Po ukończeniu 50. roku życia wzrasta ryzyko wielu chorób przewlekłych. Dlatego obowiązkowym elementem dbania o zdrowie stają się regularne badania profilaktyczne. Wczesne wykrycie nieprawidłowości pozwala nie tylko na skuteczniejsze leczenie, ale także na zapobieganie poważnym powikłaniom. Dowiedz się, jakie są badania krwi po 50. roku życia dla kobiet i mężczyzn oraz jak często je wykonywać.

Z tego artykułu dowiesz się: – Badania laboratoryjne krwi są podstawą profilaktyki po 50. roku życia. Regularnie należy wykonywać morfologię krwi, lipidogram oraz oznaczenie poziomu glukozy, TSH i antygenu PSA (w przypadku mężczyzn). – Co roku należy zgłaszać się na ogólne badanie internistyczne, EKG, USG jamy brzusznej, badanie ogólne moczu i kału na krew utajoną, kontrolę znamion i kontrolę okulistyczną. – Kobiety powinny regularnie wykonywać mammografię, badanie ginekologiczne, cytologię oraz samobadanie piersi. – W przypadku mężczyzn ważne jest badanie prostaty, ocena stężenia antygenu PSA, badanie jąder przez lekarza oraz samobadanie jąder.

Spis treści:

1. Jakie badania kontrolne po 50.?
   • Morfologia
   • Badanie poziomu glukozy
   • Lipidogram
   • Próby wątrobowe
   • Poziom kwasu moczowego
   • Diagnostyka chorób tarczycy
2. Jakie jeszcze badania po 50. wykonać?
   • Badanie ogólne moczu
   • Badanie na krew utajoną w kale
3. Jakie badania po 50. roku życia: mężczyźni
4. Jakie badania po 50. roku życia: kobiety
5. Co ile badania okresowe po 50. roku życia?
6. Jak przygotować się do badań 50+?

Jakie badania kontrolne po 50.?

Wraz z wiekiem wzrasta ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, nowotworów, zaburzeń metabolicznych i problemów z funkcjonowaniem narządów wewnętrznych. Regularne badania laboratoryjne i obrazowe pozwalają wykryć zmiany, zanim pojawią się wyraźne objawy.

Podstawą każdej profilaktyki zdrowotnej są testy laboratoryjne z krwi, które dostarczają lekarzowi rodzinnemu cennych informacji o funkcjonowaniu całego organizmu. Najważniejsze badania dla osób 50 plus to:

• morfologia krwi,
• lipidogram,
• ocena stężenia glukozy we krwi,
• TSH (kobiety),
• antygen PSA (mężczyźni).

Rekomendowane badania krwi po 50. roku życia dla kobiet i mężczyzn to również:

• poziom witaminy D,
• kwas moczowy,
• kreatynina i eGFR,
• enzymy wątrobowe,
• elektrolity,
• ocena poziomu hormonów płciowych,
• wapń i fosfor,
• żelazo i ferrytyna.

Badania te są szczególnie istotne u osób z czynnikami ryzyka, takimi jak nadwaga, nadciśnienie, cukrzyca czy obciążający wywiad rodzinny. Częstotliwość oraz zakres diagnostyki powinny być zawsze ustalane indywidualnie przez lekarza, w zależności od stanu zdrowia pacjenta.

Morfologia

Morfologia krwi to podstawowe badanie, które dostarcza informacji o głównych elementach komórkowych krwi: erytrocytach (czerwonych krwinkach), leukocytach (białych krwinkach) i trombocytach (płytkach krwi). Analiza parametrów morfologii pozwala ocenić ogólną kondycję organizmu oraz wykryć m.in. niedokrwistość.

>> Zobacz: Morfologia krwi – badanie, które może uratować życie!

Warto wiedzieć: Wielu pacjentów zastanawia się, czy morfologia może wykryć raka. Badanie samo w sobie nie pozwala na postawienie rozpoznania nowotworu. Jednak może ujawnić nieprawidłowości, które są wskazaniem do pogłębienia diagnostyki.

