Każdy pacjent ubezpieczony w Narodowym Funduszu Zdrowia (NFZ) ma prawo do bezpłatnej opieki lekarza rodzinnego, czyli lekarza Podstawowej Opieki Zdrowotnej (POZ) oraz lekarzy specjalistów. Z niniejszego artykułu dowiesz się, na jakie badania refundowane przez NFZ może wystawić skierowanie lekarz rodzinny oraz jak długo ważne jest skierowanie na badania.
Spis treści:
- Co to jest system ochrony zdrowia?
- Na jakie badania krwi może skierować lekarz POZ?
- Badania hematologiczne
- Badania funkcji wątroby i przewodu pokarmowego
- Badania tarczycy
- Badania w kierunku cukrzycy
- Badania funkcji nerek
- Badania gospodarki żelazowej
- Lipidogram
- Choroby układu krążenia
- Zaburzenia białkowe i uszkodzenia mięśni
- Stany zapalne
- Elektrolity
- Badania niedoboru witamin
- Alergie
- Choroby przenoszone drogą płciową
- Choroby reumatologiczne
- Choroby prostaty
- Badania układu krzepnięcia
- Badania mikrobiologiczne – posiewy
- Jak długo jest ważne skierowanie na badania?
- Jak często należy wykonywać badania profilaktyczne?
- FAQ – najczęściej zadawane pytania
- Podsumowanie
Co to jest system ochrony zdrowia?
System ochrony zdrowia gwarantuje każdej uprawnionej osobie zorganizowaną opiekę zdrowotną oraz równy dostęp do świadczeń zdrowotnych. Aby móc z tego skorzystać należy posiadać ubezpieczenie lub inne prawo do świadczeń opieki zdrowotnej, określonych w rozporządzeniach Ministra Zdrowia. Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) finansuje dostęp do świadczeń realizowanych w ramach zawartych umów z placówkami medycznymi. Wśród tych świadczeń są również badania laboratoryjne.
Na jakie badania krwi może skierować lekarz POZ?
Lekarz POZ zajmuje się profilaktyką, diagnozowaniem i leczeniem chorób zakaźnych, a także przewlekłych. Może on skierować pacjenta na następujące badania laboratoryjne (badania z krwi, badania z moczu i kału) refundowane przez NFZ:
Badania hematologiczne
| Badania z krwi | morfologia krwi obwodowej z płytkami krwi |
| morfologia krwi obwodowej z wzorem odsetkowym i płytkami krwi | |
| retikulocyty |
Badania funkcji wątroby i przewodu pokarmowego
Badania tarczycy
| Badania z krwi | hormon tyreotropowy (TSH) |
| FT3 | |
| FT4 | |
| antyTPO (przeciwciała przeciw peroksydazie tarczycowej) | |
| antyTSHR (przeciwciała przeciw receptorom TSH) | |
| antyTg (przeciwciała przeciw tyreoglobulinie) |
Badania w kierunku cukrzycy
| Badania z krwi | glukoza na czczo |
| test obciążenia glukozą | |
| stężenie hemoglobiny glikowanej (HbA1c) | |
| Badania z moczu | ilościowe oznaczanie glukozy |
Badania funkcji nerek
| Badania z krwi | mocznik |
| kreatynina | |
| kwas moczowy | |
| Badania z moczu | ogólne badanie moczu z oceną właściwości fizycznych, chemicznych oraz oceną mikroskopową osadu |
| ilościowe oznaczanie białka | |
| UACR (wskaźnik albumina/kreatynina w moczu) | |
| albuminuria (stężenie albumin w moczu). |
Badania gospodarki żelazowej
Zaburzenia lipidowe – pełen lipidogram
| Badania z krwi | cholesterol całkowity |
| cholesterol-HDL | |
| cholesterol-LDL | |
| triglicerydy (TG) | |
| cholesterol nie-HDL |
Choroby układu krążenia
| Badania z krwi | BNP (NT-pro-BNP) – marker niewydolności serca |
Zaburzenia białkowe i uszkodzenia mięśni
Stany zapalne
| Badania z krwi | odczyn opadania krwinek czerwonych (OB) |
| białko C-reaktywne (CRP) | |
| CRP szybki test ilościowy (u dzieci do ukończenia 6. roku życia) |
Elektrolity
| Badania z krwi | sód |
| potas | |
| wapń zjonizowany | |
| Badania z moczu | ilościowe oznaczanie wapnia |
Badania niedoboru witamin
| Badania z krwi | witamina B12 |
| kwas foliowy |
Alergie
- Immunoglobuliny E całkowite (IgE),
- Swoiste przeciwciała IgE przeciwko:
- alergenom wziewnym: leszczyna, olcha, brzoza, trawy, żyto, bylica, roztocza kurzu domowego, pies, kot, altenaria,
- alergenom pokarmowym: mleko, jaja, pszenica, soja, orzechy ziemne, orzechy laskowe, ryby, owoce morza – skorupiaki, marchew, jabłko.
