z czym nie łączyć witaminy C? Dietetyczne fakty i mity na temat witaminy C

Dieta na odporność – witamina A

Źródła witaminy A w diecie (β-karotenu) to: dynia, marchew, papryka, pomidory, jarmuż.

Dieta na wzmocnienie odporności – produkty bogate w witaminę D

Źródła witaminy D:

  • tłuste ryby morskie: śledź, łosoś, halibut, makrela;
  • jaja;
  • wątroba;
  • mleko wzbogacane w witaminę D;
  • margaryny, do których w Polsce obligatoryjnie dodaje się witaminę D.

W populacji polskiej występują niedobory witaminy D, dlatego – szczególnie w okresie jesienno-zimowym, gdzie mamy małą ekspozycję na światło słoneczne, pod wpływem którego witamina D jest syntezowana w skórze – zaleca się wykonywanie badania poziomu witaminy D i odpowiednią suplementację.

>> Dowiedz się więcej: Przedawkowanie witaminy D – objawy, przyczyny, badania laboratoryjne, leczenie

Co jeść na odporność? Produkty pełnoziarniste

Ważnym elementem diety wspierającej odporność są produkty zbożowe pełnoziarniste, będące źródłem witamin z grupy B i składników mineralnych (magnez i cynk), a także błonnika pokarmowego. Dlatego do codziennej diety należy włączyć:

  • pieczywo razowe,
  • kaszę gryczaną i jęczmienną,
  • makaron ryżowy,
  • ryż brązowy,
  • naturalne płatki zbożowe.

>> Przeczytaj też: Dieta antyrakowa (przeciwnowotworowa). Co jeść, czego unikać, przykładowy jadłospis

Składniki diety wzmacniającej odporność: selen i cynk

Składnikiem budowania odporności są także selen i cynk. Najlepszym źródłem obydwu minerałów jest dieta.

Cynk można znaleźć w:

  • mięsie,
  • owocach morza,
  • nasionach dyni,
  • orzechach,
  • pełnoziarnistych produktach zbożowych.

Źródła selenu to:

  • orzechy brazylijskie,
  • ryby i owoce morza,
  • mięso.

Pozostałe składniki diety wpływające na odporność

Białka pokarmowe to podstawowe cegiełki, z których zbudowane są komórki, w tym komórki odpornościowe. Zbyt mała ilość białka w diecie może prowadzić do osłabienia mechanizmów obronnych organizmu. Dlatego codzienna dieta powinna być bogata w produkty białkowe.

Bogate w białko są:

  • chude mięso,
  • tłuste ryby morskie,
  • jaja,
  • rośliny strączkowe np. fasola, groch, bób, ciecierzyca, soja, soczewica,
  • orzechy i nasiona.

Kwasy tłuszczowe omega-3 mają działanie przeciwzapalne, co jest szczególnie istotne w kontekście ochrony przed przewlekłymi stanami zapalnymi, które mogą osłabić odporność.

Źródłami kwasów omega-3 są:

  • ryby morskie łosoś, makrela, sardynki,
  • siemię lniane,
  • orzechy włoskie,
  • oleje roślinne np. olej lniany, rzepakowy.

Produkty fermentacji mlekowej w codziennej diecie powinny znaleźć się także produkty mleczne, zwłaszcza napoje fermentowane do których należą:

  • jogurty,
  • kefiry,
  • maślanki,
  • zsiadłe mleko najlepiej naturalne,
  • bez dodatku cukru.

Napoje te zawierają bakterie probiotyczne, które wzmacniają układ odpornościowy organizmu, a także regulują pracę układu pokarmowego.

Probiotyki znajdują się także w naturalnych kiszonkach, które powstają w wyniku fermentacji mlekowej:

  • kapuście kiszonej (cenne źródło witaminy C),
  • ogórkach kiszonych.

Kiszenie jest jedną z najstarszych metod utrwalania żywności, w codziennej diecie nie może zabraknąć produktów fermentacji mlekowej.

>> To może Cię zainteresować: Odporność populacyjna – co to takiego?