Badanie poziomu glukozy

Systematyczna kontrola stężenia glukozy we krwi po 50. roku życia jest bardzo ważna w kontekście wczesnego wykrycia zaburzeń gospodarki węglowodanowej – stanu przedcukrzycowego czy cukrzycy typu 2 – które przez wiele lat mogą rozwijać się bez żadnych objawów. W niektórych przypadkach lekarz może zalecić również test obciążenia glukozą (OGTT) lub badanie hemoglobiny glikowanej (HbA1c).

Lipidogram

Na lipidogram, czyli pełny profil lipidowy, składają się:

• cholesterol całkowity,
• cholesterol frakcji HDL,
• cholesterol frakcji LDL,
• trójglicerydy,
• cholesterol nie-HDL.

Lipidogram pozwala ocenić ryzyko rozwoju miażdżycy, choroby wieńcowej czy udaru mózgu.

Warto wiedzieć: Według najnowszych rekomendacji każda osoba dorosła powinna przynajmniej raz w życiu wykonać badanie lipoproteiny (a). To subpopulacja cholesterolu frakcji LDL, której wielkość cząsteczki jest uwarunkowana genetycznie. Im jest ona mniejsza, tym większe ryzyko sercowo-naczyniowe.

Próby wątrobowe

Panel badań wątrobowych, nazywany potocznie „próbami wątrobowymi”, obejmuje przede wszystkim pomiar enzymów wątrobowych: ALT (aminotransferazy alaninowej), AST (aminotransferazy asparaginianowej), GGTP (gamma-glutamylotranspeptydazy) oraz ALP (fosfatazy alkalicznej), a także bilirubiny. Enzymy te, gdy komórki wątroby (hepatocyty) są uszkadzane, przedostają się do krwiobiegu, a ich podwyższony poziom jest sygnałem toczącego się procesu chorobowego.

Poziom kwasu moczowego

Kwas moczowy jest produktem metabolizmu puryn w organizmie. Podwyższony poziom może świadczyć o dnie moczanowej, kamicy nerkowej oraz o zwiększonym ryzyku chorób sercowo-naczyniowych.

Diagnostyka chorób tarczycy

Po 50. roku życia, szczególnie u kobiet, częściej występują zaburzenia pracy tarczycy, takie jak niedoczynność czy choroba Hashimoto. Zaleca się przynajmniej jednorazowe oznaczenie hormonu tyreotropowego (TSH) i ponowną kontrolę w razie nieprawidłowego wyniku, objawów lub obecności czynników ryzyka.

TSH jest hormonem przysadki mózgowej, który stymuluje tarczycę do produkcji jej własnych hormonów. Podwyższony poziom zazwyczaj sugeruje niedoczynność tarczycy, natomiast obniżony – jej nadczynność. W przypadku nieprawidłowego wyniku lekarz zwykle rozszerza diagnostykę o badania wolnych hormonów tarczycy (FT3 i FT4) oraz o oznaczenie przeciwciał przeciwtarczycowych (przede wszystkim anty-TPO).

Jakie jeszcze badania po 50. wykonać?

Inne zalecane kontrolne badania 50 plus to:

• badanie ogólne moczu,
• USG jamy brzusznej,
• EKG,
• RTG klatki piersiowej,
• kolonoskopia,
• densytometria,
• pomiar ciśnienia tętniczego,
• pomiar masy ciała,
• badanie okulistyczne z badaniem dna oka i pomiarem ciśnienia śródgałkowego,
• test na obecność krwi utajonej w kale,
• ocena znamion i pieprzyków,
• badanie stomatologiczne.

Oprócz tego należy regularnie zgłaszać się na ogólne badanie do lekarza internisty.

Badanie ogólne moczu

Badanie ogólne moczu może wykazać nieprawidłowości w pracy nerek i dróg moczowych. Pozwala wykryć obecność białka, glukozy, krwi czy bakterii. Dzięki temu możliwe jest wczesne rozpoznanie m.in. infekcji układu moczowego, kamicy nerkowej czy chorób nerek.

Badanie na krew utajoną w kale

Badanie kału na krew utajoną jest prostym i nieinwazyjnym testem, który pozwala wykryć niewielkie ilości krwi niewidoczne gołym okiem. Ma ono szczególne znaczenie w profilaktyce raka jelita grubego, którego ryzyko rośnie po 50. roku życia.