Choroby przenoszone drogą płciową
Choroby reumatologiczne
Choroby prostaty
Badania układu krzepnięcia
Badania mikrobiologiczne – posiewy
| Badania mikrobiologiczne (posiewy) | posiew moczu z antybiogramem |
| posiew wymazu z gardła z antybiogramem | |
| posiew kału w kierunku pałeczek Salmonella i Shigella |
Jak długo jest ważne skierowanie na badania krwi?
Skierowanie do laboratorium co do zasady nie ma formalnego terminu ważności. Niemniej jednak, z uwagi na dynamikę procesów zachodzących w organizmie człowieka i potencjalne zmiany w stanie zdrowia, rekomenduje się, aby badania zostały wykonane w możliwie najkrótszym czasie od daty wystawienia skierowania.
Optymalnie, zaleca się, aby pacjent zgłosił się na badania laboratoryjne w ciągu 30 dni od otrzymania skierowania. Pozwoli to na uzyskanie wyników, które z największym prawdopodobieństwem będą odzwierciedlać aktualny obraz jego zdrowia i umożliwią lekarzowi podjęcie właściwych decyzji terapeutycznych.
Jeśli pacjent ma skierowanie starsze niż sugerowane 30 dni, można skontaktować się z wybraną placówką diagnostyczną i upewnić, że skierowanie nadal będzie honorowane.
Jak często należy wykonywać badania profilaktyczne?
Jeśli nie występują choroby przewlekłe i inne problemy zdrowotne, należy zgłosić się raz w roku na konsultację z lekarzem POZ – mimo braku dolegliwości – w celu wykonania badań profilaktycznych.
Kobiety powinny dodatkowo pamiętać o regularnych wizytach ginekologicznych i wykonaniu cytologii – przynajmniej raz na 3 lata od 25. roku życia. Raz w miesiącu kobiety powinny wykonywać samobadanie piersi – między 5. a 10. dniem cyklu lub w przerwie między tabletkami antykoncepcyjnymi.
Po menopauzie należy wybrać jeden dowolny dzień w miesiącu. Jeśli zostaną zaobserwowane jakiekolwiek zmiany w piersi, w tym zmiana wielkości, wydzielina z sutków czy wyczuwalne guzki, należy zgłosić się do lekarza.
Mężczyźni zaś, raz w miesiącu powinni wykonywać samobadanie jąder i prącia, a po 40 roku życia wykonać badanie PSA z próbki krwi. Kontrolna wizyta stomatologiczna u obu płci, powinna odbywać się co 6 miesięcy.
FAQ – najczęściej zadawane pytania
Nie ma jednego uniwersalnego pakietu badań profilaktycznych, które każda osoba może wykonać na NFZ raz w roku. Dostępność i częstotliwość badań zależą od wielu czynników, takich jak wiek, płeć, czynniki ryzyka, rekomendacje medyczne oraz aktualne programy profilaktyczne.
Lekarz rodzinny może zlecić badania hormonów tarczycy. Pozostałe hormony, np. badania testoteronu w ramach NFZ, insulinooporność, badania hormonalne u kobiet, mogą zlecać lekarze specjaliści, np. endokrynolog, ginekolog, diabetolog, androlog, urolog. Badania hormonalne mogą zlecać wszyscy lekarze specjaliści, jeśli są pomocne w postawieniu diagnozy.
Badania w kierunku celiakii może zlecić każdy lekarz specjalista, zazwyczaj zleca je gastroenterolog.
Osoby dorosłe mogą wykonać badania genetyczne w ramach NFZ w konkretnych sytuacjach, np. po poronieniach, w przypadku podejrzenia genetycznie uwarunkowanych nowotworów lub w czasie leczenia, np. jako kwalifikacja do określonych terapii. Skierowania na takie badania są wystawianie wyłącznie przez specjalistów. Szerszy dostęp na bezpłatne badania genetyczne mają dzieci do 18 r.ż., ale również ze skierowaniem od lekarza specjalisty.
Dostęp do bezpłatnych badań prenatalnych w ramach NFZ mają kobiety w ciąży, ze skierowaniem od lekarza prowadzącego.
Podsumowanie
Regularnie wykonywane badania profilaktyczne umożliwiają rozpoznanie choroby na wczesnym etapie rozwoju i szybsze rozpoczęcie skutecznego leczenia. Dlatego tak ważna jest dostępność badań diagnostycznych i świadomość, że ich wykonywanie jest jednym z filarów naszego zdrowia.
Piśmiennictwo
- https://pacjent.gov.pl/artykul/jakie-badania-moze-zlecic-lekarz-poz (dostęp 14.05.2025)
- https://nfz.gov.pl (dostęp 14.05.2025)
- Dz.U. 2023 poz. 1427, Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 16 czerwca 2023 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu podstawowej opieki zdrowotnej