Podsumowanie

Pamiętajmy, że aby wzmocnić swoją odporność musimy przestrzegać kilku zaleceń, dzięki którym mamy szansę uchronić się przed infekcją lub przejść ją w sposób łagodny. Przyjmowane z pokarmem witaminy i składniki mineralne są najlepszym sposobem zapobiegania niedoborom odporności. Jeśli do zdrowego odżywiania dodamy odłowieni sen i umiarkowaną aktywność fizyczną mamy szansę na cieszenie się pełnią zdrowia przez cały rok.

Piśmiennictwo

  1. Lynch S.V., Pedersen O.: The Human Intestinal Microbiome in Health and Disease. N. Engl. J. Med., 2016; 375: 2369–2379
  2. Gruber-Bzura BM.: Vitamin D and influenza – prevention or therapy? Int. J. Mol. Sci. 2018; 19:2419. doi: 10.3390/ijms19082419 
  3. Anna Ławniczek-Wałczyk, Joanna Orysiak, Agata Stobnicka „Wspomaganie dietą układu odpornościowego w walce z infekcją”, „The use of diet in the support of the immune system in the fight against infections”. Published by: Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy

Zdrowie psychiczne a toczeń rumieniowaty układowy – co musisz wiedzieć?

Anna Kołtyś
-
0
Zdrowie psychiczne a toczeń rumieniowaty układowy – co musisz wiedzieć?

Toczeń rumieniowaty układowy (TRU, ang. systemic lupus erythematosus, SLE) to przewlekła choroba autoimmunologiczna, w której układ immunologiczny atakuje własne tkanki i narządy, prowadząc do zaburzeń ich funkcjonowania.

Schorzenie to może powodować zmiany w niemal całym organizmie, w tym wpływać na funkcjonowanie układu nerwowego. W takich przypadkach mówimy o toczniu neuropsychiatrycznym. W tym artykule wyjaśniamy, jakie są możliwe przyczyny problemów związanych z psychiką w przebiegu tocznia, jakie objawy mogą występować oraz kiedy należy skonsultować się z lekarzem.

Spis treści:

  1. Toczeń neuropsychiatryczny – co to jest?
  2. Przyczyny tocznia neuropsychiatrycznego
  3. Objawy tocznia neuropsychiatrycznego
  4. Jak dbać o zdrowie psychiczne w toczniu?
  5. Diagnostyka tocznia neuropsychiatrycznego
  6. Kiedy udać się do lekarza?
  7. Leczenie zaburzeń psychicznych w przebiegu tocznia
  8. Podsumowanie

Toczeń neuropsychiatryczny – co to jest?

Toczeń rumieniowaty układowy to choroba, która może wpływać na funkcjonowanie całego organizmu. Charakteryzuje się nieprzewidywalnym przebiegiem i różnorodnymi objawami, zależnymi od narządów lub układów dotkniętych procesem chorobowym.

Zmiany w układzie nerwowym występują u około 50% pacjentów z TRU, a taki stan określa się mianem tocznia neuropsychiatrycznego (ang. neuropsychiatric systemic lupus erythematosus, NPSLE).

Przyczyny tocznia neuropsychiatrycznego

Przyczyna rozwoju choroby jest złożona i nie została jeszcze w pełni poznana. Uważa się jednak, że zaburzenia neurologiczne i psychiatryczne w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego mogą mieć związek z:

  • obecnością autoprzeciwciał – specyficzne przeciwciała, takie jak ANA (przeciwciała przeciwjądrowe, np. anty-dsDNA), mogą atakować komórki układu nerwowego, powodując stan zapalny,
  • odkładaniem się kompleksów immunologicznych – kompleksy te, związane z obecnością autoprzeciwciał, mogą odkładać się w tkankach, co prowadzi do uszkodzenia neuronów (komórek nerwowych) i zaburza ich prawidłowe funkcjonowanie,
  • stanem zapalnym w mózgu – procesy zapalne mogą uszkadzać naczynia krwionośne oraz zwiększać skłonność do zakrzepów w mózgu i negatywnie wpływać na jego funkcjonowanie;
  • efektami ubocznymi leczenia – niektóre leki, takie jak np. kortykosteroidy, mogą powodować zmiany nastroju, drażliwość, a czasem nawet epizody depresyjne lub psychozę.