Jakie badania po 50. roku życia: mężczyźni

U mężczyzn po 50. roku życia szczególną uwagę należy zwrócić na profilaktykę chorób prostaty. Zaleca się regularne wizyty u urologa, obejmujące badanie per rectum oraz oznaczanie poziomu PSA (antygenu swoistego dla prostaty). Podwyższony wynik może świadczyć o łagodnym przeroście gruczołu krokowego, ale także o raku prostaty, dlatego nie należy go bagatelizować. Dodatkowo wskazane są regularne badania jąder – zarówno podczas wizyt lekarskich, jak i w formie comiesięcznego samobadania.

Jakie badania po 50. roku życia: kobiety

Kobiety w wieku 50+ powinny pamiętać o regularnych badaniach ginekologicznych, obejmujących cytologię oraz USG narządów rodnych. Raz na kilka lat warto skontrolować również poziom hormonów płciowych. Profilaktyka raka piersi obejmuje mammografię wykonywaną co 2 lata, a także comiesięczne samobadanie piersi.

Co ile badania okresowe po 50. roku życia?

Częstotliwość wykonywania badań kontrolnych po 50. roku życia powinna być zawsze ustalana indywidualnie z lekarzem rodzinnym, który weźmie pod uwagę ogólny stan zdrowia, obciążenia rodzinne oraz wyniki poprzednich badań. Przyjmuje się jednak, że podstawowe badania laboratoryjne, takie jak morfologia, glukoza, lipidogram i badanie moczu, należy powtarzać raz w roku. Również raz w roku należy zmierzyć ciśnienie tętnicze krwi, skontrolować masę ciała, zgłosić się na ogólne badanie do internisty oraz wykonać badanie kału na krew utajoną, EKG, USG jamy brzusznej, badanie okulistyczne i kontrolę znamion.

>> Zobacz: Czym jest wiek biologiczny i jak go sprawdzić?

Raz na 10 lat należy wykonać kolonoskopię (co 5 lat, jeżeli występuje wywiad rodzinny raka jelita grubego, stwierdzono polipy lub dodatni test FIT). RTG klatki piersiowej wykonuje się zgodnie z zaleceniem lekarza, ale u wieloletnich palaczy warto rozważyć coroczną diagnostykę obrazową. Densytometrię (DXA) zaleca się po 65. r.ż., a kolejne badanie co 2-5 lat, zależnie od wyniku i czynników ryzyka.

Kobiety powinny co roku zgłosić się na badanie ginekologiczne wraz z cytologią i USG narządów rodnych, a co 2 lata wykonać mammografię. Natomiast mężczyznom zaleca się:

• co 2 lata zgłosić się do urologa na badanie per rectum,
• co 3 lata zgłosić się do lekarza na badanie jąder,
• co rok oznaczyć stężenie antygenu PSA.

Ponadto kobiety nie powinny zapominać o comiesięcznym samobadaniu piersi, a mężczyźni o samobadaniu jąder.

Jak przygotować się do badań 50+?

Aby wyniki kontrolnych badań były miarodajne, konieczne jest odpowiednie przygotowanie. Większość testów laboratoryjnych z krwi wymaga pozostania na czczo. Oznacza to, że na 12 godzin przed pobraniem krwi nie należy spożywać żadnych pokarmów ani napojów – poza niesłodzoną wodą. Ostatni posiłek powinien być lekkostrawny.

>> Sprawdź: Jak przygotować się do badań laboratoryjnych?

Na 24 godziny przed badaniami należy powstrzymać się od:

• picia alkoholu,
• picia kawy,
• picia napojów energetycznych,
• intensywnego wysiłku fizycznego.

Kwestię przyjęcia leków w dniu badania należy omówić indywidualnie z lekarzem.