Objawy tocznia neuropsychiatrycznego

Objawy tocznia rumieniowatego układowego są różnorodne i zależą od stopnia zaawansowania choroby oraz, w przypadku NPSLE, od jej wpływu na układ nerwowy. W przebiegu tocznia neuropsychiatrycznego mogą wystąpić:

  • zaburzenia psychiatryczne, które obejmują zaburzenia nastroju, funkcji poznawczych, stany lękowe, psychozę oraz zaburzenia świadomości;
  • zaburzenia neurologiczne, w tym m.in. zespół Guillaina-Barrégo, aseptyczne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, bóle głowy, mnogie zapalenie pojedynczych nerwów, neuropatia obwodowa lub czaszkowa, zaburzenia ruchowe, drgawki.

Warto podkreślić, że wystąpienie izolowanych zaburzeń psychicznych ponad 18 miesięcy przed rozpoznaniem SLE może budzić wątpliwości co do diagnozy NPSLE. W takich przypadkach konieczne jest przeprowadzenie diagnostyki różnicowej, aby wykluczyć inne przyczyny zaburzeń psychicznych. Objawy neurologiczne u pacjentów z toczniem mogą być bezpośrednio związane z przebiegiem choroby lub stanowić efekt uboczny stosowanego leczenia.

Jak dbać o zdrowie psychiczne w toczniu?

Chociaż życie z chorobą przewlekłą może być dużym wyzwaniem, istnieją skuteczne sposoby na poprawę zdrowia psychicznego i jakości życia:

  1. Regularne kontrole lekarskie – zgłaszaj lekarzowi wszelkie niepokojące objawy, zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Warto konsultować się z reumatologiem, neurologiem i psychiatrą.
  2. Wsparcie psychologiczne – terapia psychologiczna, zwłaszcza poznawczo-behawioralna, może pomóc w radzeniu sobie z emocjami, stresem i lękiem. Dobrym rozwiązaniem jest również dołączenie do grup wsparcia dla osób chorujących na toczeń rumieniowaty układowy.
  3. Zdrowy styl życia:
    • Aktywność fizyczna, dostosowana do możliwości, może poprawić nastrój i zmniejszyć zmęczenie.
    • Zdrowa dieta, bogata w kwasy tłuszczowe omega-3, wspiera zdrowie mózgu.
    • Dbanie o higienę snu pomaga regenerować organizm.
  4. Farmakoterapia – jeśli objawy psychiczne są nasilone, lekarz może zalecić leki przeciwdepresyjne, przeciwlękowe lub inne dostosowane do sytuacji pacjenta.
  5. Monitorowanie aktywności choroby – regularne badania wykonywane na zlecenie lekarza specjalisty, na przykład oznaczanie poziomu przeciwciał anty-dsDNA, mogą pomóc w monitorowaniu aktywności choroby i dostosowywaniu leczenia.

    Diagnostyka tocznia neuropsychiatrycznego

    Rozpoznanie tocznia opiera się na analizie objawów klinicznych oraz wyników badań laboratoryjnych. Diagnostyka problemów psychicznych u pacjenta chorującego na toczeń może obejmować wykonanie badań:

    • laboratoryjnych, w tym oznaczenie obecności ANA,
    • obrazowych (np. MRI lub CT głowy),
    • konsultację psychiatryczną i psychologiczną.

    W diagnostyce tocznia rumieniowatego układowego wykorzystuje się kryteria klasyfikacyjne opracowane przez ACR (American College of Rheumatology) oraz EULAR (European League Against Rheumatism) z 2019 roku. Jednym z kryteriów jest obecność we krwi przeciwciał:

    • przeciwjądrowych (ANA): anty-dsDNA, anty-Sm,
    • antyfosfolipidowych: anty-β2-glikoproteina 1, anty-kardiolipina.

    Uważa się, że w przypadku tocznia neuropsychiatrycznego mogą występować również inne ANA, np. przeciwciała anty-RNP/Sm, anty-rybosomalne białko P oraz przeciwciała skierowane przeciwko antygenom układu nerwowego.

    przeciwciała przeciwjądrowe ANA

    Kiedy udać się do lekarza?