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Ciepłucha

---

Bibliografia

1. https://www.mp.pl/pacjent/w-praktyce/pierwszy-kontakt/136164,zeby-nie-zachorowac (dostęp 06.10.2025).
2. https://www.zwrotnikraka.pl/kalendarz-badan-profilaktycznych-kobieta-mezczyzna/ (dostęp 06.10.2025).
3. M. Kamińska, Profilaktyka, Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Warszawie
4. M. Banach i in., Wytyczne PTL/KLRWP/PTK/PTDL/PTD/PTNT diagnostyki i leczenia zaburzeń lipidowych w Polsce 2021, Nadciśnienie Tętnicze w Praktyce Rok 2021, t. 7, nr 3, s. 113–222

Badanie ogólne moczu jest jednym z najczęściej wykonywanych badań laboratoryjnych, a przy tym prostym, tanim i bardzo czułym na zmiany w stanie zdrowia. Pozwala ocenić funkcję nerek, obecność stanu zapalnego, zaburzeń metabolicznych czy chorób ogólnoustrojowych. Aby jednak wynik był wiarygodny, konieczne jest właściwe przygotowanie pacjenta i prawidłowe pobranie próbki. U kobiet jednym z częstych czynników mogących wpłynąć na wynik jest miesiączka. Domieszka krwi menstruacyjnej, wydzieliny z dróg rodnych czy złuszczonego nabłonka może powodować zafałszowanie wyników. Warto wiedzieć, w jaki sposób cykl menstruacyjny wpływa na analizę moczu, które parametry są najbardziej wrażliwe oraz jak postąpić, jeśli badanie trzeba wykonać właśnie w tym czasie.

Z tego artykułu dowiesz się:

• kiedy miesiączka może zafałszować wynik badania ogólnego moczu i które wskaźniki są najbardziej wrażliwe,
• czy i w jakich sytuacjach można wykonać badanie moczu w trakcie krwawienia,
• jak prawidłowo pobrać próbkę podczas okresu, aby ograniczyć ryzyko kontaminacji,
• jakich badań (nie tylko z moczu) lepiej nie wykonywać w czasie miesiączki.

Spis treści:

1. Badanie moczu a okres – czy miesiączka wpływa na wyniki?
   • Parametry moczu, które są najbardziej wrażliwe na okres
2. Czy można robić badanie moczu podczas okresu?
3. Jak pobrać mocz do badania podczas okresu?
4. Jakich badań nie można robić podczas miesiączki?

Badanie moczu a okres – czy miesiączka wpływa na wyniki?

Tak. Obecność krwi i wydzieliny pochwowej może zanieczyścić próbkę, prowadząc do wyników fałszywie dodatnich lub trudnych do interpretacji. Polskie Towarzystwo Diagnostyki Laboratoryjnej (PTDL) zaleca, aby w przypadku braku pilnej potrzeby nie wykonywać badania ogólnego moczu w trakcie miesiączki oraz 2–3 dni przed i po krwawieniu. To jedna z najprostszych metod prewencji błędów przedanalitycznych.

W praktyce diagnostycznej widzimy, że nawet prawidłowo pobrana próbka w czasie obfitego krwawienia częściej wymaga powtórzenia, bo nie pozwala wiarygodnie odróżnić hematurii (krwiomoczu) od zwykłej domieszki krwi menstruacyjnej. Dlatego jeśli badanie nie jest pilne najlepiej zaplanować je po zakończeniu krwawienia.

>> Warto wiedzieć: Mocz – jak powstaje, kiedy zrobić badanie i jak się przygotować?

Parametry moczu, które są najbardziej wrażliwe na okres

Podczas miesiączki do próbki moczu może przedostać się krew, wydzielina pochwowa lub śluz. Elementy te w sposób bezpośredni wpływają na obraz mikroskopowy i biochemiczny moczu, prowadząc do wyników trudnych do interpretacji. Nawet u zdrowej kobiety mogą pojawić się zaburzenia parametrów sugerujące chorobę nerek lub zakażenie układu moczowego.

Do najczęściej spotykanych nieprawidłowości należą:

• Erytrocyty (fałszywy krwiomocz) – krew menstruacyjna zwiększa liczbę erytrocytów w próbce, co może być błędnie interpretowane jako objaw uszkodzenia nerek lub dróg moczowych.

>> Przeczytaj także: Erytrocyty w moczu – co to oznacza, jak postępować w przypadku podwyższonych wartości?

• Leukocyty i bakterie (pozorne zakażenie) – wydzielina z pochwy może zawierać komórki zapalne i bakterie, które po przedostaniu się do moczu dają obraz fałszywego ZUM.

>> Dowiedz więcej: Leukocyty w moczu – co oznaczają, jakie są normy i wskazania do badania?

• Nabłonki płaskie i śluz (mętność próbki) – ich obecność wynika z kontaminacji materiałem z dróg rodnych, powodując zmętnienie moczu.

>> Warto wiedzieć: Nabłonki płaskie w moczu – co oznaczają? Liczne i nieliczne – jak interpretować wynik?

• Białko (fałszywie dodatni wynik) – białko pochodzące z krwi menstruacyjnej może być mylnie uznane za objaw białkomoczu.

>> Przeczytaj także: Białko w moczu – badanie, normy, przyczyny. Jak leczyć białkomocz?

• Barwa i pH moczu – zmieniają się pod wpływem krwi i wydzieliny; mocz może stać się ciemniejszy, a jego odczyn bardziej zasadowy.

Parametry takie jak glukoza, ciała ketonowe czy ciężar właściwy są mniej podatne na zafałszowanie, jednak interpretacja całego wyniku i tak bywa utrudniona.

Wszystkie te czynniki sprawiają, że wynik badania w czasie miesiączki często wymaga ponownego potwierdzenia po zakończeniu krwawienia, zanim zostanie wykorzystany do decyzji klinicznej.

>> Dowiedz się więcej: Kolor moczu – co oznacza i kiedy zwiastuje problemy ze zdrowiem? Jakie badania wykonać?

Czy można robić badanie moczu podczas okresu?

W sytuacjach planowych badanie warto odłożyć do czasu zakończenia miesiączki. Jeśli jednak istnieje potrzeba pilnej diagnostyki np. podejrzenie ostrego zakażenia dróg moczowych, gorączki niewiadomego pochodzenia lub kolki nerkowej można je wykonać, z zachowaniem odpowiednich środków ostrożności.

W takim przypadku należy poinformować laboratorium, że próbka została pobrana w trakcie miesiączki. Informacja ta umożliwia diagnostom właściwą interpretację wyniku i ewentualne zalecenie powtórzenia badania po zakończeniu krwawienia.

Jak pobrać mocz do badania podczas okresu?

Jeśli wykonanie badania jest konieczne, zaleca się szczególne przestrzeganie zasad higieny i właściwej techniki pobrania:

1. Pobierz poranny mocz po co najmniej 4–8 godzinach przerwy; pobierz środkowy strumień do jałowego pojemnika. 
2. Przygotowanie krocza: dokładne umycie wodą (bez środków antyseptycznych), osuszenie jednorazowym ręcznikiem; mycie zawsze od przodu ku tyłowi. 
3. Zabezpieczenie pochwy: załóż tampon albo przyłóż jałowy gazik do przedsionka pochwy, by ograniczyć napływ krwi/wydzieliny. 
4. Poinformuj laboratorium, że próbka pochodzi z okresu (adnotacja na skierowaniu/pojemniku). 
5. Dostarczenie próbki w ≤2 h (lub przechowywanie w chłodzie do czasu transportu). 

Jakich badań nie można robić podczas miesiączki?

Miesiączka może wpływać nie tylko na wyniki badania moczu, ale także na wiele innych testów diagnostycznych. Obecność krwi i zmian hormonalnych w tym czasie potrafi zafałszować wyniki lub utrudnić ich interpretację. Wśród badań, które warto odroczyć do zakończenia krwawienia, znajdują się:

• Cytologia szyjki macicy – nie zaleca się jej wykonywania w czasie miesiączki, ponieważ krew utrudnia ocenę komórek i zwiększa ryzyko wyników niejednoznacznych. Najlepszy moment to okres między 10. a 20. dniem cyklu.
• Badanie kału na krew utajoną – krwawienie miesiączkowe może dać wynik fałszywie dodatni, dlatego test najlepiej wykonać co najmniej 3 dni po zakończeniu miesiączki.
• Wymazy z pochwy lub szyjki macicy (mikrobiologiczne, ginekologiczne) – obecność krwi może utrudniać ocenę preparatu i zaburzać wyniki. W większości przypadków zaleca się pobranie materiału poza okresem krwawienia, chyba że lekarz zadecyduje inaczej.
• Niektóre badania hormonalne – choć wiele z nich wykonuje się właśnie w określonych dniach cyklu, warto pamiętać, że miesiączka może wpływać na stężenie niektórych parametrów, np. żelaza, ferrytyny czy hemoglobiny. W przypadku wątpliwości warto zapytać lekarza lub diagnostę, kiedy najlepiej wykonać oznaczenie.

>> Przeczytaj też: Jakie badania krwi można wykonać w trakcie miesiączki?

Czy wiesz, że?  Nawet do 70% nieprawidłowych wyników laboratoryjnych to efekt tzw. błędów przedanalitycznych, czyli uchybień na etapie poprzedzającym analizę próbki? Należą do nich m.in. niewłaściwe przygotowanie pacjenta, użycie nieodpowiedniego pojemnika, zbyt długi czas dostarczenia materiału czy pobranie w okresie miesiączki.

Miesiączka to naturalny proces fizjologiczny, który jednak może istotnie wpłynąć na wyniki badań laboratoryjnych. W przypadku badania moczu nawet niewielka domieszka krwi menstruacyjnej może spowodować wyniki fałszywie dodatnie, sugerujące krwiomocz lub zakażenie. Dlatego, jeśli nie ma wskazań nagłych, pobranie próbki najlepiej odłożyć do czasu, gdy krwawienie całkowicie ustąpi.

Najważniejsze zalecenia:

• Nie wykonuj badania moczu podczas miesiączki, jeśli nie ma takiej potrzeby.
• Unikaj również 2–3 dni przed i po krwawieniu.
• Jeśli badanie jest pilne – pobierz mocz po dokładnym umyciu krocza i zabezpieczeniu pochwy.
• W czasie okresu nie wykonuj cytologii, posiewu moczu ani badania kału na krew utajoną.

Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk

---

Bibliografia

1. Morimoto M., Yanai H., Matsuno K. Morphologic changes in urine particles during the menstrual cycle. Clin Chem. 2005 Jun;51(6):1081-2.
2. Morimoto M., Yanai H., Shukuya K. et al. Effects of midstream collection and the menstrual cycle on urine particles and dipstick urinalysis among healthy females. Clin Chem. 2003 Jan;49(1):188-90. 
3. https://ptdl.pl/index.php/strefa-pacjenta/przygotowanie-pacjenta-do-badania-ogolnego-moczu/?utm_source=chatgpt.com
4. Plebani M. Errors in clinical laboratories or errors in laboratory medicine? Clin Chem Lab Med. 2006;44(6):750-9.

Pieczenie, łzawienie i zaczerwienienie oczu po pracy przy komputerze to jedne z częstszych objawów zespołu suchego oka – dolegliwości, która dotyka coraz więcej osób. Schorzenie to wynika z zaburzeń w produkcji lub składzie łez, co prowadzi do podrażnienia powierzchni oka i pogorszenia komfortu widzenia. W artykule wyjaśniamy, czym dokładnie jest zespół suchego oka, jakie są jego przyczyny, objawy oraz dostępne metody leczenia.

Kluczowe informacje – w skrócie: >> Zespół suchego oka to przewlekła choroba filmu łzowego i powierzchni oka. >> Objawia się pieczeniem, uczuciem „piasku” pod powiekami, łzawieniem, zamazanym widzeniem. >> Najczęstsze czynniki ryzyka to: wiek, praca przy komputerze, leki, zaburzenia hormonalne i choroby autoimmunologiczne. >> Diagnostyka obejmuje test Schirmera, ocenę czasu przerwania filmu łzowego (TBUT) i barwienie fluoresceiną. >> Leczenie polega głównie na nawilżaniu oczu, higienie powiek i eliminacji czynników nasilających objawy.