    Jeśli chorujesz na toczeń rumieniowaty układowy i zauważysz u siebie jakiekolwiek zmiany w zdrowiu psychicznym, natychmiast skontaktuj się z lekarzem. Do objawów, które wymagają szczególnej uwagi, należą:

    • pogorszenie nastroju, apatia, depresja,
    • silny lęk, napady paniki,
    • trudności z pamięcią lub koncentracją,
    • objawy psychotyczne (omamy, urojenia),
    • objawy neurologiczne.

    Wczesna diagnoza i szybkie wdrożenie odpowiedniego leczenia są kluczowe dla poprawy jakości życia pacjentów.

    Badanie przeciwciał anty-dsDNA

    Leczenie zaburzeń psychicznych w przebiegu tocznia

    Objawy neurologiczne u pacjentów z toczniem stanowią istotne wyzwanie terapeutyczne. Kluczowym krokiem przed rozpoczęciem leczenia jest dokładna diagnostyka różnicowa, która pozwala wykluczyć inne schorzenia o podobnych, niespecyficznych objawach.

    W przypadku wystąpienia objawów neuropsychiatrycznych konieczna jest konsultacja ze specjalistą. Reumatolodzy często współpracują z neurologami, co umożliwia skuteczniejsze monitorowanie choroby i zapewnienie pacjentom kompleksowej opieki medycznej.

    Podsumowanie

    Toczeń rumieniowaty układowy może znacząco wpływać na zdrowie psychiczne. Objawami tej choroby mogą być między innymi zaburzenia nastroju, lęk, problemy z pamięcią, bóle głowy czy objawy psychotyczne.

    Wczesne rozpoznanie i wdrożenie odpowiedniego leczenia mogą pomóc w poprawie stanu psychicznego pacjentów i umożliwić prowadzenie satysfakcjonującego życia. Jeśli zauważasz u siebie jakiekolwiek niepokojące objawy, skonsultuj się z lekarzem prowadzącym. Troska o swoje zdrowie psychiczne to klucz do lepszego samopoczucia i jakości życia z toczniem.

    Piśmiennictwo

    1. Bogaczewicz A. i wsp., Zaburzenia psychiczne w toczniu rumieniowatym układowym, Aktualn Neurol 2013; 13 (3): 168–178 (dostęp 03.01.2025)
    2. Hajduk A., Zespoły neuropsychiatryczne u chorych na toczeń rumieniowaty układowy, Reumatologia 2012; 50, 6: 493–500, DOI: 10.5114/reum.2012.32433 (dostęp 03.01.2025)
    3. Buska-Mach K., Toczeń neuropsychiatryczny,https://laboratorium.info.pl/toczen-neuropsychiatryczny/ (dostęp 03.01.2025)
    4. Musiał J., Choroby układowe tkanki łącznej. Toczeń rumieniowaty układowy, w: Interna Szczeklika, Kraków 2023: Medycyna Praktyczna, 2083–2086 (dostęp 03.01.2025)
    5. Yoshio T., Hiroshi O., Pathogenesis of neuropsychiatric syndromes of systemic lupus erythematosus, Open Journal of Rheumatology and Autoimmune Diseases 2015; 5.02: 46 (dostęp 03.01.2025)
    Page 26 of 124
    1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124
    1...252627...124Strona 26 z 124

    Zadbaj z nami o zdrowie - zapisz się na newsletter!

    Otrzymuj praktyczne informacje na temat profilaktyki i badań laboratoryjnych, dzięki którym poszerzysz swoją wiedzę na temat świadomej troski o zdrowie. Zapisz się na newsletter i odbierz -20% zniżki na kolejny zakup w e-sklepie.

    O nas

    Firma ALAB laboratoria to ogólnopolska sieć najnowocześniejszych laboratoriów diagnostycznych w Polsce oferująca najszerszą ofertę ponad 3 500 badań diagnostycznych.

    Nasz adres

    ul. Stępińska 22/30, 00-739 Warszawa (22) 349 60 12 info@alab.com.pl © ALAB laboratoria Sp. z o.o.