Spis treści:

1. Zespół suchego oka – co to za schorzenie?
2. Zespół suchego oka – objawy
3. Przyczyny rozwoju zespołu suchego oka
4. Diagnostyka zespołu suchego oka – jakie badania wykonać?
5. Co na zespół suchego oka – leczenie ZSO
   • Zespół suchego oka – domowe sposoby na dolegliwość
6. Czy można zapobiec zespołowi suchego oka?
7. ZSO – najczęstsze pytania (FAQ)
8. Zespół suchego oka – podsumowanie informacji

Zespół suchego oka – co to za schorzenie?

Zespół suchego oka (ZSO, kod ICD-10: H04) to przewlekła choroba, która prowadzi do niedostatecznego nawilżenia powierzchni oka. W prawidłowych warunkach film łzowy chroni rogówkę i spojówkę, zapewniając komfort widzenia. Gdy łzy są produkowane w zbyt małej ilości lub mają zaburzony skład, powierzchnia oka staje się podatna na podrażnienia i mikrourazy.

Objawy mogą rozwijać się stopniowo i początkowo nie są łatwe do uchwycenia. Wraz z postępem choroby pojawiają się m.in. zaburzenia widzenia, zmęczenie oczu i trudności z koncentracją podczas pracy wzrokowej.

>> Przeczytaj: Zapalenie spojówek: objawy, przyczyny, rodzaje i leczenie

Zespół suchego oka – objawy

Zespół suchego oka może dawać różne dolegliwości – od niewielkiego dyskomfortu po znaczne utrudnienia w codziennym funkcjonowaniu.

Najczęstsze objawy to:

• uczucie suchości, pieczenia lub „piasku” pod powiekami,
• zaczerwienienie i podrażnienie oczu,
• nadwrażliwość na światło,
• zamazane, falujące widzenie (szczególnie wieczorem),
• łzawienie (paradoksalnie) – łzy są produkowane, ale nie nawilżają prawidłowo,
• trudności w noszeniu soczewek kontaktowych.

Objawy nasilają się podczas pracy przy komputerze, w klimatyzowanych pomieszczeniach, zimą lub przy wietrze.

>> Zobacz również: Łzawienie oczu: przyczyny, leczenie nadmiernego łzawienia

Przyczyny rozwoju zespołu suchego oka

Zespół suchego oka może mieć wiele przyczyn – zarówno ogólnoustrojowych, jak i środowiskowych. Często współistnieje kilka czynników, które razem nasilają dolegliwości. Do najczęstszych należą:

• zmniejszona produkcja łez – np. w przebiegu zespołu Sjögrena, reumatoidalnego zapalenia stawów, po radioterapii,
• zwiększone parowanie łez – wynikające z dysfunkcji gruczołów Meiboma (odpowiedzialnych za wydzielanie lipidowej warstwy filmu łzowego) lub zbyt rzadkiego mrugania,
• zaburzenia hormonalne – niedobory estrogenów i androgenów, szczególnie u kobiet po menopauzie,
• działanie niektórych leków – m.in. przeciwhistaminowych, przeciwdepresyjnych, beta-blokerów, diuretyków czy antykoncepcji doustnej,
• niekorzystne warunki zewnętrzne – klimatyzacja, dym tytoniowy, zanieczyszczone powietrze,
• zabiegi okulistyczne – takie jak laserowa korekcja wzroku, mogą czasowo zaburzać film łzowy.

Warto wiedzieć: Zespół suchego oka częściej występuje u kobiet, osób w starszym wieku oraz pacjentów z chorobami autoimmunologicznymi.

Diagnostyka zespołu suchego oka – jakie badania wykonać?

Rozpoznanie zespołu suchego oka opiera się na połączeniu dokładnego wywiadu lekarskiego z prostymi badaniami okulistycznymi. Ich celem jest ocena ilości i jakości łez oraz stanu powierzchni oka. Najczęściej wykonywane testy:

• kwestionariusz OSDI – formularz wypełniany przez pacjenta, pozwalający określić subiektywne nasilenie objawów.
• test Schirmera – badanie ilości łez, polegające na umieszczeniu paska bibuły pod dolną powieką; po 5 minutach ocenia się długość zwilżenia.
• test przerwania filmu łzowego (TBUT) – ocena stabilności łez; mierzy czas od ostatniego mrugnięcia do pojawienia się suchych plam na rogówce.
• barwienie fluoresceiną lub zielenią lizaminową – proste, bezbolesne badanie z użyciem specjalnych barwników, które pozwalają uwidocznić mikrourazy nabłonka rogówki.
• ocena gruczołów Meiboma – specjalistyczne badanie, które pomaga rozpoznać postać parującą zespołu suchego oka.

Większość badań można wykonać podczas jednej wizyty u okulisty – są one szybkie, nieinwazyjne i bezpieczne.

>> Zobacz: Nużeniec – przyczyna dokuczliwej choroby oczu i skóry

Co na zespół suchego oka – leczenie ZSO

Leczenie ma na celu przywrócenie równowagi filmu łzowego i łagodzenie objawów. Najważniejsze jest wyeliminowanie czynników nasilających chorobę oraz regularne nawilżanie powierzchni oka.

Podstawowe metody leczenia:

• sztuczne łzy bez konserwantów – podstawowy sposób łagodzenia dolegliwości; w cięższych przypadkach zaleca się żele lub maści na noc.
• preparaty lipidowe – uzupełniają warstwę tłuszczową łez przy dysfunkcji gruczołów Meiboma.
• leki przeciwzapalne – krople z cyklosporyną A lub krótkotrwała terapia kortykosteroidami.
• zatyczki punktów łzowych – zapobiegają odpływowi łez z oka.
• w cięższych przypadkach – surowica autologiczna, intensywne światło pulsacyjne (IPL), soczewki opatrunkowe.

>> To może Cię zainteresować: Opuchnięte oczy – alergia i inne możliwe przyczyny

Zespół suchego oka – domowe sposoby na dolegliwość

W łagodnych postaciach ZSO pomocne mogą być działania, które zmniejszają parowanie łez i wspierają regenerację oka:

• częste, świadome mruganie podczas pracy przy komputerze,
• przerwy wzrokowe co 20 minut (reguła 20-20-20),
• unikanie dymu, wiatru, klimatyzacji,
• nawilżanie powietrza w pomieszczeniach,
• dieta bogata w kwasy tłuszczowe omega-3 (ryby morskie, siemię lniane, orzechy),
• odpowiednie nawodnienie organizmu.

Czy można zapobiec zespołowi suchego oka?

Nie zawsze da się zapobiec wystąpieniu ZSO, ale można znacząco zmniejszyć jego ryzyko. Warto dbać o prawidłowe warunki pracy przy komputerze, higienę powiek i ochronę oczu przed czynnikami drażniącymi. U osób z predyspozycjami (np. po 50. roku życia, w trakcie terapii hormonalnej) wskazane są regularne kontrole okulistyczne.

>> Sprawdź: Cienie i sińce pod oczami – możliwe przyczyny. Kiedy mogą świadczyć o chorobie?

ZSO – najczęstsze pytania (FAQ)

Zespół suchego oka – podsumowanie informacji

• ZSO to częsta choroba spowodowana zaburzeniem składu lub ilości łez.
• Objawy obejmują suchość, pieczenie, zamazane widzenie i łzawienie.
• Diagnostyka opiera się na prostych testach okulistycznych (Schirmera, TBUT).
• Leczenie polega głównie na regularnym nawilżaniu oczu i dbaniu o higienę powiek.
• W trudniejszych przypadkach stosuje się leki przeciwzapalne lub zabiegi okulistyczne.

---

Bibliografia

1. Prost M. Zespół suchego oka. Medycyna Praktyczna, mp.pl, dostęp 15.10.2025.
2. Pogrzebielski A. Zespół suchego oka (DES) – postępowanie. Okulistyka, Medycyna Praktyczna, 2024.
3. Stodolska-Nowak A., Siwiec-Prościńska J. Zespół suchego oka. Okulistyka po Dyplomie, 2023.
4. Polskie Towarzystwo Okulistyczne. Wytyczne diagnostyki i leczenia zespołu suchego oka, 2024.